Hasday bin Şaprut
Hasday bin Şaprut (tam adı: Abu Yusuf bin İshak bin Ezra, İbranice: חסדאי אבן שפרוט), (d. 915 Jaén - ö. 970 Córdoba)[1] Endülüs Yahudisi, halife III. Abdurrahman'ın veziri ve özel hekimi. Chaim Potok'un kitabı "wanderings"te anlatıldığına göre Talmud'un erbabı değildi. Dini yazıtlar üzerinde çalışan, 4 dil bilen, Yahudi tarihini iyi bilen, rabbinik olmayan bir Yahudi sekreteri olan Hasday Yahudi olmayanlarca bile saygı duyulan bir kişiydi. Hasday bin Şaprut Karay bir İbrani olmasına rağmen rabbinikçiler, İbrani diline yaptığı katkılardan dolayı kendisine sahip çıkmaktadır.
Özel hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]Varlıklı ve eğitimli bir haham olan İshak bin Ezra'nın oğludur. Gençliğinde İbranice, Arapça ve Latince'yi öğrendi. Birçok Yahudi gibi tıp okudu. Şiir kitapları yazdı. Talmud'a sahip çıkmayan bir görüş olan Karaizm'den gelen Hasday, Talmud eğitimi aldı. Ayrıca, Hasday'ın Al-Faruk denen her derde deva bir ilaç bulduğu rivayet edilir.
Yükselişi
[değiştir | kaynağı değiştir]Córdoba (Kurtuba) hilafet sarayında bulunan halife III. Abdurrahman'in doktoru oldu. Tercümanlık ve gümrük müfettişliği yaptı. Ardından resmen vezir unvanı verilmese de vezir konumuna geldi ve fiilen dışişleri bakanı gibi çalıştı.
Kutsal Roma İmparatoru I. Otto'nun elçileriyle resmi müzakereleri yaptı, Hazar hakanı Yusuf'la da mektuplaştı ve Yahudi bilimadamlarını korudu. Hasday, halife III. Abdurrahman'ın oğlu II. El-Hakim zamanında en iyi pozisyonuna geldi.[2]
Etkisi
[değiştir | kaynağı değiştir]Endülüs'te Yahudilerin bilimsel ve kültürel faaliyetlerinin kurucusu kabul edilen Hasday'ın etkisi en önemli girişimi, Talmud akademisini kurmasıdır. III. Abdurrahman döneminde esir alınan Moşe bin Honeh (Mose ben Hannah), Yahudi cemaati tarafından satın alınmış ve yeni kurulmuş Talmud akademisinin başına getirilmiştir. Hasday bin Şaprut'un desteğiyle Córdoba'da Hahambaşı olan Moşe bin Honeh, Talmud kopyaları getirtti ve Mişna'yı Arapçaya çevrilmesini sağladı. Sonuçta Córdoba Yahudileri güçlenerek Babil cemaatiyle bağlar gevşetilerek bağımsız hale gelmiştir.
Hasday'ın gayretleriyle İbranice bir ilim dili haline gelmiş ve Yahudi bilginleri yetişmiştir. Arapçayı anadili gibi konuşan ve Müslüman öğrencilerle aynı hocadan ders alan Endülüs Yahudileri öncülüğünde, Müslüman filozof ve kelamcıların yorumlarını örnek almak suretiyle Kitab-ı Mukaddes yorumu geleneği başlamıştır.
Hasday ve İsmail bin Nagdela'dan (Samuel ibn Naghrela) itibaren Endülüs Yahudileri, Arapça ve İbranicenin düşünce formlarını birleştiren yazılı Yahudi-Arap kültürü oluşmaya başlamıştır.[1]
Hazar Kağanı Yosef ile yaptığı karşılıklı yazışmalar günümüze kadar gelmiş ve zamanın Hazar devleti ve kökenleri hakkında bilgi veren ender kaynaklardan biri olmuştur.
Aile adı
[değiştir | kaynağı değiştir]Türkiye'ye göç eden Sefarad Yahudileri arasındaki Çiprut ailesi kökenlerinin Hasday'a dayandığını iddia eder. (Orijinal isim olan Hasdai, ülkeden ülkeye Hazday, Hazdai, Hasday, Hazbay gibi çeşitli isim dönüşümlerine uğramıştır.)[2]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Endülüs
- Endülüs Emevi Devleti
- Hazar Kağanlığı
- Hazar Yazışmaları
- İspanya tarihi
- İspanya'daki Yahudilerin tarihi
- İspanya’daki Yahudi kültürünün altın çağı
- Sefarad
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Jews in the Scientific Life of Andalusia (Endülüs Bilim Hayatında Yahudiler), Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi[ölü/kırık bağlantı], Cilt:18, Sayı:1, s.509-528, Bursa, 2009.
- ^ a b "İngilizce vikipedi maddesi". 3 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2010.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Hazar Hakanı'na yazdığı mektup9 Eylül 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.: "I... a servant of my Lord the King, bow to the earth before Him, even prostrate myself towards the abode of Your Majesty from a distant land." "..Thereupon I bowed down and adored the 'G-d' of heaven."
