Ferruh Hürmüz
| Ferruh Hürmüz | |
|---|---|
,_Meshan_mint.jpg) | |
| İran ve Aniran'ın krallarının kralı | |
| Hüküm süresi | 630–631 |
| Önce gelen | Azarmidoht |
| Sonra gelen | Azarmidoht |
| Ölüm | 631 Tizpon |
| Çocuk(lar)ı | Rüstem Ferruhzad Ferruhzad |
| Hanedan | House of Ispahbudhan |
| Babası | Vinduyih |
| Dini | Zerdüştçülük |
Ferruh Hürmüz (Farsça: فرخهرمز), aynı zamanda V. Hürmüz olarak da bilinir, 7. yüzyılın başlarında Sasani İran'ının önde gelen isimlerinden biri olan İranlı bir prenstir. Kuzey İran'ın askeri komutanı (Spahbed) olarak görev yapmıştır. Daha sonra İran soylularıyla çatışmaya girmiş ve "ülkenin kaynaklarını bölüşmüştür". [1] Daha sonra Sasani tahtını ele geçirmek için Siyavakhş'a evlenme teklifinde bulunması üzerine Azarmidoht'un emriyle saray komplosu sonucu öldürülmüştür. Rüstem Ferruhzad ve Ferruhzad adında iki çocuğu vardı.
Arka plan
[değiştir | kaynağı değiştir]Ferruh Hürmüz, yedi Part klanından biri olan Ispahbudhan ailesinin bir üyesiydi. Bawi'nin soyundan gelen Vinduyih'in oğluydu ve kız kardeşi I. Kubâd'ın karısı ve I. Hüsrev'in annesiydi. Ferruh'ün babası ve amcası Bistâm, Mihranid Behrâm-ı Çûbîn'i yenmede ve II. Hüsrev'i tahta geri getirmede önemli rol oynadı. Ancak Hüsrev, Vinduyih'i idam ettirince Bistâm ona karşı ayaklandı. Bistâm isyanı 590/1–596 veya 594/5–600 yılları arasında, kendi generallerinden birinin ihanetine uğrayana kadar sürdü. Bistâm'ın ölümünden sonra Ferruh, kuzeyin spahbed olarak onun yerine geçti.
Kariyeri
[değiştir | kaynağı değiştir]602-628 Bizans-Sasani Savaşı'nın sonlarında, Ferruh Hürmüz ve oğlu Rüstem Farrokhzad, II. Hüsrev'e isyan ederek Bizans imparatoru Herakleios'un Atropatene'yi işgal etmesine izin verdi ve burada Taht-ı Süleyman tapınağı da dahil olmak üzere birçok şehri yağmaladı.[2]
628 yılında İran'ın feodal aileleri gizlice Hüsrev'e karşı ayaklandılar ve Şehrbârâz'a katıldılar. Kubâd daha sonra Sasani İmparatorluğu'nun feodal aileleri tarafından serbest bırakıldı. Bunlar arasında Ferruh Hürmüz'in kendisi ve iki oğlu Rüstem Ferruhzad ve Ferruhzad'ın temsil ettiği Ispahbudhan Hanedanı vardı. Mihran ailesini temsil eden Şahrbaraz. Varaztirots II. Bagratuni ve son olarak Kanarang tarafından temsil edilen Ermeni fraksiyonu.[3]
25 Şubat'ta Sheroe, komutanı Aspad Gushnasp ile birlikte Ctesiphon'u ele geçirdi ve II. Hüsrev'i hapse attı. Daha sonra kendini Sasani İmparatorluğu'nun şahı ilan etti ve hanedan adını II. Kubâd olarak değiştirdi. Hüsrev'in en sevdiği oğlu olan veliaht Merdanşah da dahil olmak üzere bütün kardeşlerini ve üvey kardeşlerini idam ettirdi. "Hepsi iyi eğitimli, yiğit ve şövalye ruhlu adamlar" olan tüm kardeşlerinin öldürülmesi,[1] Sasani hanedanını gelecekteki yetenekli bir hükümdardan mahrum bıraktı ve "çılgınca bir saldırı" ve "pervasız" olarak tanımlandı.[4] Üç gün sonra Mihr Hürmüzd'e babasını idam etmesini emretti. Ancak babasının öldürülmesinden sonra Kubâd, Mihr Hormozd'u da öldürtmeye devam etti.[5] İran soylularının onayıyla, muzaffer imparator Herakleios ile barış yaptı ve Bizanslıların kaybettikleri tüm toprakları, esir aldıkları askerleri, savaş tazminatını, Gerçek Haç'ı ve diğer kutsal emanetleri geri almalarına izin verdi. 614 yılında Kudüs'te kayboldu.[6]
II. Hüsrev'in devrilmesi dört yıl süren bir iç savaşa yol açtı; soyluların en güçlü üyeleri tam özerklik kazandı ve kendi hükümetlerini kurmaya başladılar. Pers (Parsig) ve Part (Pahlav) soylu aileleri arasındaki düşmanlıklar da yeniden başladı ve bu da ulusun zenginliğini bölüştürdü.[1] Birkaç ay sonra, yıkıcı bir veba batı Sasani eyaletlerini kasıp kavurdu ve II. Kubâd de dahil olmak üzere nüfusunun yarısını öldürdü.[1] Yerine sekiz yaşındaki oğlu III. Erdeşîr geçti, iki yıl sonra seçkin İran generali Şehrbârâz tarafından öldürüldü, Şehrbârâz da kırk gün sonra Purandoht'ın tahta çıkmasına yardım eden Ferruh Hürmüz tarafından bir darbeyle öldürüldü.[7]
Purandoht tahta çıktığında, Ferruh Hürmüz'i imparatorluğun başbakanı (Wuzurg framadār) olarak atadı.[8] Daha sonra adaletin uygulanması, altyapının yeniden inşası, vergilerin düşürülmesi ve para basımı yoluyla İran'a istikrar getirmeye çalıştı.[9] Onun yönetimi soylular ve din adamları tarafından kabul edildi; bu durum Pars, Huzistan, Medya ve Abarşehr eyaletlerinde bastığı paralardan anlaşılmaktadır.[9][10] Cinsiyetine yönelik hiçbir muhalefet dile getirilmedi.[11] Ancak bir süre sonra 630 yılında tahttan indirildi ve Şahrbaraz'ın oğlu ve II. Hüsrev'in kız kardeşi olan Şâpûr-i Şehrvârâz İran şahı yapıldı.[12] Ancak güçlü general Piruz Hüsrev'in Parsig kanadı tarafından tanınmadı. Böylece Şâpûr-i Şehrvârâz tahttan indirildi ve yerine Purandoht'ın kız kardeşi Azarmidokht getirildi.[13]
Gasbı ve ölümü
[değiştir | kaynağı değiştir]
Ferruh Hürmüz, otoritesini güçlendirmek ve Pehlav ile Parsig arasında bir modus vivendi yaratmak için, Parsig adayı olan Azarmidokht'tan kendisiyle evlenmesini istedi. [14] Ancak Azarmidokht reddetti.[15] Teklifi reddedildikten sonra, Ferruh Hürmüz "artık tahttan çekinmedi" ve "Bugün ben halkın lideri ve İran ülkesinin direğiyim" dedi.[15] Pars'taki İstahr ve Medya'daki Nihavend'da olduğu gibi bir hükümdar gibi para basmaya başladı.[15] Ferruh Hürmüz ile başa çıkmak için Azarmidokht'un, ünlü askeri komutan (Spahbed) ve kısa bir süre İran şahı olan Behrâm-ı Çûbîn'in torunu olan Mihrani hanedanı Siyavakhş ile ittifak kurduğu varsayılmaktadır.[16] Azarmidokht, Siyavakhsh'ın yardımıyla Ferruh Hürmüz'ü öldürdü.[17]
O sırada Horasan'da bulunan Rüstem Ferruhzad, Pehlevi'nin başına geçti. Babasının intikamını almak için Tizpon'a gitti ve "karşılaştığı her Azarmidokht ordusunu yendi".[18] Daha sonra Siyavakhsh'ın kuvvetlerini Ktesifon'da yendi ve şehri ele geçirdi.[18] Azarmidokht kısa bir süre sonra Rüstem tarafından kör edildi ve öldürüldü ve Rüstem, Purandoht'ı tahta geri getirdi.[18][19]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ a b c d Shahbazi 2005.
- ^ Pourshariati 2008, ss. 152–153.
- ^ Pourshariati 2008, s. 173.
- ^ Kia 2016, ss. 255-256.
- ^ Al-Tabari 1985–2007, v. 5: p. 398.
- ^ Oman 1893, s. 212.
- ^ Pourshariati 2008, s. 185.
- ^ Chaumont 1989, s. 366.
- ^ a b Daryaee 1999, ss. 77-82.
- ^ Daryaee 2014, s. 59.
- ^ Emrani 2009, s. 6.
- ^ Pourshariati 2008, ss. 204-205.
- ^ Pourshariati 2008, s. 204.
- ^ Pourshariati 2008.
- ^ a b c Pourshariati 2008, s. 205.
- ^ Pourshariati 2008, ss. 206, 210.
- ^ Pourshariati 2008, ss. 206.
- ^ a b c Pourshariati 2008, s. 210.
- ^ Gignoux 1987, s. 190.
- Özel
- Schmitt, Rüdiger (2005a). "Personal Names, Iranian iv. Sasanian Period". Encyclopaedia Iranica.
- Schmitt, Rüdiger (2005b). "Personal Names, Iranian iv. Parthian Period". Encyclopaedia Iranica.
- Pourshariati, Parvaneh (2008). Decline and Fall of the Sasanian Empire: The Sasanian-Parthian Confederacy and the Arab Conquest of Iran. London and New York: I.B. Tauris. ISBN 978-1-84511-645-3.
- Daryaee, Touraj (2014). Sasanian Persia: The Rise and Fall of an Empire. I.B.Tauris. ss. 1-240. ISBN 978-0857716668.
- Daryaee, Touraj (2009). "Shapur II". Encyclopaedia Iranica.
- Kia, Mehrdad (2016). The Persian Empire: A Historical Encyclopedia [2 volumes]: A Historical Encyclopedia. ABC-CLIO. ISBN 978-1610693912.
- Chaumont, Marie Louise (1989). "Bōrān". Encyclopaedia Iranica, Vol. IV, Fasc. 4. s. 366.
- Sundermann, W. (1988). "Bānbišn". Encyclopaedia Iranica, Vol. III, Fasc. 7. London et al. ss. 678-679.
- Brosius, Maria. "WOMEN i. In Pre-Islamic Persia". Encyclopaedia Iranica, Vol. London et al.
- Al-Tabari, Abu Ja'far Muhammad ibn Jarir (1985–2007). Ehsan Yar-Shater (Ed.). The History of Al-Ṭabarī. 40 vols. Albany, NY: State University of New York Press.
- Shahbazi, A. Shapur (2005). "Sasanian dynasty". Encyclopaedia Iranica, Online Edition.
- Daryaee, Touraj (1999). "The Coinage of Queen Bōrān and Its Significance for Late Sāsānian Imperial Ideology". Bulletin (British Society for Middle Eastern Studies). Cilt 13. ss. 77-82. JSTOR 24048959.
- Emrani, Haleh (2009). Like Father, Like Daughter: Late Sasanian Imperial Ideology & the Rise of Bōrān to Power (PDF). Sasanika. ss. 1-16. 15 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2019.
- Howard-Johnston, James (2010). "Ḵosrow II". Encyclopaedia Iranica, Online Edition.
- Gignoux, Ph. (1987). "Āzarmīgduxt". Encyclopaedia Iranica, Vol. III, Fasc. 2. s. 190.
- Oman, Charles (1893). Europe, 476–918. Macmillan.