Elmalık, Ardeşen
Elmalık, Rize iline bağlı Ardeşen ilçesinin idari merkezi olan Ardeşen kasabasının bir mahallesidir.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Elmalık mahallesinin eski adı Kvançareri'dir.[1][2] Lazca bir yer adı olan Kvançareri (ქვანჭარერი), taş anlamındaki "kva" (ქვა) ile yazılı anlamındaki "nçareri" (ნჭარერი) kelimelerinden oluşur ve "yazılı taş" anlamına gelir.[3] Bu yer adı Türkçeye Kvancari veya Kuvançari şeklinde girmiştir. Nitekim 1876 tarihli Trabzon vilayeti salnamesi ile 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Kvancari (قوانجاری) olarak geçer.[4][5]
Eskiden köy statüsüne sahip olan Kvançareri'nin bulunduğu Lazeti bölgesi, Antik Çağ'da Kolheti Krallığı'nın sınırları içinde bulunuyordu. Osmanlılar, Trabzon İmparatorluğu'nu 1461'de ortadan kaldırdıktan sonra, 1547 yılında bu bölgeyi de tamamen ele geçirmiştir.[6] Bu yerleşim, 1876 tarihli Trabzon Vilayeti salnamesine göre, Trabzon Vilayeti'nin Lazistan sancağının Atina kazasına bağlıydı. Nüfusu 24 hanede yaşayan 75 kişiden oluşuyordu. Ancak bu sayının sadece erkek nüfusundan ibaret olması ihtimali de vardır. Köyde vergiye tabi hayvan varlığı olarak 55 koyun, 145 keçi, 48 inek ve 10 öküz kaydedilmiştir.[7]
Kültür tarihçisi Nikolay Marr, 1910 yılında Lazistan bölgesine yaptığı araştırma gezisinde köyün adını "Kuançareri" (ქუანჭარერი) şeklinde yazmıştır. Marr, bu yer adının Lazcada "yazılı taş" anlamına geldiğini, ancak yörede yazıtı olan herhangi bir taşın bulunmadığını, arkeolojik kazıyla ortaya çıkarılabileceğini belirtmiştir. Marr'ın verdiği bilgiye göre o tarihte Atina kazasında 69 köy bulunuyor, bunlardan 64'ünde Lazca konuşuluyordu. Kuançareri de Lazcanın konuşulduğu köylerden biriydi.[8]
Kvançareri köyü, Birinci Dünya Savaşı'nda Rusların eline geçmiştir. Gürcü dilbilimci İoseb Kipşidze, Rus idaresi sırasında, 1917 yılında Lazistan bölgesindeki araştırma gezisinde köyün adını Gürcüce Kvançareri (ქვანჭარერი), Rusça Kvantsareri (Кванцарери) şeklinde yazmıştır. Kipşidze'nin verdiği bilgiye göre bu sırada köyde 30 hanede 157 kişi yaşıyordu.[9]
Kvançareri veya Kvancari köyü, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde, Rize vilayetinin Atina kazasının Ardeşen nahiyesine bağlıydı.[5] 1935 genel nüfus sayımında "Kuvançarı" şeklinde yazılmış olan köy, Rize ve Artvin vilayetlerinin birleştirilmesiyle kurulmuş olan Çoruh vilayeti içinde aynı idari konuma sahipti ve nüfusu 247 kişiden oluşuyordu. Bu tarihte Atina kazasının adı Pazar olarak değiştirilmişti.[10] Kvançareri veya Kuvançarı köyü, 1954 yılında, Cibistas, Siyat ve Okurdule köyleriyle birlikte, birer mahalle olarak Ardeşen Belediyesi sınırları içine alınmıştır.[11] Kvançareri veya Kvancari Türkçe olmadığı için mahallenin adı daha sonra Elmalık olarak değiştirilmiştir.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "İuri Siharulidze, Çaneti / Lazeti (ჭანეთი / ლაზეთი) 2 cilt, I. Cilt, Batum, 1977, s. 9რ". 29 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2024.
- ^ İrfan Aleksiva - İsmail Bucaklişi, Svacoxo - Laz Yer Adları Sözlüğü, İstanbul, 2009, s. 134, ISBN 978-605-89094-0-3
- ^ İrfan Aleksiva - İsmail Bucaklişi, Svacoxo - Laz Yer Adları Sözlüğü, İstanbul, 2009, s. 93, ISBN 978-605-89094-0-3
- ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt; 8. cilt, s. 372, ISBN 9789157871117.
- ^ a b Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 620.
- ^ ,,კოლხური (მეგრულ-ლაზური) ენა", (Hazırlayanlar) Rusudan Amirecibi-Mullen (editör), Nana Danelia, İnga Gundua, Tiflis, 2006, s. 22. 19 Haziran 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 99940-61-43-7
- ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt; 8. cilt, s. 373, ISBN 9789157871117.
- ^ Nikolay Marr, Lazistan'a Yolculuk (Çeviri: Yulva Muhurcişi), İstanbul, 2016, s. 72, ISBN 9786055753634.
- ^ "İoseb Kipşidze, "Çaneti'de Yolculuk" (ჭანეთში მოგზაურება), მოამბე / Bulletin, I. Cilt, Tiflis 1937, s. 170". 26 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2024.
- ^ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937, s. 261.
- ^ Resmî Gazete, 11 Mart 1954, Sayı: 8655