İçeriğe atla

El (tanrı)

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Kenan'ın yaratıcı baştanrısı El'in yaldızlı heykeli, İ.Ö. 1400-1200 Megiddo.

ʼĒl (aynı zamanda 'Il, Ugaritik: ʾil; Fenikece: ʾil;[1] İbranice: אֵל -ʾēl; Süryanice: ʾyl; Arapça: ʾīl veya ʾilāh; Akad ile aynı kökten), "tanrı" veya "ilah" anlamına gelen, birçok büyük antik Yakın Doğu tanrısından herhangi birine atıfta bulunan Kuzeybatı Semitik bir kelimedir. Daha nadir bir biçim olan ila, esk, Akad ve Amoricedeki biçimini temsil eder.[2] Kelime, "tanrı" anlamına gelen Proto-Semitik *ʔil-'den türetilmiştir.[3]

El veya Il olarak bilinen tanrılar, eski Kenan dininin[4] yüce tanrısını ve Mezopotamya'nın Erken Hanedan Dönemi'ndeki Doğu Sami dillerini konuşanların baş tanrısını içerir.[5] Güneybatı Araplarında EL-LL, Ay ve Güneşi idare eden, baş tanrıydı. Güneş ve Ay aralarında tercih ettikleri yer için savaşırdı. Ugarit metinlerinde El, tanrıların meclisinin bulunduğu ve toplandıkları Leyl adlı bir dağda oturmaktaydı ve tanrılar topluluğunun en üstünüydü.[6] El Haddad gibi tek bir doğa gücü ile özdeşleştirilmedi. Tanrılar divanında durur ve divanın kararlarını açıklardı.[7]

El, Fenikelilerde bir gök tanrı idi ve diğer ikinci derece tanrılar O'nun tarafından yaratılmışlardı. İsrail inançlarına göre O'nun Aşerat isminde bir yardımcısıyla Anat ve Elat isminde iki kızı bulunmaktadır. İslam öncesi Araplara göre ise baştanrı El'in Ellat, Manat ve Uzza isminde üç kızı bulunmaktaydı.[8]

El ile benzer söyleyişte olan İl, Lila, Lilu, Eli, Eloi, Ellil, Enlil, El-İlah, El-Lah, Ellah, Eloah gibi isimler çeşitli Mezopotamya dillerinde bir ilahi gücü çağrıştıran isimlerdir. Arapça Tanrı anlamına gelen İlah'ın Aramice kökeni Elah, İbranice Eloah'tır. El'den türemiş birbirine benzer sayısız isim vardır. Korkulan bir ataerkil Tanrı olan El gibi Elohim, Elyon, Al, Eloah, Elah gibi adlar genellikle Tanrı'nın güçlü, büyük, yüce, korkulan niteliklerine odaklanır. Allah kelimesinin köken itibarıyla Arapça Tanrı anlamına gelen ‘İlah’ dan türetilmiş olduğu bunun Arapça, İbranice, Aramice ailesinin bulunduğu Sami dinlerin ortak kullanımı olan El/İl den türetilmiş olduğu daha kabul edilebilir bir görüş olarak öne çıkmaktadır.[9]

Dil formları ve anlamları

[değiştir | kaynağı değiştir]
M.Ö. 3450 Gebel el-Arak bıçağı üzerinde Olasılıkla 2 aslan ile birlikte El tasviri[10]

ʼĒl'in aynı kökten gelen biçimleri Sami dillerinde bulunur.

Kuzeybatı Semitik kullanımında ʼĒl, belirli bir tanrının özel adı veya unvanını ifade etmesi yanında, herhangi bir tanrı için -tanrı anlamında- kullanılan genel bir kelimeydi.[11] ʼĒl, birçok panteonun başında listelenmiştir. Bazı Kenan ve Ugarit kaynaklarında El, tanrıların, yaratılışın veya her ikisinin babası olarak rol oynadı.[12]

Bununla birlikte, ʼĒl kelimesi bazen büyük tanrı ʼĒl'den başka bir tanrıya atıfta bulunduğundan, arkasından başka bir isim gelen ʼĒl'in belirli bir sıfatla büyük tanrı ʼĒl'e veya başka bir tanrıya atıfta bulunup bulunmadığı belirsizleşir. Ugarit metinlerinde ʾil mlk'in [13] "Kral ʼĒl", ʾil hd'in ise "tanrı Hadad " olduğu anlaşılmaktadır.

Semitik kök ʾlh (Arapça ʾilāh, Aramice ʾAlāh, ʾElāh, İbranice ʾelōah) parazitik h eklenmiş ʾl olabilir. Ugaritçe'de "tanrılar" anlamına gelen çoğul biçim (ʾilhm), İbranice: ʾelōhîm eşdeğerdir. İbranice metinlerde bu kelime, İncil yorumcuları tarafından tekil (veya yüceltici çoğul) olarak yorumlanır.[14]

1870'lerde geliştirilen belgesel hipotez,[15] Yahvist, Elohist, Tesniyeci ve Ruhbani kaynak olarak sınıflandırılan Kutsal Kitap Yazarlarının, çok tanrılı dinlerden gelen hikâyeleri düzenlemekten sorumlu olduğunu ifade eder ve metinlerdeki monoteist-politeist tutarsızlıkları bu durumun yansıması olarak değerlendirir.

Kök ʾl belirgin bir şekilde doğu, kuzeybatı ve güney Sami gruplarının en erken katmanlarında bulunur. ʾl kökü de dahil olmak üzere kişisel isimler, hem Amori hem de Sabaic[16] dilde benzer kalıplarla bulunur - bu, muhtemelen Proto-Semitik'te ʾl'in hem "tanrı" için genel, hem de belirli bir tanrının özel adı veya unvanı olduğunu gösterir.

Proto-Sinaik, Fenike, Arami ve Hitit metinleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Mısır tanrısı Ptah'a Tel Lakiş'te bir prizmada Dū gitti (Gath'ın Efendisi) unvanı verilir ve bu prizmanın karşı yüzünde II. Amenhotep (MÖ 1435–1420)'in adı bulunur. Dū gitti başlığı Serābitṭ metni 353'te de geçmektedir. Cross (1973, s.19), Ptah'a genellikle sonsuzluğun Lordu (ya da bir) dendiğini belirtir ve olam 'ebedi' sıfatının ʼĒl'e bu kadar erken ve çok tutarlı bir şekilde uygulanmasına yol açanın ʼĒl ile Ptah arasındaki bu özdeşleşme olabileceğini düşünmektedir.[17] (Ancak, Ugarit metinlerinde Ptah, görünüşte daha çok zanaatkar tanrısı Kotar-wa-Kasis ile özdeşleştirilmiştir.[18]) Adı hem Ptah hem de Il terimlerini birleştiren Mandean meleği Ptahil ile bir başka bağlantı daha görülmektedir.[19]

William F. Albright, Proto-Sinaitik bir yazıttakiʾL Ḏ LM ifadesini "El, sonsuzluğun tanrısı" olarak tercüme etti.[20]

Tel-el-Hesi'de bulunan yaklaşık MÖ 1350'ye ait Amarna mektupları EA333'ten birinde bulunan (Ugaritçe'de 'Tanrı iyileştirdi' anlamına gelen) Raphael adının Lakiş hükümdarından 'The Great One'a olduğu kabul edildi.[21]

Arslan Taş'tan MÖ yedinci yüzyıla ait Fenike yazılı bir muska ʼĒl'e atıfta bulunabilir. Metin aşağıdaki gibiydi:

Bizim için sonsuz bir bağ kuruldu. "Aşur" bizim için (bunu) kurdu ve tüm ilahi varlıklar ve tüm kutsalların “grubunun çoğunluğu”, "sonsuza kadar" gök ve yerin bağıyla, ...[22]

Ancak, Cross metni şu şekilde tercüme etti:

Ebedi Olan ('Olam) bizimle bir ahit yemini etti, Aşera bizimle (bir anlaşma) yaptı. Ve El'in bütün oğulları ve tüm Kutsal Kişilerin büyük konseyi. Cennetin ve Kadim Dünya'nın yeminleriyle.[23]

Bazı yazıtlarda, "Dünya'nın yaratıcısı" anlamında Ēl qōne 'arṣ (Pönce :ʾl qn ʾrṣ ) adı geçmektedir, hatta Trablus'taki Leptis Magna'da ikinci yüzyıla tarihlenen geç bir yazıt da buna dahildir.[24] Hitit metinlerinde ifade, İlkunirsa'nın tek adı haline gelir, İlkunirsa, Aşerdu (Aşera)'nun kocası ve 77 veya 88 oğlun babası olarak görünür.[25]

ʼĒl'e yönelik bir Hurri ilahisinde (Ugaritica V', metin RS 24.278), ona il brt ve il dn denir ki Cross bunu sırasıyla 'ahdin ʼĒl'i' ve 'ʼĒl hakim' olarak alır.[17]

Amorilerde

[değiştir | kaynağı değiştir]

Zincirli Höyük'ten gelen Amori yazıtları, özellikle Ilabrat 'Halkın Tanrısı', ʾil abīka "Babanızın Tanrısı", ʾil abīni "Babamızın Tanrısı" gibi unvan ve bazen isimlerle çok sayıda tanrıya atıfta bulunur. Çeşitli aile tanrıları kaydedilir, ilahi isimler belirli bir aileye veya klana ait olarak, bazen unvana göre ve bazen de isme göre listelenir. Amori kişi adlarında en yaygın ilahi unsurlar ʾil, Hadad ve Dagan'dır. ʾil'in aynı zamanda Akad metinlerinde Amurru veya ʾil ʾamurru olarak adlandırılan tanrı olması da muhtemeldir.

Ugarit ve Levant'te

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ēl, Kenan ve bütün eski Levant bölgesinde insanlığın ve tüm yaratıkların babası olan yüce tanrıydı.[26] Ayrıca en önemlileri Hadad, Yam ve Mot olan birçok tanrının babasıydı.

Ugarit'in kil tabletlerinde kaydedildiği şekliyle El, tanrıça Aşera'nın kocasıdır.

Ras Şamra (Ugarit) da bulunan üç panteon listesi ʼĒl, Dagnu (yani Dagon) ve Ba'l Ṣapān (Haddu veya Hadad) ile başlar.[17] Ugarit'in Dagon'a ve Hadad'a adanmış büyük bir tapınağı olmasına rağmen, ʼĒl'e adanmış bir tapınak yoktu.

ʼĒl sık sık Tôru ʼĒl ("boğa tanrısı") olarak adlandırılır. O, bātnyu binwāti ("yaratıkların Yaratıcısı"), abū banī 'ili ("tanrıların babası") ve 'abū 'adami ("insanın babası")'dır, Qāniyunu 'ôlam ("ebedi yaratıcı")dır. Yaratılış 21.33'te görünen ' ôlam sıfatdır. O, ḥātikuka'dır ("Patriarkınız").

ʼĒl, bilgelik dolu, eski gri sakallı, malku ("Kral"), abū šamīma ("yılların babası"), El Gibbōr ("ʼĒl savaşçı")dur. Ayrıca Latpan, Latipan veya Lutpani olarak (Strong'un İbrani Külliyatı'nda "örtülü surat") isimlendirilir.

"El" (Cennetin Babası / Satürn) ve büyük oğlu: "Hadad" (Dünyanın Babası / Jüpiter) boğa ile sembolize edilir ve başlıklarında boğa boynuzu bulunurdu.[27] [28][29][30]

Kenan mitolojisinde El, çocukları ve iki karısıyla bir çöl tapınağı inşa eder. Bu noktada El bir çöl tanrısıydı.

Gizemli Ugarit metni Sahar ve Salim, El'in deniz kıyılarına gelişini ve aşağı yukarı sallanan iki kadını gördüğünü anlatır. Âl, değnek fırlatarak bir kuşu öldüren ve onu ateşte pişiren iki kadından cinsel yönden tahrik olur ve ikisini de yanına alırː Kadınlardan kuşun ne zaman tamamen piştiğini kendisine söylemelerini ve ondan sonra ona koca ya da baba olarak hitap etmelerini ister, çünkü o andan itibaren onlara onların dediği gibi davranacaktı. Onu koca olarak selamladılar. Sonra onlarla yattı ve onlar Sahar ("Şafak") ve Salim'i ("akşam karanlığı") doğurdular. Yine eşleriyle yatmış ve eşleri "zarif tanrılar", "denizin baltaları", "denizin çocukları"nı doğurmuşlardı.

Bu eşlerin isimleri açıkça belirtilmemiştir, ancak kaydın başındaki başlıklar, başka türlü açıklanamayan El'ın baş karısı olan tanrıça Athirat'tan ve tanrıça Rahmayyu'dan ("rahimlerden biri") bahseder.

Ugaritin Ba'al döngüsünde ʼĒl, Lel Dağı'nda iki nehrin kaynağında ikamet ederken tanıtılır. (Lel muhtemelen "Gece" anlamına gelir) Ugarit'te neden tapınağı olmadığını açıklayabilecek metnin bazı yorumlarına göre O bir çadırda yaşıyordu. Nehirlere veya iki derenin kaynağına gelince, bunlar gerçek akarsulara veya tuzlu su okyanusunun ve yerin altındaki tatlı suyun mitolojik kaynaklarına veya göklerin üzerindeki ve yerin altındaki sulara atıfta bulunabilir.

"Ba'al Sarayı" bölümünde, tanrı Ba'al Hadad "Aşera'nın yetmiş oğlunu" yeni sarayında bir ziyafete davet eder. Muhtemelen bu oğulların babası El idi.

Ugarit metinlerinde El'in özel olarak isimlendirilen oğulları sadece Yamm ("Deniz") ve Mot ("Ölüm") idi ve oğullarının çoğunun lideri Aştar'dır. Normalde Dagan'ın oğlu olarak anılan Ba'al Hadad, -muhtemelen ʼĒl'in tüm tanrıların babası konumunda olması nedeniyle- birkaç kez ʼĒl'in oğlu olarak anılır.

Parçalı metin RS 24.258, ʼĒl'in diğer tanrıları davet ettiği ve aşırı sarhoş olup kendini rezil ettiği, "boynuzları ve kuyruğu olan" bir adam (olasılıkla Hubbay)la yüzleştikten sonra kendinden geçtiği bir ziyafeti anlatır. Metin, bazı hastalıkların, muhtemelen akşamdan kalmanın tedavisi için bir büyü ile sona ermektedir.[31][32]

İbrani Kutsal Kitabı Tanah'ta

[değiştir | kaynağı değiştir]

İbranice form (אל) Latin harfleriyle Standart ve Tiberian İbranice transkripsiyonunda ʾĒl olarak görünür. ʼĒl, Hadad, Molek veya Yahve dahil olmak üzere herhangi bir tanrı için kullanılabilen bir kelimedir.

Tanah'ta Elohim bir tanrı (büyük Tanrı) veya tanrılar ('im' İbranice çoğul eki) için kullanılan sıradan bir kelimedir.

Ancak El, çoğunlukla şiirsel pasajlarda ve belgesel hipotezin Rahip kaynağına atfedilen ataerkil anlatılarda görülür. Masoretik Metinde 217 kez geçer: yetmiş üç kez Mezmurlarda ve elli beş kez Eyüp Kitabında. Ara sıra belirlilik eki hā ile hā'Ēl olarak görünür. (örneğin Tekvin Samuel)

Tanah'ın teolojik tutumuna göre, ʼĒl ve Ĕlōhîm isimleri, tekil olarak veya yüceltici çoğul olarak (Elohim) Yahve'ye atıfta bulunur. Bunun uzun süredir devam eden veya nispeten yeni bir inanç mı olduğu, Tanah ve İsrail dininin tarih öncesi hakkında sonuçsuz bilimsel tartışmaların konusu olmuştur. P dizisinde Tekvin Exodus şu şekilde çevrilebilir:

Kendimi İbrahim'e, İshak'a ve Yakup'a Ēl Shaddāi olarak ifşa etmiştim, ama bu onlar tarafından benim adım YHVH olarak bilinmeden önceydi.

Ancak Yaratılış 14:18–20'de, Salem kralı ve onun ilahı El Elyon'un baş rahibi Melkizedek onu kutsadığında İbrahim'in El'in kutsamasını kabul ettiği söylenir.[33] Bilimsel bir görüş, Yahve'nin ʼĒl ile özdeşleştirilmesinin geç olduğu, Yahve'nin daha önce birçok tanrıdan yalnızca biri olarak düşünüldüğü ve normalde ʼĒl ile tanımlanmadığı yönündedir. Bir diğeri, Tanah'ın çoğunda El isminin Yahve için alternatif bir isim olduğu, ancak Elohist ve Ruban geleneklerinde Yahve'den daha eski bir isim olarak kabul edildiğidir.[34]

Yahve adı Mukaddes Kitap Tanah'ta, Tekvin Genesis ilk kitabında kullanılır; ve Tekvin Genesis, o zamanlar insanların "RAB'bin adını çağırmaya" başladığını söylüyor.[35][36]

Livyatan'ın öldürülmesi, Gustave Doré (1865)

Bazı yerlerde, (Tekvin Psalm) Yahve açıkça bir fırtına tanrısı olarak görünür.[37] Bu durum bildiğimiz kadarıyla oğlu Ba'al Haddad için doğru olsa daʼĒl için doğru olmayan bir şeydi.[38][39] Tekvin Isaiah da bir gün Livyatan'la savaşacağı ve denizde onu öldüreceği kehanet edilen tanrı Yehova'dır.[40] Mitte yılanın öldürülmesi, Ugarit metinlerinde hem Ba'al Hadad'a hem de Anat'a atfedilen, ancak ʼĒl'e atfedilmeyen bir eylemdir.[41]

Bu tür mitolojik motifler, çeşitli şekillerde, Yahve'nin teolojide Ugarit'teki Hadad'ınkine benzer bir yer tuttuğu bir döneme ait kalıntılar ya da daha yaygın olarak Hadad'a atfedilen eylemlerin Yehova'ya geç (henoteistik) dönem uyarlamaları; ya da aynı motiflerin ve imgelerin farklı tanrılara eklektik uygulamalarının örnekleri olarak görülür.

Benzer şekilde, Ēl Şaddāi, Ēl 'Ôlām, Ēl 'Elyôn ve benzerlerinin orijinal olarak ayrı tanrılar olarak anlaşılıp anlaşılmadığı da sonuçsuz bir şekilde tartışılır. Albrecht Alt, 1929'da Der Gott der Väter'de bu tür tanrıların orijinal farklılıkları hakkındaki teorilerini sundu.[42] Ancak diğerleri, ataerkil zamanlardan beri, bu farklı isimlerin aslında genel olarak aynı tek büyük tanrıya, (ʼĒl'e) atıfta bulunduğunun anlaşıldığını savundu. Frank Moore Cross'un (1973) pozisyonu budur. [17] Kesin olan bir şey var ki, 'El' İsraillilerin adlarında, "El çabalıyor" anlamına gelen Yiśrā'ēl adı da dahil olmak üzere her dönemden İsrailli isimlerde kullanılmaktadır.

The Oxford Companion to World Mythology'ye göre,

Yahudilerin Tanrısının, büyük olasılıkla "İbrahim'in Tanrısı" olan Kenanlı El'den yavaş yavaş evrimleştiği neredeyse kesin görünüyor. . . El, İbrahim'in yüksek Tanrısıysa - Elohim, Yahveh'in prototipi - Aşera onun karısıydı ve 7. yüzyılın ortaya çıkan Yahudiliği bağlamında fiilen "boşanmadan" önce böyle algılandığına dair arkeolojik işaretler var. M.Ö. (Bkz. Tekvin Kings .) [43]

Görünen çoğul Ēlîm veya "tanrılar" Tanah'ta sadece dört kez geçer. Mezmur 29, tahta geçme mezmurları olarak anlaşılır:

Davut'un Mezmurları.

Tanrı oğullarını Yahve'ye atfet (bênê 'Ēlîm), RAB'be, yücelik ve güç atfedin.

Mezmur 89 :6 (İbranice 7. ayet):

Göklerde kim RAB'be benzer, Tanrı oğulları (bênê 'Ēlîm) arasında kim Yahveh'ye benzetilebilir.

Geleneksel olarak bênê 'ēlîm kuvvetlilerin oğulları -güçlü olanlar' olarak yorumlanmıştır, çünkü El, 'güçlü' anlamına gelebilir, ancak bu tür bir kullanım mecazi olabilir. Her iki yerde de elîm' ifadesinin, lm'in m -enklitik ile tekil bir form olduğu ve bu nedenle 'ʼĒl'in oğulları' olarak çevrileceği arkaik bir boş sözden türemiş olması da mümkündür.

M -enklitik, Tanah'ın başka yerlerinde ve diğer Sami dillerinde görülür. Anlamı bilinmiyor, muhtemelen sadece vurgu ifade eder. Benzer bağlamlarda, bn 'il ifadesinin "bnilm" ile değiştiği, ancak her ikisinin de 'ʼĒl'in oğulları' anlamına gelmesi gerektiği Ugarit metinlerinde görülür. M -enklitik içeren bu ifade, MÖ beşinci yüzyıla kadar Fenike yazıtlarında da görülür.

Tanah'taki diğer iki olaydan biri " Musa'nın Şarkısı "ında gerçekleşir, Tekvin Exodus :

Tanrılar arasında senin gibi kim var ( elim), Yahve?

Son olay Tekvin Daniel :

Ve kral keyfine göre yapacak; ve kendini yüceltecek ve her ilahın ( ēl) üzerinde yüceltecek ve Tanrıların Tanrısı'na (El 'Elîm) karşı çirkin sözler söyleyecek ve gazap tamamlanıncaya kadar başarılı olacaktır: çünkü karar verilen şey tamam olacaktır.

Tanah'ta bazılarının El'in büyük tanrı ʼĒl'den bahsetmesinin Yahveh ile eşit olmadığını düşündüğü birkaç durum vardır. Biri Tekvin Ezekiel, ilahi olduğunu iddia eden bir adama, bu örnekte, Sur'un liderine karşı alay konusu:

İnsanoğlu, Sur prensine de ki: "Rab Yahve şöyle diyor: Gururlu olduğundan ve şöyle dedin: "Ben e lōhîm'in (tanrıların) tahtında ben 'l'im (tanrıyım), ben denizlerin ortasında tahtıma oturdum." Kalbinizi elōhîm'in ('tanrıların') kalbi gibi yapmış olsanız da, yine de insansınız ve El' değilsiniz.

Burada ēl, genel bir tanrıya veya en yüksek bir tanrı olan ʼĒl'ye atıfta bulunabilir. Özellikle Tire Kralı'na başvuruyor olarak bakıldığında, kral muhtemelen Yahve'yi düşünmüyordu. İlahi iddialarda bulunan herkese karşı genel bir alay konusu olarak görüldüğünde, bağlama bağlı olarak Yahve'ye atıfta bulunabilir veya bulunmayabilir.

Tekvin Judges 9:46'da, ibadeti birkaç ayet önce mahkûm edilen Ba'al B ê rît 'Ahit'in Efendisi' ile görünüşte aynı olan Ēl Bêrît 'Ahit Tanrısı'nı buluyoruz. Bu pasajın bir tartışması için Baal'a bakınız.

Tekvin Psalm :

Elōhîm ("tanrı") ēl konseyinde yer alır, O

tanrılar (Elohim) arasında hükmeder.

Bu, Yahve'nin diğer birçok tanrıyla birlikte, yüksek tanrı El'in konsey üyelerinden biri olarak hüküm verdiği anlamına gelebilir. Bununla birlikte, Yahve'nin İlahi Konsey'de (genellikle El Konseyi olarak bilinir) bulunduğu ve ʼĒl'in konseyin diğer üyeleri arasında yargıda bulunduğu anlamına da gelebilir. Tanrı'nın daha önce tanrılar (Elohim) ve Yüceler Yücesi'nin oğulları olarak adlandırıldığını söylediği kişileri mahkûm ettiği aşağıdaki ayetler, buradaki tanrının aslında daha küçük tanrıları yargıladığını ileri gösterir.

Tekvin Isaiah, kôkk êbê 'ēl 'Tanrı'nın yıldızları' bölümünde, asla batmayan dairesel yıldızlara, muhtemelen özellikle Büyükayı'nın yedi yıldızına atıfta bulunan arkaik bir ifade görünür. Bu ifade aynı zamanda Pirgi Yazıtında hkkbm 'l (öncesinde belirli h maddesi ve ardından m -enklitik) olarak geçer. Diğer iki belirgin fosilleşmiş ifade, Tekvin Psalm (İbranice 11. ayette) arzê-'ēl 'Tanrı'nın sedirleri' (genellikle 'güçlü sedirler', 'güzel sedirler' gibi bir şey olarak tercüme edilir) ve k ê harrê-'ēl 'dağlar'dır. Tekvin Psalm (İbranice ayet 6'da) Tanrı'nın Tanrısı' (genelde 'büyük dağlar', 'güçlü dağlar' gibi bir şey olarak tercüme edilir).

Tekvin Deuteronomy bazı metinlerinde Ugarit metinlerinde El'in yetmiş oğluna karşılık gelen Tanrı'nın yetmiş oğluna yapılan atıf için bkz. Elyon.

Sankuniathon

[değiştir | kaynağı değiştir]

Biblos'lu Philo (MS 64–141), Sankuniathon'un Eusebius tarafından yapılan alıntıda hayatta kalan ve Fenike mitolojisinin hayatta kalan başlıca izlerini içeren bir Yunan yazardı. ʼĒl (onun tarafından Elus olarak yorumlandı veya standart Yunan muadili Cronus olarak çağrıldı) yaratıcı tanrı veya ilk tanrı değildir. ʼĒl daha çok Gökyüzü (Uranüs) ve Yer'in (Ge) oğludur.[44] Gökyüzü ve Dünya, 'Elyôn 'En Yüksek'in çocuklarıdır. [28][45] ʼĒl, Tanrı Bethel'in, Dagon'un ve Yunan Atlası ve tanrıçalar Aphrodite / 'Ashtart, Rhea (muhtemelen Aşera) ve Dione (Ba'alat ile eşdeğerdir) ile eşitlenen bilinmeyen bir tanrı olan(Gebel)in kardeşidir. ʼĒl, Persephone ve Athena'nın (muhtemelen tanrıça Anat'ın) babasıdır.[44]

Gökyüzü ve Dünya düşmanlık içinde birbirlerinden ayrıldılar, ancak Gök kendini Dünya'ya zorlamaya devam etmekte ısrar ediyor ve bu tür birlikteliklerden doğan çocukları yok etmeye çalışıyor. Sonunda, kızı Athena ve tanrı Hermes Trismegistus'un (belki de Thoth) tavsiyesiyle, ʼĒl babası Gök'e demirden bir orak ve mızrakla başarılı bir şekilde saldırır. O ve askeri müttefikleri Eloim, Gök'ın krallığını kazanır.[44]

Daha sonraki bir pasajda, El'in Gök'ü hadım ettiği açıklanır. Gök'ün cariyelerinden biri (ʼĒl'in erkek kardeşi Dagon'a verildi) Gök tarafından zaten hamileydi. Birlikten doğan, Demarûs veya Zeus olarak adlandırılan, ancak bir zamanlar Adodus olarak adlandırılan oğul, açıkça, şimdi büyükbabası Gök'ün müttefiki olan ve ʼĒl'e savaş açmaya başlayan Ugarit metinlerinin Ba'al'ı olan Hadad'dır.

ʼĒl'in üç karısı vardır, kız kardeşleri veya üvey kız kardeşleri Aphrodite/Astarte ('Ashtart), Rhea (muhtemelen Asherah) ve Dione (Sanchuniathon tarafından, Sanchuniathon'un ʼĒl'in kurduğunu söylediği Biblos'un koruyucu tanrıçası Ba'alat Gebal ile tanımlanır.)

El, öncelikle bir savaşçı olarak tasvir edilmişti; Ugaritik kaynaklarda Baal savaşçı rolüne sahiptir ve El barışçıldır. Sankuniaton, Kenan'ın güney bölgelerinde daha fazla korunmuş olan daha eski bir geleneği tasvir ediyor olabilir.[44][46]:255

Poseidon

[değiştir | kaynağı değiştir]

Palmiradan[47] 1. yüzyıla tarihlenen iki dilli bir yazıt,Yeryüzü'nün Yaratıcısı ʼĒl ile Yunan tanrısı Poseidon'u eşitler. MÖ 8. yüzyıla geri dönersek, Toros Dağları'ndaki Karatepe'deki iki dilli yazıt,[48] ʼĒl ile d aa-ś olarak okunan Luvi hiyerogliflerini eşit tutar;[49] bu, Babil su tanrısı Ea'nın adı, yerin altındaki su uçurumunun efendisidir. (Bu yazıt, ʼĒl'i yerel panteonda Ba'al Shamîm'den sonra ve Ebedi Güneş'ten önce ikinci sırada listeler.)

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ {{Web kaynağı|url=Phoenician Dictionary|access-date=11 Mayıs 2022
  2. ^ Cross 1997.
  3. ^ Kogan, Leonid (2015), Genealogical Classification of Semitic: The Lexical Isoglosses. Berlin: De Gruyter. p. 147
  4. ^ Matthews 2004.
  5. ^ Gelb 1961.
  6. ^ "Arşivlenmiş kopya". 1 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2017. 
  7. ^ Orhan Gökdemir Din ve devrim s91
  8. ^ Din ve devrim, Orhan gökdemir S 14
  9. ^ "Arşivlenmiş kopya". 30 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2017. 
  10. ^ du Mesnil du Buisson, Robert (1969). "Le décor asiatique du couteau de Gebel el-Arak" (PDF). BIFAO (Fransızca). Cilt 68. Institut Français d'Archéologie Orientale. ss. 63-83. ISSN 0255-0962. 21 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (PDF, 4.6 MB) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2014. 
  11. ^ Smith 2001.
  12. ^ "Oxford Companion to World Mythology". Oxford University Press. 2011. 6 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2022.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  13. ^ Rahmouni 2007.
  14. ^ For example: "The Pluri-Singularity of Creation". Creation and Humanity: The Sources of Christian Theology. Sources of Christian theology. Westminster John Knox Press. 2009. s. 74. ISBN 9780664231354. 27 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2015. [...] Elohim – a flux of syllables, labial, multiple. Its ending marks it stubbornly as a plural form of "eloh"; here (but not always) it takes the singular verb form [...] 
  15. ^ Prolegomena to the History of Israel. Edinburgh: Adam and Charles Black. 1885. 5 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2022.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  16. ^ Sabaic dictionary: English, French, Arabic. Louvain-la-Neuve: Editions Peeters. 1982. s. 5. ˀL I n. ˀl, ˀl-m R 3945/1 &c (ḏ—ws²ymm), ˀlh, d. ˀly, p. ˀlˀlt; f. ˀlt Gl 1658/5, YM 386/4, ˀlht YM 386/2, ?p.? ˀlht J2867/8 god/goddess, divinity | dieu/déesse, divinité  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  17. ^ a b c d Cross 1973.
  18. ^ Wyatt 2002.
  19. ^ "The Relationship of the Semitic and Egyptian Verbal Systems. By T. W. Thacker. pp. xxvi 341. Geoffrey Cumberlege. Oxford, 1954. 42s". Journal of the Royal Asiatic Society. 88 (1–2): 102-103. April 1956. doi:10.1017/S0035869X00114728. 20 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2022.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  20. ^ Albright, Wm. F. (1966) The Proto-Sinaitic Inscriptions and their Decipherment, p. 24
  21. ^ Robert William Rogers, ed., Cuneiform Parallels to the Old Testament (New York: Eaton & Mains, & Cincinnati: Jennings & Graham, 1912), pp. 268-278.
  22. ^ Rosenthal 1969, s. 658.
  23. ^ Cross 1973, s. 17.
  24. ^ Donner & Röllig 1962–1964, No. 129.
  25. ^ Binger 1997.
  26. ^ Kugel 2007.
  27. ^ Ugaritic Religion. Iconography of religions. 15: Mesopotamia and the Near East. Leiden, Netherlands: Brill. 1980. s. 12. ISBN 978-90-04-06224-5. OCLC 185416183. 5 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2022. 
  28. ^ a b van der Toorn, Becking & van der Horst 1999.
  29. ^ Cattle, Priests, and Progress in mMdicine. Minneapolis, MN: University of Minnesota Press. 1978. s. 19. ISBN 978-0-8166-0825-6. OCLC 3835386. 16 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2022.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  30. ^ A Psychoanalytic History of the Jews. Cranbury, NJ: Associated University Presses. 1996. s. 49. ISBN 978-0-8386-3660-2. OCLC 32346244. 16 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2022.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  31. ^ "El's Divine Feast". inamidst.com. Sean B. Palmer. 27 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2012.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  32. ^ The Marzeah in the Prophetic Literature. Leiden, Netherlands: Brill. June 2001. ss. 24-26. ISBN 978-90-04-12006-8. OCLC 497549822. 18 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2022.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  33. ^ A Brief Introduction to the Old Testament. New York: Oxford University Press. 2009. ss. 74. ISBN 978-0-19-533272-8. OCLC 243545942.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  34. ^ Hendel, R. S. (1992). Genesis, Book of. In D. N. Freedman (Ed.), The Anchor Yale Bible Dictionary (Vol. 2, p. 938). New York: Doubleday
  35. ^ "Genesis 3 (Blue Letter Bible/ KJV - King James Version)". 4 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2013. 
  36. ^ "Genesis 4 (Blue Letter Bible/ KJV - King James Version)". 29 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2022. 
  37. ^ Smith 2002.
  38. ^ The Bible and the Ancient Near East: Collected essays. Eisenbrauns. 2002. s. 321. ISBN 978-1-57506-066-8. 7 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2022.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  39. ^ Holman Illustrated Bible Dictionary. B&H Publishing Group. November 2015. s. 384. ISBN 978-0-8054-9935-3. 13 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2022. 
  40. ^ The Conflict Myth and the Biblical Tradition. Oxford University Press. May 2015. s. 130. ISBN 978-0-19-937026-9. 6 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2022.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  41. ^ "El's Relationship to Baal's Enemies". The Ugaritic Baal Cycle: Introduction with Text, Translation and Commentary of KTU/CAT 1.3-1.4. II. BRILL. 24 Aralık 2008. ss. 52-53. ISBN 978-90-474-4232-5. 16 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2022. 
  42. ^ Der Gott der Väter; ein Beitrag zur Vorgeschichte der israelitischen Religion [The God of the Patriarchs; a contribution to (the study of) the (pre)history of Israelite religion]. Stuttgart, Germany: Kohlhammer Verlag. 1929. OCLC 45355375. 16 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2022.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  43. ^ Leeming 2005.
  44. ^ a b c d Miller (1967). "El the Warrior". The Harvard Theological Review. 60 (4): 411-431. doi:10.1017/S0017816000003886. 
  45. ^ G. Johannes Botterweck; Helmer Ringgren; Heinz-Josef Fabry (1974). Theological Dictionary of the Old Testament. Wm. B. Eerdmans Publishing. s. 132. ISBN 978-0-8028-2335-9. 18 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2022.  Yazar eksik |soyadı1= (yardım)
  46. ^ The Storm-god in the Ancient Near East (İngilizce). Eisenbrauns. 2003. ISBN 9781575060699. 
  47. ^ Donner & Röllig 1962–1964, No. 11, p. 43. and No. 129.
  48. ^ Donner & Röllig 1962–1964, No. 26.
  49. ^ "Rumors of Wisdom: Job 28 as Poetry". BZAW. Berlin, Germany: Walter de Gruyter. 398: 84. 2009. ISBN 978-3-11-021477-2. ISSN 0934-2575. 16 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2022.  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=El_(tanrı)&oldid=33878677" sayfasından alınmıştır