Dinyeper-Karpatlar Taarruzu

Dinyeper-Karpat Taarruzu
	II. Dünya Savaşı Doğu Cephesi
Tarih	24 Aralık 1943 – 14 Nisan 1944
Bölge	Güneybatı Ukrayna SSC, SSCB
Sonuç	Kesin Sovyet zaferi
Taraflar
Sovyetler Birliği	Almanya; Romanya
Komutanlar ve liderler
Nikolay Vatutin; Georgi Jukov; İvan Konev; Rodion Malinovski; Fyodor Tolbuhin; Lev Vladimirski	Erich von Manstein; Walter Model; Ewald von Kleist; Ferdinand Schörner; Petre Dumitrescu
Güçler
	2.406.100 asker
Kayıplar
	270.198 ölü, kayıp; 839.330 yaralı / hasta ; 7.532 top ve havan; 4.666 tank ve Kundağı motorlu silah; 676 uçak

Dinyeper-Karpat Taarruzu, 24 Aralık 1943 - 14 Nisan 1944 tarihleri arasında, II. Dünya Savaşı sırasında Doğu Cephesi'nde 1., 2., 3. ve 4 Ukrayna Cepheleri ile 1. Belarus Cephesi tarafından yürütülen bir stratejik taarruz harekâtıdır. Bu harekât, Alman Merkez ve Güney ordu gruplarına karşı, Ukrayna'nın tümünü ve Moldova'yı Alman işgalinden geri almayı hedeflemektedir.

Harekât, Kızıl Ordu kuvvetlerinin Polonya ve Romanya içlerine ulaşmalarını ve 18 Alman ve Rumen tümenini imha etmelerini sağladı. Ayrıca 68 Alman ve Rumen tümeni, bu muharebelerde kayıtlı güçlerinin yarısını yitirmiş oldular.^[3]

Harekât öncesi

1943 yılının sonbaharındaki Dinyeper Taarruzu, Kızıl Ordu için Dinyeper'in sol - doğu- kıyılarının, aynı zamanda Ukrayna'nın kontrolünü sağlamıştı. Öte yandan Alman 17. Ordusu, Kırım'ı tahliye etmişti. Söz konusu harekât, Dinyeper'in karşı kıyısında birkaç köprübaşı oluşturulmasını da sağlamıştı. Bu köprübaşları, 1943 yılının Kasım ve Aralık aylarında, Dinyeper - Karpat Taarruzu'nun başlatıldığı bir dayanak noktası olmuştur.^[4] Bu ve bunu izleyen taarruzlar Aralık ayında da devam etmiş ve Alman cephe hatlarında birkaç büyük çıkıntının oluşmasına yol açmıştı. Bunlardan biri Kiev'in güneyinde Korsun merkezli, 1. ve 2. Ukrayna Cepheleri arasında kalan Korsun çıkıntısı, diğeri ise daha güneyde Krivoy Rog ve Nikopoli bölgesindekiydi. Hitler'in, Güney Ordular Grubu Komutanı Mareşal von Manstein'in karşı çıkmasına karşın dayattığı "geri çekilmek yok" politikası, Alman kuvvetlerini zayıf ve savunulması güç mevzileri elde tutmak zorunda bıraktı.^[5]

Alman birlikleri, Hitler'in 51 sayılı "Führer Emri" nedeniyle ayrıca dezavantajlı durumdaydılar. Bu emir, Hitler'in generallerine Doğu Cephesi'nde esnek savunma izni vereceği anlamına geliyordu ama gerçekte, Doğu Cephesi komutanları için zor günlerin de habercisiydi. Kuzeybatı Avrupa'da beklenen Anglo-Amerikan çıkartmasını karşılamak için, cephelere gönderilebilecek tüm takviye kuvvetlerinin, Batı'ya aktarılacağı belliydi.^[6] Hitler'in birliklere, "bulunduğunuz yerde savaşın" dayatması, özellikle Ukrayna'da tavizsizdi. Krivoy Rog ve Nikopoli bölgesinin, maden kaynakları dolayısıyla savunulmasını istiyordu. Ayrıca Kırım'ın güçlü olarak tutulması da gerekiyordu. Hitler, bu bölgeden petrol rafineri bölgesi olan Ploieşti'ye yapılabilecek bir taarruzdan endişeliydi ve bu bölgenin kaybı, aynı zamanda Türkiye'yi, Müttefikler'e katılmak konusunda teşvik edebilirdi.^[6]

Kuvvetler

Wehmacht

Sovyetler'in hedefi "Doğu Duvarı"nı imha etmekti. Bu bölge, Mareşal von Manstein'in Güney Ordular Grubu tarafından tutulmaktaydı. Güney Ordular Grubu unsurları, cephe hattında, güneyden kuzeye,

Jitomir bölgesinde General Erhard Raus komutasındaki 4. Panzer Ordusu,
Çerkassi'nin güneyine kadar General Hans Valentin Hube'nin 1. Panzer Ordusu,
Kirovograd kesiminde yeni düzenlenen General Otto Wöhler komutasındaki 8. Ordu,
General Maximilian de Angeliş komutasındaki, Krivoi Rog - Nikopoli çıkıntısındaki yeniden oluşturulan 6. Ordu
3. Rumen Ordusu yer almaktadır.

Kuzeyde ihtiyat olarak Mareşal von Manstein'in elinde, kuzeybatı Ukrayna'da 1. Macar Ordusu ve Moldova kesiminde alel acele toplanmış olan 4. Rumen Ordusu bulunmaktadır. Hava desteği, Luftwaffe'nin Luftflotte 4 bölümü tarafından sağlanmaktadır.

STAVKA

STAVKA harekât için dört cephe kuvvetini harekete geçirdi. Ayrıca kuzeyde, Gomel-Mogilev bölgesinde stratejik kanat güvenliği için Belarus Cephesi'ne de (13. ve 65. Ordulara) sınırlı bir görev verilmişti. General Vatutin'in 1. Ukrayna Cephesi'nde, 1. Muhafız Ordusu, 6. Muhafız Tank Ordusu ile 40. ve 60. Ordular bulunmaktadır.^[5] Cephe ihtiyatında ise güçlü tank mevcutları olan 3. Muhafız Tank ordusu, 1. ve 4. Tank Orduları vardı. Ayrıca 18. ve 38. Ordular ile 2. Hava Ordusu, elde bulunduruluyordu. General Konev'in 2. Ukrayna Cephesi'nde, 7. Muhafız Ordusu, 27. ve 53. Ordular ana taarruz kuvvetiydi. 2. Tank Ordusu ile 4. ve 5. Muhafız Ordular, ihtiyat olarak tutulacaktı. General Malinovski'in 3. Ukrayna Cephesi, 8., 46. ve 57. Muhafız Ordular ve 37. Ordudan oluşuyordu. 6. Ordu ihtiyattaydı ve 17. Hava Ordusu tarafından desteklenecekti. General Tolbuhin'in 4. Ukrayna Cephesi, en zorlu görevleri üstlenmiştir. Karadeniz Filosu ve "Sahil Ordu Müfrezesi" ile, birlikte yürütülecek harekâtlar üstlenmiştir. Cephe emrinde 2. ve 5. Muhafız Ordular, Alman 17. Ordu'sunun kaçış yolunu kesecektir. Cephe kuvvetlerini 8. Hava Ordusu ve Karadeniz Filosu hava unsurları destekleyecektir.

Savaş

Birinci evre

Taarruzun ilk aşaması, 24 Kasım 1943 tarihinden 29 Şubat 1944 tarihine kadar sürdü.

Bu aşama, aşağıdaki alt harekâtları içerir

Jitomir-Berdiçev Taarruzu (24 Aralık 1943 - 14 Ocak 1944)^[7]
Kirovograd Taarruzu (5 Ocak - 16 Ocak 1944)
Korsun-Şevçenkovski Taarruzu (24 Ocak - 17 Şubat 1944)^[7]
Rovno-Lutsk Taarruzu (27 Ocak - 11 Şubat 1944)
Nikopoli - Krivoy Rog Taarruzu (30 Ocak - 29 Şubat 1944)

Jitomir–Berdiçev Taarruzu

Taarruz, 24 Aralık 1943 tarihinde, General Vatutin'in 1. Ukrayna Cephesi kuvvetlerinin, Kiev'in batı ve güneybatısı yönünde 4. Panzer Ordusu'na saldırısıyla başladı. 1. Ukrayna Cephesi'nin taarruz ekseni Jitomir–Berdiçev hattıdır.^[5]^[8] Mareşal von Manstein, 27 Aralık'ta birlikleri geri çekmek için Hitler'den izin istedi, fakat Hitler, bu talebi geri çevirdi. Ancak Koroston, 29 Aralık 1943 tarihinde, ardından Jitomir, 31 Aralık 1943 günü Kızıl Ordu birliklerinin eline geçti.^[5]

Kirovograd Taarruzu

General Konev'in 2. Ukrayna Cephesi, 5 Ocak 1944 tarihinde Kirovograd'a yönelik taarruzunu başlatarak harekâta katıldı. Kirovograd kısa sürede alındı.^[5] Bu aşamada Mareşal von Manstein, Hitler'in Doğu Prusya'daki karargahına uçtu ve geri çekilmek için izin istedi, fakat Hitler yine reddetti.^[5]

Rovno - Lutsk Taarruzu

General Vatutin'in kuvvetleri, Rovno-Lutsk Harekâtı olarak taarruzlarına devam ettiler ve önemli ikmal merkezleri olan Lvov ve Ternopol yakınlarına ulaştılar.^[8] Bu konumda Kızıl Ordu birlikleri, Güney Ordular Grubu ile Merkez Ordular Grubu arasında 177 km'lik bir gedik oluşturmuştu.^[8]

Korsun - Şevçenkovski Taarruzu

Bununla birlikte asıl girişim, güneyde Korsun-Çerkassi Kuşatması olarak 24 Ocak 1944 tarihinde başlatıldı. Yoğun bir bombardımanın ardından 2. Ukrayna Cephesi'ne bağlı 4. Muhafız Ordusu ve 53. Ordu, Korsun çıkıntısının güneyinden taarruza başladı. 1. Ukrayna Cephesi'ne bağlı 5. Muhafız Tank Ordusu ise kuzeyden, ertesi gün taarruza katılmıştır. Bu birlikler, Alman hatlarını yarıp geçtiler ve bir Alman karşı taarruzunu kolayca püskürttüler.^[5] General Vatutin, 26 Ocak'ta 6. Muhafız Tank Ordusu'nu da muharebeye sürdü. Kızıl Ordu birlikleri 28 Ocak 1944 günü belirlenen hedefte buluşarak kuşatmayı tamamladılar. Böylece 11. Kolordu ile 42. Panzer Kolordusu kuşatılmış oldu. Korsun bölgesinde yaklaşık 60 bin Alman askeri, "Küçük Stalingrad" olarak da tanımlanan bir kuşatma içindeydi.^[5]^[9] Kuşatma altındaki Alman birliklerini imha etmek için toplamda 27 Sovyet tümeni görevlendirildi.^[10] Ancak karların erken erimeye başlaması nedeniyle Sovyet çabalarının etkinliği düştü.^[10] Mareşal von Manstein, 4 Şubat'ta 1. Panzer Ordusu Komutanı General Hans-Valentin Hube'u görevlendirdi. 1. Panzer Ordusu'nun, 3. ve 42. Panzer Kolorduları, kuşatma altındaki birliklerin çemberi yarıp çıkmalarına destek olacaktır.^[10] 3. Panzer Kolordusu batı yönünden taarruz ederken 42. Panzer Kolordusu da güneydoğudan taarruza başladı. Ancak çamur, onları da etkiledi ve ileri hareketi durdurdular.^[5] Mareşal Jukov'un, 8 Şubat'taki teslim çağrısı, kuşatma altındaki birliklerin komutasınca geri çevrildi.^[10] 3. Panzer Kolordusu, kar fırtınası altında, yıpratıcı ve sert bir çatışmanın ardından kuşatma altındaki Alman birliklerine görece yakın bir noktaya, Lisyanka'ya ulaşmayı başardı.^[5] Ancak kuşatma altındaki birliklerin aynı yöndeki girişimi büyük ölçüde başarısız oldu.^[10] İkmal malzemelerinin tükenmesi, Sovyet hava unsurlarının akınları ve Sovyet kara unsurlarının ilerlemesi nedeniyle, kuşatma altındaki Alman kuvvetleri komutanı General Stemmermann, 16 - 17 Şubat gecesi son bir çıkış denemesinde bulunmaya karar verdi.^[5] Bu girişim sonucunda 19 bin kişi, ölü, yaralı ya da tutsak olarak geride bırakıldı.^[11]

Nikopoli - Krivoy Rog Taarruzu

Bu arada 3. Ukrayna Cephesi kuvvetleri, Paul Ludwig Ewald von Kleist komutasındaki A Ordu Grubu'na yönelen bir genel taarruz başlattı. Harekât, başlarda yavaş gelişti.^[6] Yine de sonuçta, neredeyse kuşatılmış olan Alman birlikleri, büyük bölümüyle geri çekilmeyi başardılarsa da, harekât ilerledi ve Krivoy Rog - Nikopoli bölgesindeki önemli maden rezervleri, Alman kontrolünden çıkmış oldu.^[6]

Şubat ayı sonlarında taarruzun hızının düştüğü görünüyordu Sovyetler, taarruzun yakında başlatacakları daha geniş çaplı ikinci evresine hazırlanıyorlardı.

İkinci evre

Taarruzun ikinci evresi şu harekâtları kapsamaktadır.

Proskurov - Çernovtsi Taarruzu (4 Mart - 17 Nisan 1944)^[7]
Uman - Botoşani Taarruzu (5 Mart - 17 Nisan 1944)
Bereznegovatoye - Snigirevka Taarruzu (6 Mart - 18 Mart 1944)
Polesskoe Taarruzu (15 Mart - 5 Nisan 1944)
Odessa Taarruzu (26 Mart - 14 Nisan 1944)

Proskurov - Çernovtsi Taarruzu

Sovyet taarruzlarının Şubat ayı sonlarına doğru gevşemesi ardından OKH ve Doğu Cephesi Genel Karargahı, Kızıl Ordu'nun daha fazla taarruz gücü kalmadığına inandılar.^[9] Ancak Sovyetler Birliği, daha da geniş kapsamlı bir taarruz hazırlığı içindeydi, Ukrayna'ya altı tank ordusu sevk ettiler.^[3] STAVKA'nın Alman tarafını yanıltmaya yönelik önlemleri etkili oldu ve Kızıl Ordu'nun izleyen harekâtları birçok Alman birliği için beklenmedik bir durum yarattı. 1. Ukrayna Cephesi Komutanlığı'na, General Vatutin'in ağır şekilde yaralanmasından sonra Mareşal Jukov atanmıştı. Mareşal Jukov, zaten planlanmış olan Proskurov - Çemovtsi Harekâtı'nı başlattı. Harekât, yoğun bir hazırlık topçu ateşiyle başladı.^[5] Aşırı çamur nedeniyle Alman kuvvetleri hareketli savunma yapmakta zorluklarla karşılaştılar. Fakat Sovyet kuvvetleri, tanklar ve kamyonlarla yeterli ikmal sağlayabildiler, bu da onlara ayrıca bir avantaj sağladı.^[5]

Uman - Botoşani Taarruzu

General Konev, 5 Mart 1944 tarihinde Uman - Botoşani Taarruzu'nu başlattı.^[5] Taarruz, hızlı ilerledi ve 23 Mart'ta, Çortkov'u geri alarak 1. Panzer Ordusu'nun ikmal hatlarını kesti.^[5] 10 Mart'ta 2. Ukrayna Cephesi, Uman'ı geri aldı ve 2. Panzer Kolordusu'nu imha etti.^[12]

Bereznegovatoye - Snigirevka Taarruzu

General Malinovski'nin 3. Ukrayna Cephesi, Bereznegovatoye - Snigirevka Taarruzu ile 11 Mart 1944 tarihinde Kızıl Ordu taarruzlarına katıldı.^[5] Bu sırada General Tolbuhin komutasındaki 4. Ukrayna Cephesi Kırım Taarruzu (1944) için görevlendirilmişti.^[13] General Konev'in 2. Ukrayna Cephesi, 1. Panzer Ordusu'nun geri çekilme hattını keserken 3. ve 4. Ukrayna Cepheleri'nin taarruzları hızla gelişti. General Hans-Valentin Hube komutasındaki 1. Panzer Ordusu, 28 Mart 1944 tarihinde tümüyle kuşatılmıştı.^[5] Kuşatma sırasında Mareşal von Manstein, Hitler'in karargahına giderek, kuşatılan her birliğin bulunduğu yeri müstahkem mevki haline getirerek savunmasını gerektiren emri geri almasını istedi.^[14] Bu kez başarılı oldu ve Hitler'in 51 sayılı emrinden sonra Batı Avrupa Cephesi'nden bir birliği, 2. Panzer Kolordusu'nu, Doğu Cephesi'ni takviye etmek üzere aktarılmış oldu.^[3] General Hube kuvvetleri, Sovyet Askeri İstihbaratı'nın, 2. Panzer Kolordusu'nun bölgeye ulaştığını saptayamaması sonucu 30 Mart'ta kuşatmayı yararak çıktılar.^[3] Sovyet komutanlığının beklediği gibi güney yönünde^[14] değil de batı yönünde ilerleyen bu kuvvetler, 10 Nisan'da 4. Panzer Ordusu'na ulaşabildiler.^[14] Bu küçük başarıya karşın Hitler, Sovyetler Birliği'nin tüm bu stratejik başarılarından kendi generallerini sorumlu tuttu. Bu suçlamanın sonucu olarak Güney Ordular Grubu komutanı Mareşal von Manstein'i görevden alarak yerine Walter Model'i ve A Ordu Grubu Komutanı Kleist yerine de Ferdinand Schörner atadı ve A Ordu Grubu'nun adını, bu bölgeyi geri almaya kararlı olduğunu gösterir biçimde Güney Ukrayna Ordular Grubu olarak değiştirdi.^[15]

Polesskoe Taarruzu

Bu arada güneyde, 3. Ukrayna Cephesi, Odessa ve Romanya yönetimindeki Transdinyester yönünde bir taarruz başlatmıştır.^[14] Üç gün süren şiddetli çatışmaların ardından 3. Ukrayna Cephesi'nin çevik kuvveti olan 8. Muhafız Ordusu sadece 8 km ilerleyebildi. Yine de General Karl-Adolf Hollidt komutasındaki 8. Ordu savunmasını aşmıştı. Novi Bug yönünde hızla 40 km ilerleyen Sovyet kuvvetleri savunmadaki Alman birliklerinin neredeyse kuşatmış oldu.^[14] Hitler'in geri çekilmeyi yasaklayan emrine karşın Alman kuvvetleri 11 Mart 1944 günü Bug Nehri gerisine çekilmiştir. Aynı gün General Hollidt, General Radion Malinovski'in kuvvetlerinin bir kısmını Mikolayiv üzerine yönlendirmesi sayesinde^[14] kuşatmayı kırmayı ve 21 Mart'ta Bug Nehri üzerinde bir savunma hattı kurmayı başardı. Fakat Hitler'in güvenini yitiren General Hollidt görevden alındı ve yerine General Maximilian de Angeliş atandı.^[14] Bug Nehri üzerindeki bu savunma hattının tümünde artan Sovyet baskısı sonucu, Alman kuvvetleri 28 Mart 1944 tarihinde nehrin gerisine çekilmek zorunda kaldılar.^[14]

Odessa Taarruzu

Prut, 25 Mart 1944 tarihinde düştü ve 3. Ukrayna Cephesi, Odessa üzerine sevk edildi.^[12] Sovyet 8. Muhafız Ordusu Komutanı General Vasiliy Çuykov ve 46. Ordu, 2 Nisan'da bir kar fırtınası içinden^[14] taarruz etti ve 6 Nisan 1944 günü Alman savunmasını Dinyester gerisine atarak nehri geçti ve Odessa'yı kuşattı.^[14] Odessa, 10 Nisan 1944 tarihinde Kızıl Ordu tarafından geri alındı ve Sovyet birlikleri Romanya yönünde ilerlemeye başladı.^[14]

Sonuçları

Harekât, Kırım Taarruzu'yla birlikte, Ukrayna'da konuşlanmış olan Rumen birlikler açısından çok ağır kayıplara yol açmıştır.^[14] Uğranılan ağır kayıplar ve Sovyet birliklerinin Romanya sınırlarına yaklaşmış olması, Romanya liderleri için, Sovyetler Birliği ile gizli barış görüşmelerine başlamak yönünden birincil etken olmuştur. Taarruzların tamamlanmasının hemen ardından gizli görüşmeler başlamıştır.^[14]

Geri alınan arazi

Harekât sonunda Vinnitsya, Volin, Jitomir, Kiev, Kirovohrad, Rivne, Hmelnytski, Poltava Oblast'ları ve Moldova Kızıl Ordu tarafından geri alınmıştır. Bu bölgeler yaklaşık olarak toplam 204 bin kilometrekaredir.

Sonrası

Günümüzde harekâtın, Batı tarihi açısından büyük bir zafer olarak tanımlanması çok yaygın bir bakış tarzı değildir.^[3] Savaştan sonra harekâta katılmış olan bazı komutanlar gözden düşürüldü ve Stalin, konu hakkındaki birçok kaynağı ortadan kaldırdı. En azından Soğuk Savaş'ın sonuna kadar pek çok Batılı tarihçi, 1. Panzer Ordusu'nun durumu düzeltmedeki rolü gibi ufak bir Alman başarısını işlediler.^[3]

Dip notlar

^ Krivosheev, Grigoriy (2001). "Soviet Casualties and Combat Losses in the Twentieth Century". Olma (Rusça). 30 Mart 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2011.
^ Krivosheev, Grigoriy (2001). "Soviet Casualties and Combat Losses in the Twentieth Century". Olma (Rusça). 29 Mart 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2011.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Willmott, p. 374
^ Pimlott, p. 251
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q Pimlott, p. 332
^ ^a ^b ^c ^d Keegan, p. 476.
^ ^a ^b ^c Bellamy, p. 604–605
^ ^a ^b ^c Willmott, p. 371.
^ ^a ^b Willmott, p. 372.
^ ^a ^b ^c ^d ^e Bellamy, p. 606
^ Hell's Gate: The Battle of the Cherkassy Pocket, January-February 1944 - Douglas E. Nash. Sh: 398
^ ^a ^b Willmott, p. 373
^ Pimlott, p. 334
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m Pimlott, p. 333
^ Liddell Hart, p. 148

Kaynakça

Absolute War: Soviet Russia in the Second World War - Bellamy, Chris (2007).
Barbarossa: The Russian–German Conflict, 1941–1945 - Clark, Alan (1965).
Road to Berlin: Continuing the History of Stalin's War with Germany - Erickson, John R. (1983).
When Titans Clashed: How the Red Army Stopped Hitler - Glantz, David; House, Jonathan (1998).
The Second World War - Keegan, John(1989).
History of the Second World War - Liddell Hart, Basil (1970).
The World at Arms: The Reader's Digest Illustrated History of World War II - Pimlott, John (1989).
Russia at War, 1941 - 1945 - Werth, Alexander (1964).
The Great Crusade: A New Complete History of the Second World War - Willmott, H.P. (1989).
Stalingrad to Berlin: The German Defeat in the East - Ziemke, Earl F. (1968).
Nash, Douglas E. Hell's Gate: The Battle of the Cherkassy Pocket, January-February 1944 . Southbury, Connecticut: RZM Publishing, 2002. ISBN 0-9657584-3-5

[1] Krivosheev, Grigoriy (2001). "Soviet Casualties and Combat Losses in the Twentieth Century". Olma (Rusça). 30 Mart 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2011.

[2] Krivosheev, Grigoriy (2001). "Soviet Casualties and Combat Losses in the Twentieth Century". Olma (Rusça). 29 Mart 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2011.

[Willmott374-3] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Willmott, p. 374

[4] Pimlott, p. 251

[Pimlot332-5] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q Pimlott, p. 332

[Keegan476-6] Keegan, p. 476.

[Bellamymap-7] Bellamy, p. 604–605

[Willmott371-8] Willmott, p. 371.

[Willmott372-9] Willmott, p. 372.

[Bellamy606-10] Bellamy, p. 606

[11] Hell's Gate: The Battle of the Cherkassy Pocket, January-February 1944 - Douglas E. Nash. Sh: 398

[Willmott373-12] Willmott, p. 373

[13] Pimlott, p. 334

[Pimlott333-14] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m Pimlott, p. 333

[Hart148-15] Liddell Hart, p. 148

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]