Dünya'daki çarpma kraterlerinin listesi
Dünya üzerindeki çarpma yapılarının aşağıdaki listesi, 2018 itibarıyla Earth Impact Database'de (Dünya Çarpma Veritabanı) kayıtlı 190 doğrulanmış kraterden bir seçkiyi içermektedir.[1] Listelerin yönetilebilirliğini korumak için, belirli bir zaman dilimindeki sadece en büyük çarpma yapıları dahil edilmiştir. Farklı kıtalar için alfabetik listeler aşağıdaki Kıtalara göre çarpma yapıları bölümünde bulunabilir.
Boyut ve yaşa göre listelenmiş doğrulanan çarpma yapıları
[değiştir | kaynağı değiştir]Bu çarpma yapıları, meteorlar (büyük asteroit parçalarından oluşan) veya kuyruklu yıldızların (buz, toz parçacıkları ve kayaç parçalardan oluşan) Dünya ile çarpışması sonucunda oluşmuştur. Aşınmış veya gömülü kraterler için belirtilen çap, genellikle orijinal krater kenar çapının en iyi mevcut tahminini ifade eder ve mevcut yüzey özelliklerine karşılık gelmeyebilir. Zaman birimleri bin veya milyon yıl cinsindendir.
10.000 yıl veya daha az
[değiştir | kaynağı değiştir]Yaşı on bin yıldan daha az ve çapı en az 100 m (330 ft) olan krater sayısı oldukça azdır. Dünya Çarpma Veritabanı (EID) bu tür ondan az krateri listeler. Son 100.000 yılın en büyüğü ise Arjantin'de bulunan 4,5 km (2,8 mi) çapındaki Rio Cuarto krateridir,[2] ancak kökeni[3] ve yaşı konusunda belirsizlikler vardır. Bazı kaynaklar yaşını 10 bin yıldan daha az olarak verirken,[2][4] EID daha geniş bir aralık olarak 100 bin yıldan daha az olarak belirtir.[3]
Yaklaşık olarak MÖ 1500 yılındaki İskandinav Tunç Çağı'na tarihlenen Kaali çarpışmaları, Estonya ve Finlandiya mitolojisini etkilemiş olabilir.[5] Campo del Cielo (yaklaşık MÖ 2500) krateri, bazı Kızılderili kabilelerinin efsanelerinde yer alıyor olabilir.[6][7] Henbury krateri (yaklaşık MÖ 2700) ise Avustralya Aborjinlerinin sözlü geleneklerinde yer edinmiştir.[8]
| Adı | Konum | Ülke | Çap (km) |
Yaş (bin yıl) |
Tarih | Koordinatlar |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Wabar | Rub el Khali Çölü | Suudi Arabistan | 0,1 | 0,2 | ~MS 1800 | 21°30′K 50°28′D / 21.500°K 50.467°D |
| Kaali | Saaremaa | Estonya | 0,1 | 3,5 | MÖ 1500 | 58°24′K 22°40′D / 58.400°K 22.667°D |
| Campo del Cielo | Chaco | Arjantin | 0,1[7] | 4,5 | MÖ 2500 | 27°38′G 61°42′B / 27.633°G 61.700°B |
| Henbury | Kuzey Bölgesi | Avustralya | 0,2 | 4,7 | MÖ 2700 | 24°34′G 133°8′D / 24.567°G 133.133°D |
| Morasko | Poznań | Polonya | 0,1 | 5,0[9] | MÖ 3000 | 52°29′K 16°54′D / 52.483°K 16.900°D |
| Boxhole | Kuzey Bölgesi | Avustralya | 0,2 | 5,4 | MÖ 3400 | 22°37′G 135°12′D / 22.617°G 135.200°D |
| Macha | Yakutistan | Rusya | 0,3 | 7,3 | MÖ 5300 | 60°6′K 117°35′D / 60.100°K 117.583°D |
| Rio Cuarto (tartışmalı) | Córdoba eyaleti | Arjantin | 4,5 | < 10 ?[2][4] | <MÖ 8000 | 32°53′G 64°13′B / 32.883°G 64.217°B |
| Ilumetsa | Põlva | Estonya | 0,08 | 6,6 | <MÖ 4600 | 57°57′K 27°24′D / 57.950°K 27.400°D |
| Whitecourt | Alberta | Kanada | 0,04 | 1,1 | MS 900 | 54°00′K 115°36′B / 54.000°K 115.600°B |
Rio Cuarto kraterleri için 2002 yılındaki bir araştırma, bunların aslında Eoliyen rüzgar kaynaklı yapılar olabileceğini iddia etmektedir.[10] EID, Campo del Cielo için yaklaşık 50 m (160 ft) boyut belirtirken diğer kaynaklar 100 m (330 ft) olduğunu belirtir.[7]
10.000 ila 1 milyon yıl
[değiştir | kaynağı değiştir]On bin ila bir milyon yıl arasında, çapı bir km 'den (0,62 mi) az olan kraterler:
| Adı | Konum | Ülke | Çap (km) |
Yaş (bin yıl) |
Koordinatlar |
|---|---|---|---|---|---|
| Wolfe Creek | Batı Avustralya | Avustralya | 0,9 | < 120 | 19°10′18″G 127°47′44″D / 19.17167°G 127.79556°D |
| Monturaqui | Atacama Çölü | Şili | 0,455 | 640 ± 140 | 23°55′40″G 68°15′41″B / 23.92778°G 68.26139°B |
Yaşı on bin yıl ila bir milyon yıl arasında değişen ve çapı en az bir km (0,62 mi) olan kraterler. Son bir milyon yılda oluşan en büyük krater, Kazakistan'da 14-kilometre (8,7 mi) çapındaki Zhamanshin krateridir. Bu krater, nükleer kış üretme kapasitesine sahip olarak tanımlanmıştır.[11]
Bununla birlikte, şu an kaynağı bilinmeyen devasa Avustralasya saçılım alanının (yaklaşık 780.000 yıl) 100 km (62 mi) çapında bir kraterden kaynaklanmış olabileceği düşünülmektedir.[12][13]
| Adı | Konum | Ülke | Çap (km) |
Yaş (bin yıl) |
Koordinatlar |
|---|---|---|---|---|---|
| Tenoumer | Sahra Çölü | Moritanya | 1,9 | 21 | 22°55′2″K 10°24′28″B / 22.91722°K 10.40778°B |
| Yilan | Heilongjiang | Çin | 1,85 | 49 | 46°23′4″K 129°19′39″D / 46.38444°K 129.32750°D |
| Meteor Crater | Arizona | ABD | 1,2 | 49 | 35°1′39″K 111°1′22″B / 35.02750°K 111.02278°B |
| Xiuyan | Xiuyan Mançu Özerk İlçesi | Çin | 1,8 | 50 | 40°21′42″K 123°27′47″D / 40.36167°K 123.46306°D |
| Lonar | Maharaştra | Hindistan | 1,8 | 52 | 19°58′37″K 76°30′32″D / 19.97694°K 76.50889°D |
| Agoudal[14] | Atlas Dağları | Fas | 3,0 | 105 | 31°59′K 5°30′B / 31.983°K 5.500°B |
| Tswaing | Pretoria Saltpan | Güney Afrika | 1,1 | 220 | 25°24′32″G 28°4′58″D / 25.40889°G 28.08278°D |
| Zhamanshin | Kazakistan | Kazakistan | 14,0 | 900 ± 100 | 48°24′0″K 60°58′0″D / 48.40000°K 60.96667°D |
1 milyon yıl ila 10 milyon yıl
[değiştir | kaynağı değiştir]
Yaşı bir milyon ila on milyon yıl arasında değişen ve çapı en az beş km (3,1 mi) olan kraterler. Yaş tahminindeki belirsizlikler giderilirse, son on milyon yılda oluşan en büyük krater, EID veritabanında yaşı 5 milyon yıldan daha az (Pliyosen Dönemi) olarak belirtilen 52-kilometre (32 mi) çapındaki Karakul krateri olacaktır. Büyük fakat krater izi bulunmayan Eltanin çarpışması (2,5 milyon yıl önce) ise Pasifik Okyanusu'nda gerçekleşmiş olup, Pliyosen Dönemi'ndeki buzul oluşumlarına ve soğumaya katkıda bulunmuş olabileceği düşünülmektedir.[15]
| Adı | Konum | Ülke | Çap (km) |
Yaş (milyon yıl) |
Koordinatlar |
|---|---|---|---|---|---|
| Bosumtvi | Ashanti | Gana | 10 | 1,1 | 6°30′K 1°25′B / 6.500°K 1.417°B |
| Elgygytgyn | Çukotka Özerk Okrugu | Rusya | 18 | 3,5 | 67°30′K 172°00′D / 67.500°K 172.000°D |
| Bigach | Kazakistan | Kazakistan | 8 | 5 | 48°34′K 82°1′D / 48.567°K 82.017°D |
| Karla | Tataristan | Rusya | 10 | 5 | 54°55′K 48°2′D / 54.917°K 48.033°D |
| Karakul | Pamir Dağları | Tacikistan | 52 | < 5 ?[16][17] | 39°1′K 73°27′D / 39.017°K 73.450°D |
| Eltanin çarpışması | Güney okyanus | Şili'nin güneybatısı | ? | 2,5 | 57°47′G 90°47′B / 57.783°G 90.783°B |
10 milyon yıl veya daha fazla
[değiştir | kaynağı değiştir]Çapı 20 km (12 mi) veya daha fazla olan tüm kraterler, yaşı belirsiz olan Karakul 52 km (32 mi) hariç, 10 milyon yıldan daha yaşlıdır.
Bu büyüklükte kırktan fazla krater bulunmaktadır. Son yüz milyon yılda oluşmuş en büyük iki kraterin, iki yok olma olayı Kretase-Paleojen için Chicxulub ve Eosen-Oligosen için Popigai çarpışması ile bağlantılı olduğu düşünülmektedir.[18]
Kıtalara göre çarpma yapıları
[değiştir | kaynağı değiştir]2022 yılı itibarıyla, Earth Impact Database (Dünya Çarpma Veritabanı - EID) 190 adet doğrulanmış çarpma yapısını içermektedir.[1] Aşağıdaki tablo, kıtaların Dünya kara alanındaki yüzdesine göre ve Asya ile Rusya yapılarının EID kurallarına göre bir arada gruplandırıldığı şekilde düzenlenmiştir. Bilinen çarpma yapılarının küresel dağılımı, küçük ama iyi finanse edilen Avrupa kıtasındaki doğrulanmış çarpma yapılarının büyük bir yüzdesine sahip olmasıyla şaşırtıcı bir asimetri göstermektedir.[21] Bu durumun yapay bir durum olduğu ve Antarktika, Güney Amerika ve diğer yerler gibi daha az çalışılmış bölgelerde araştırmaların yoğunlaştırılmasının önemi vurgulanmaktadır.[21]
"Kıta" sütunundaki bağlantılar, o kıtaya ait kraterlerin listesini gösterecektir.
| Kıta | Kıtanın Dünya kara alanındaki yüzdesi |
Kıtaların bilinen 190 çarpma yapısına oranı |
Çarpma yapılarının sayısı |
|---|---|---|---|
| Asya ve Rusya | 30% | 16% | 31 |
| Afrika | 20% | 11% | 20 |
| Kuzey Amerika | 16% | 32% | 60 |
| Güney Amerika | 12% | 6% | 11 |
| Antarktika | 9% | 0% | 0 |
| Avrupa | 7% | 22% | 41 |
| Avustralya | 6% | 14% | 27 |
| Toplam | 100% | 100% | 190 |
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]İlave okuma
[değiştir | kaynağı değiştir]- Flamini, Enrico; Di Martino, Mario; Coletta, Alessandro, (Ed.) (2019). Encyclopedic Atlas of Terrestrial Impact Craters (İngilizce). Cham, Switzerland: Springer. ISBN 978-3-030-05449-6.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b "Earth Impact Database". University of New Brunswick. 24 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2024.
- ^ a b c Bland, Phil A.; de Souza Filho, C. R.; Timothy Jull, A. J.; Kelley, Simon P.; Hough, Robert Michael; Artemieva, N. A.; Pierazzo, E.; Coniglio, J.; Pinotti, Lucio; Evers, V.; Kearsley, Anton; (2002); "A possible tektite strewn field in the Argentinian Pampa" 22 Ağustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Science, cilt 296, sayı 5570, s. 1109–12
- ^ a b "Rio Cuarto". Earth Impact Database. Gezegen ve Uzay Bilimleri Merkezi New Brunswick Fredericton Üniversitesi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2009.
- ^ a b Schultz, Peter H.; Lianza, Ruben E.; (1992) "Recent grazing impacts on the Earth recorded in the Rio Cuarto crater field, Argentina", Nature 355, s. 234–37 (16 Ocak 1992)
- ^ Haas, Ain; Peekna, Andres; Walker, Robert E. "Echoes of Ancient Cataclysms in the Baltic Sea" (PDF). Electronic Journal of Folklore. 15 Mart 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 26 Ekim 2008.
- ^ Benítez, Giménez; López, Alejandro M.; Mammana, Luis A. "Meteorites of Campo del Cielo: Impact on the indian culture". 1 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2024.
- ^ a b c Bobrowsky, Peter T.; Rickman, Hans (2007). Comet/asteroid impacts and human society: an interdisciplinary approach. Springer. ss. 30-31. ISBN 978-3-540-32709-7.
- ^ Hamacher, Duane W.; Goldsmith, John. "Aboriginal oral traditions of Australian impact craters" (PDF). 20 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2016.
- ^ Stankowski, Wojciech; Raukas, Anto; Bluszcz, Andrzej; Fedorowicz, Stanisław. "Luminescence dating of the Morasko (Poland), Kaali, Ilumetsa, and Tsõõrikmäe (Estonia) meteorite craters" (PDF). 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 25 Mart 2024.
- ^ Cione, Alberto L.; ve diğerleri. (2002). "Putative Meteoritic Craters in Río Cuarto (Central Argentina) Interpreted as Eolian Structures". Earth, Moon, and Planets. 91 (1). ss. 9-24. Bibcode:2002EM&P...91....9C. doi:10.1023/A:1021209417252.
- ^ Essay "Impact Cratering on Earth" 23 Eylül 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Grieve, Richard A. F. (1990). "Impact cratering on the Earth". Scientific American. 262 (4). ss. 66-73. Bibcode:1990SciAm.262d..66G. doi:10.1038/scientificamerican0490-66.
- ^ Povenmire, Harold; Liu, W.; Xianlin, Luo; (1999) "Australasian tektites found in Guangxi Province, China" 29 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., in Proceedings of the 30th Annual Lunar and Planetary Science Conference, Houston, Mart 1999
- ^ Glass, Billy P.; Pizzuto, James E.; (1994) "Geographic variation in Australasian microtektite concentrations: Implications concerning the location and size of the source crater" 16 Temmuz 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Journal of Geophysical Research, cilt 99, no. E9, 19075–81, Eylül 1994
- ^ "Agoudal". Earth Impact Database. Gezegen ve Uzay Bilimleri Merkezi New Brunswick Fredericton Üniversitesi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2016.
- ^ University of New South Wales (19 Eylül 2012). "Did a Pacific Ocean meteor trigger the Ice Age?". 8 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2012.
- ^ "Kara-Kul". Earth Impact Database. Gezegen ve Uzay Bilimleri Merkezi New Brunswick Fredericton Üniversitesi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2009.
- ^ Gurov, Eugene P.; Gurova, H. P.; Rakitskaya, R. B.; Yamnichenko, A. Yu. (1993). "The Karakul depression in Pamirs – the first impact structure in central Asia" (PDF). Lunar and Planetary Science. Cilt XXIV. ss. 591-92. Bibcode:1993LPI....24..591G. 9 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 25 Mart 2024.
- ^ "Russia's Popigai Meteor Crash Linked to Mass Extinction". Live Science. 13 Haziran 2014. 16 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2024.
- ^ Cohen, Benjamin E.; Mark, Darren F.; Lee, Martin R.; Simpson, Sarah L. (1 Ağustos 2017). "A new high-precision 40Ar/39Ar age for the Rochechouart impact structure: At least 5 Ma older than the Triassic–Jurassic boundary". Meteoritics & Planetary Science (İngilizce). 52 (8). ss. 1600-11. Bibcode:2017M&PS...52.1600C. doi:10.1111/maps.12880. hdl:10023/10787. ISSN 1945-5100.
- ^ a b "Meteoritical Bulletin: Entry for Dhala". www.lpi.usra.edu. 26 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2020.
- ^ a b Prezzi, Claudia B.; Orgeira, María Julia; Acevedo, Rogelio D.; Ponce, Juan Federico; Martinez, Oscar; Rabassa, Jorge O.; Corbella, Hugo; Vásquez, Carlos; González-Guillot, Mauricio; Subías, Ignacio; (2011); "Geophysical characterization of two circular structures at Bajada del Diablo (Patagonia, Argentina): Indication of impact origin" 20 Mayıs 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Physics of the Earth and Planetary Interiors, cilt 192, s. 21–34
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Impact Meteor Crater Viewer Dünya Üzerindeki Meteor Kraterlerinin Konumlarını Gösteren Google Haritalar Sayfası
