Cumhuriyet Halk Fırkası 3. Olağan Kongresi

Cumhuriyet Halk Fırkası 3. Olağan Kongresi

10-18 Mayıs 1931

Divan Başkanı Kongre Başkanı
Görevdeki İsmet Paşa 10-18 Mayıs 1931 tarihleri arasında görev yaptı.
Cumhuriyet Halk Fırkası (Partisi)
Önceli	? (1927)
Oluşum	4 Eylül 1919
Açılışı yapan	Mustafa Kemal Paşa
Ardılı	Abdülhalik Renda & Saffet Arıkan (1935)

Cumhuriyet Halk Fırkası (Partisi) 3. Olağan Kongresi, 10-18 Mayıs 1931 tarihlerinde Ankara'da bulunan II. TBMM Binasında toplanmış bir CHF (günümüzdeki adıyla CHP) kongresidir. Birleşimlerini Genel Başkan Vekili sıfatıyla İsmet Paşa'nın yönettiği kongrede (kurultayda), fırkanın nizamnamesi (tüzüğü) bir kez daha değiştirilmiş ve Dokuz umdenin ardından ilk kez fırkanın programı hazırlanmıştır. Kongreye gidilen dönemde; 1929 Büyük Buhranı, Türkiye'nin ikinci çok partili yaşam denemesi olan Serbest Cumhuriyet Fırkası deneyimi, Kubilay Olayı ve Türk Ocakları'nın kapatılması olayları yaşanmıştır. Yaşanan bu olaylar, CHF'nin kongresini etkilemiştir.

Kongrenin başlangıcı ve yapılan konuşmalar

Kongrenin açılış konuşmasında genel başkan Gazi Mustafa Kemal; fırkanın ilk kongresi olarak nitelendirdiği Sivas Kongresinden ve o dönemin şartlarından bahsetmiş, pek çok engele karşı fırkanın başarılı olduğunu söylemiştir. Türk milletine, CHF'ye verdiği destek ve duyduğu güven dolayısıyla şükranlarını sunmuştur. Ardından Genel Başkan Vekili ve Başbakan olan İsmet Bey, iki kongre arasında yaşanan gelişmeleri ve yapılan devrimleri anlattığı Umumî Riyaset Beyannamesi (Genel Başkanlık Beyannamesi) adlı bildirgeyi delegelere okudu. Harf Devrimi, kadınlara seçme ve seçilme haklarının tanınması, bunun neticesinde kadınların ilk defa oy kullandığı 1930 yerel seçimleri ve kadınların toplumsal hayat ve ekonomiye katılımlarının artırılması başarılarından söz etti. Kadınların günlük hayatta daha fazla rol almasının fırkanın politikası olduğunu söyledi. Eğitim ve sağlık alanlarında yapılan köklü yenilikleri aktardı. Dış politikada uygulanan barış siyasetine değindi. Fırkanın iktidarında yaşanan ekonomik gelişmeleri; Millî İktisat ve Tasarruf Cemiyeti'nin kuruluşunu, kredi kooperatiflerinin kurulmasını, hızla açılan yeni demiryolu hatlarını, yerli sanayi ve hayvan ıslahları için açılan sergileri anlattı. Türkiye Merkez Bankası için gereken sermayenin toplandığını ve paranın değerinin korunması adına gereken önlemlerin alındığını belirtti. İsmet Bey, Umumî Reis (Genel Başkan) adına yaptığı ve fırkanın iki kongre arası icraatlarını anlattığı bu konuşmasının sonunda CHF için "Cumhuriyetçi, Milliyetçi, Halkçı, Devletçi, Laik ve İnkılapçı fırkamız" ifadesini kullandı.

Nizamname Encümeni'nin oluşturulması

Gazi Mustafa Kemal'in açılış konuşması ve İsmet Bey'in yapılan icraatları Umumî Riyaset Beyannamesi adı altında anlatmasının ardından kongrede yapılacak işler için encümenler oluşturulmuştur. Encümenlerin seçimi oylamayla yapılmıştır. kongrenin en önemli amacı olan yeni nizamnamenin ve fırka programının oluşturulması amacıyla teşkil edilen Nizamname Encümenine Yunus Nadi Bey, Hakkı Tarık Bey, Necip Ali Bey, Vasıf Bey, Refik Şevket Bey, Hasan Fehmi Bey, Celâl Sahir Bey, Süleyman Sırrı Bey, İsmet Bey, Emin Bey ve Süreyya Beyler seçilmiştir. Encümen başkanı Yunus Nadi Bey olmuştur.

Kongrenin hazırladığı fırka (parti) Programı ve İçeriği

Bir önceki kongrede hazırlanıp kabul edilen nizamname ile Cumhuriyet Halk Fırkası (Partisi), siyasi konumunu belirleme yolunda önemli adımlar atmıştır. Fırkanın yapmaya çalıştıkları üç ilke halinde özetlenmiştir. Bu ilkeler, Cumhuriyetçilik, Milliyetçilik ve Halkçılık idi. O dönem ismi zikredilmese de diğer maddelerde laikliğe de değiniliyor ve destekleniyordu. 1931 kongresiyle birlikte bu ilkeler fırka nizamnamesinden çıkarılıp bu kongrede kabul edilen yeni programa eklenmiştirler. 1927'de adı verilmeden tarif edilen laiklik 1931 programında doğrudan zikredilmiştir. Ayrıca bu kongreyle birlikte devletçilik ve inkılapçılık ilkeleri de fırka programına eklenmiş ve böylece Altı İlke tamamlanmıştır. İlerleyen maddelerde bu ilkelerin anlam ve amaçları da tarif edilmiştir. Buna ek olarak fırka programında vatandaşların siyasi hakları konusunda cinsiyet ayrımı yapılamayacağı belirtilmiştir.

Fırka (parti) programında iktisat ile ilgili bolca hüküm bulunmaktadır. Bunun en önemli nedeni birkaç yıl önce başlayan ve o dönemde de dünya ekonomisini sert bir şekilde etkileyen 1929 Buhranının, Türkiye'nin zaten o dönem sermaye kıtlığından dolayı başarmakta zorlandığı iktisadi kalkınmasına ket vurması olduğu söylenebilir. Programda, tıpkı krizin ortaya çıktığı 1929 yılında yapıldığı gibi halkın tasarrufa yönlendirilmesi önerilmiş, çitçiler için kooperatifler oluşturulması planlanmış, sermaye ve ferdin ekonominin başat unsuru olarak görülmesine rağmen hızlı şekilde refaha ve kalkınmaya ulaşılması için devletin iktisada müdahale etmesi gerektiği savunulmuştur.

Programda eğitimin hurafe ve yabancı fikirlerden uzak, milli ve Türk'ün derin tarihini anlatacak nitelikte olacağı belirtmiştir. Ayrıca meslek ve sanat okullarının ülkenin ihtiyacını giderecek seviyeye dek arttırılacağı kararı alınmıştır. Ortaokul ve liselerin sayılarının fazlalaştırılması, köylerde ziraat eğitimine yönelik okulların ve kursların açılması, güzel sanatların teşviki ve müzeciliğin geliştirilmesi eğitim alanında programın önerdiklerinden bazıları olmuştur.

Programı hazırlayan Nizamname Encümeni, hazırlık aşamasında genel başkan Gazi Mustafa Kemal'in 1931 mebusluk seçimlerinde halka vermiş olduğu vaatlerden yoğun bir şekilde yararlandığını belirtmiştir.

Fırka programının hazırlanması ve kabulünün ardından il-ilçe yapılanmalarından gelen ve halkın taleplerini içeren arzular değerlendirilmiştir. Bunun ardından kongre delegesi tarafından nizamnamenin değerlendirilmesi sürecine başlanılmıştır.

Nizamnamenin değişmesi

1927 Nizamnamesinde belirtilen fırkanın üç ilkesi buradan kaldırılarak fırka programına eklenmiştir ve nizamnameye "Cumhuriyet Halk Fırkası, programında belirtilen esaslar üzerinde çalışan bir siyasî cemiyettir." ibaresi konulmuştur. Yeni nizamnedeki kayda değer değişikliklerden bir tanesi de ikinci maddede Gazi Mustafa Kemal'e daimî (kalıcı, değişmez) genel başkan ünvanının verilmesi oldu. Nizamname ile alakalı görüşmeler 17 Mayıs 1931 gününde tamamlandı ve yeni nizamname kabul edildi. Bunun ardından Türk Ocakları'nın feshi kararı kongre tarafından incelenmiş ve mal varlıklarının Cumhuriyet Halk Fırkası'na devredilmesine dair karar yine kongre tarafından alınmıştır.

Nizamnameyle ilgili tartışmalar esnasında Aksaray mebusu (milletvekili) olan Besim (Atalay) Bey bu büyük fırka toplantısının isminin büyük kongre yerine kurultay olarak değiştirilmesini önerdi fakat bu önerisi delegeler tarafından reddedildi. Besim Bey'in bu önerisi kongrede reddedilmiş olsa da 1932'de başlatılan Dil Devrimi kapsamında bu talebi gerçekleşmiş, 1935'ten itibaren fırkanın bütün büyük toplantıları Kurultay olarak adlandırılmıştır ve bu adlandırma günümüze değin devam etmiştir.

Kongrenin kapanışı

Kongrenin Türk Ocakları ile ilgili aldığı karar sonrası yaşanan son faaliyetler; çeşitli delegelerin çalışmalar sırasında belirtmiş oldukları önerilere ilişkin tasarıların onaylanması; “Büyük Reis Gazi Mustafa Kemal Hazretlerine”, bütün delegeler tarafından imza edilmiş olan saygı belgesinin, Kongrenin bir hatırası olarak sunulması; Asteğmen Kubilay Anıtı'na yardım yapılması; Milli Mücadele şehitleri için saygı duruşunun yapılması; Umumi İdare Heyeti için seçim yapılması şeklinde olmuştur. Kongre, 18 Mayıs 1931 tarihinde, Başbakan ve CHF Genel Başkan vekili İsmet Bey'in kapanış konuşmasıyla sona ermiştir.

Umumî İdare Heyeti (Genel İdare Kurulu) ve Umumî Reislik Divanı (Genel Başkanlık Divanı) Seçimleri sonuçları

Umumî İdare Heyeti, fırkanın kongresinin toplanmadığı dönemlerde genel merkezde bulunan ve fırkayı idare eden bir kuruldu. 1927 Kongresinde alınan kararlarla ihdas edilmiş olan bu heyetin içerisinden fırkanın umumî katibi (genel sekreter) seçiliyordu. Umumî Katip, fırkanın en yüksek organı olan Umumî Reislik divanına da üye oluyordu. Bu divanın diğer üyeleri ise Umumî Reis (Genel Başkan) ve yine onun atadığı Umumî Reis Vekili (Genel Başkan Vekili) idi. Kongrenin delegesi tarafından hazırlanan ve yine delegelerin oylarıyla kabul edilen Umumî İdare Heyeti üyeleri şunlar oldu:

Recep Bey Saffet Bey Abdülmuttalip Bey Reşit Galip Hakkı Tarık Bey Dr. Ahmet Cemal Bey Esat Bey

Hasan Cemil Bey Memduh Şevket Bey Muhlis Bey Dr. Fikri Bey Mustafa Fevzi Bey Hasan Reşit Bey Kazım Hüsnü Bey

Değerlendirme

CHF (CHP) 1931 Kongresi, modern Türkiye'nin inşasında baskın rol oynayan ve bugün Türkiye Cumhuriyeti Anayasası içerisinde bulunan Atatürk İlkelerinin tamamlandığı kongre olmuştur. Altı ilkenin oluşumunun tamamlanması, ileride fırkanın amblemini ve bayrağını teşkil edecek olan Altı Okun Köy enstitülerinin mimarlarından İsmail Hakkı Tonguç tarafından 1933'te hazırlanmasına vesile olmuştur. Fırkanın hep tartışmalı bir konusu olan ve önceki zamanlarda bir türlü mutabakata varılamayan ekonomi modeli konusu; bu kongrede ilke olarak kabul edilen ve fertlerle devletin ekonomide birlikte bulunmasını öngören Devletçilik ile çözülmüştür. Ekonomik kalkınma modeli olarak Karma ekonomi seçilmiştir. 1931 kongresinde Devletçiliğin kabul edilmesi, ilerleyen yıllarda CHP genel başkanı olan İsmet İnönü'nün başlatacağı ve Bülent Ecevit'in taşıyacağı Ortanın solu hareketiyle CHP'nin siyasi yelpazenin Merkez sol kısmında konumlanmasına meşruiyet kaynağı olmuştur. Gazi Mustafa Kemal'in (Atatürk) harekete geçmesiyle kongreden hemen önce kendini fesheden Türk Ocakları'nın mal varlığının CHF'ye kongrenin kararıyla geçirilmesi ilerleyen süreç içerisinde Halkevlerinin kurulmasına zemin ve kaynak hazırlamıştır.

Dış Bağlantılar

• [1] CHF 1931 Nizamnamesi, TBMM Açık Erişim Kütüphanesi
• [2] Necdet AYSAL—Sezai Kürşat ÖKTE .TEK PARTİ DÖNEMİNDE CUMHURİYET HALK PARTİSİ ÜÇÜNCÜ BÜYÜK KONGRESİ (10-18 Mayıs 1931). The Journal of Academic Social Science (2016)
• [3] CHF 1931 Fırka Programı, TBMM Açık Erişim Kütüphanesi