Buyan Han

Buyan Han - Türk/Moğol mitolojisinde efsanevi hakan. Moğolların Atası. Kızı Alankova’dır. Kırk tane kızı olmuştur. Ama hiç oğlu olmamıştır. Son 41. kızı ise Alankova’dır. Bu Kırk-Kız’dan Kırgız boyunun türediği söylenir. Buyan Moğolcada “Düşünce Tayı” demektir. İnsanın zihin gücünü ifade eder ve yanlış kullanılırsa insana zarar verir. Moğol soyunun ortaya çıkışındaki felsefi algılayışta önce düşüncenin varolduğu fikri ile de bağlantılı görülmektedir.

Buyan / Buyanhışıg

Buyan – Tengriciliğin günümüze kadar çok canlı bir biçimde hayatta kalmış olduğu Moğolistan'da, insanların kişisel gücü Buyan veya Buyanhışıg ("Rüzgâr tayı") olarak tanımlanır. Rüzgâr tayının gücü, insanın dünyasını dengede tutması ile bağlantılıdır. Çok güçlü bir rüzgâr tayı, insanın sağlam bir mantığa sâhip olmasını, kişisel gücünü dışarıya yansıtmasını ve daima doğru kararlar vermesini sağlar. Eğer bir insan gücünü kötü niyetleri için kullanırsa ve böylece dengeyi bozarsa, bu onun rüzgâr tayını zayıflatır. Böylece kötülük yapan insanların kendilerine de zarar verdiklerine inanılır (Karma felsefesinde olduğu gibi). İnanışa göre, rüzgâr tayı her gün yapılabilen ufak uygulamalar ile güçlendirilebilir. Örneğin kıymetlı bir içecekten göğün dört yönüne doğru sıçratılarak, gök'e (Tengri'ye), yere ve atalara adak verilir ve dua edilir. Bir insanın davranışları ile güçlenir ya da zayıflar. Tabulara dikkat edilmediğinde, atalara karşı saygısızlık yapıldığında ve gereksiz yere doğaya zarar verilip hayvanlar öldürüldüğünde, doğadaki ruhlar öfkelenir ve insanın Buyanı zayıflar. Rüzgâr tayında farklı olarak Buyan daha çok toplumsal bir enerji kaynağı olarak görülür. Bir kavime ait olan tek bir kişinin yaptığı hata ile tüm kavimin Buyanı zayıflayabilir. Bu yüzden insanlar birbirlerine karşı da hata yapmamaları için dikkat ederler. Bir kavimin Buyanını güçlendirmek için bir şaman tarafından yönetilen törenler yapılır. Rüzgâr tayı ve Buyan inanışları, insanların bazı kurallara uyarak birbirleri ve çevreleri ile geçinmelerini sağlar.

Sagan Han

Sagan Han – Türk, Kırgız ve Altay mitolojisinde söylencesel hakan. Buyan Han'ın soyundan gelmektedir. Sağan Han'ın bir kızı ve otuz dokuz hizmetçisi (veya kırk hizmetçisi) bir gölün kenarına giderek sudan hamile kalırlar ve bunlardan Kırgız Boyu türer.

Etimoloji

(Buy) kökünden türemiştir. Üşütmek, soğuk hava esintisi gibi anlamları içerir. Kut, mutluluk, dayanıklılık gibi anlamları da vardır. Moğolcada sevap ve erdem gibi manaları bulunur.

Kaynakça

• Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011 (OTRS: CC BY-SA 3.0)27 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.