İçeriğe atla

Burhan Belge

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Burhan Belge
Doğum2 Ocak 1899
Şam, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm23 Ağustos 1967 (68 yaşında)
Almanya
MeslekGazeteci
EvlilikZeynep Cavide Belge
Çocuk(lar)Murat Belge
Ebeveyn(ler)Mehmed Asaf Bey,
Emine Rana Hanım

Hüseyin Burhanettin Daybelge[1] (2 Ocak 1899, Şam – 23 Ağustos 1967), Türk gazeteci, siyasetçi.

Atatürk, İnönü ve Menderes dönemlerinin üçünde de önde gelen gazetecilerindendir. 1930'lu yıllarda Türkiye'de kapitalizmle sosyalizm arasında bir yol öneren Kadrocular hareketinin faaliyetleri içinde yer alarak tanındı. Çok partili döneme geçildiğinde Demokrat Parti çevresinde yer aldı. 1957 genel seçimlerinde XI. dönem Muğla milletvekili olarak TBMM'ye girdi.1960 darbesinin ardından tutuklandı; yazıları ve konuşmaları nedeniyle yargılandı ve hüküm giydi. 1964 affı ile serbest kaldıktan sonra Almanya'ya yerleşti ve 1967'de ölümüne kadar Alman Radyosu'nda çalıştı.

Yaşamı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ailesi ve gençlik yılları

[değiştir | kaynağı değiştir]

1899 yılında babasının görev yapmakta olduğu Şam'da doğdu. Babası mutasarrıf Mehmed Asaf Bey, annesi Emine Rana Hanım'dır.

Burhan Asaf, 1907 yılında Yafa’da bir Fransız Okulu'na devam etti.[2] Eğitimini 1908’de İstanbul'un Kadıköy ilçesine Menba-ül İrfan adlı bir okulda, daha sonra St. Joseph Lisesi’nde sürdürdü. 1914’te okul kapatılınca Galatasaray Lisesi ve Beyrut Amerikan Lisesi’nde birer yıl okudu. Arapça, Farsça, Fransızca ve İngilizce'yi iyi derecede öğrendi. Türk-Alman Dostluk Cemiyetinin girişimleriyle 1916 yılında eğitimlerini tamamlamak veya sürdürmek için Almanya'ya götürülen 250 öğrenci arasında yer aldı.[3] Lise öğrenimini Almanya'nın Kassel şehrinde tamamladı. Münih ve Karlsruhe kentlerindeki Technische Hochschule’ye devam ederek mimarlık eğitimini tamamladı ve Kassel’de sosyoloji eğitimi gördü. Öğrencilik döneminde Annemarie adlı bir Almanla evlendi. Edebiyatla yakından ilgilendi. Goethe ve Schiller gibi Alman Romantiklerinden etkilendi. Almanya'daki sosyalist harekete çıkardıkları "Kurtuluş" dergisi ile destek veren Türk öğrenci grubunun önderi Vedat Nedim ile tanıştı ve sosyalist fikirlere yakınlaşmaya başladı.[2][3]

1923 yılında Türkiye'ye döndü; çeşitli işlerde çalıştı. Önce Devlet Demiryolları'nın Eskişehir'deki bürosunda tercümanlık yaptı. Bu dönemde kız kardeşi Leman Hanım, Yakup Kadri ile evlendi ve Yakup Kadri ile Burhan Asaf'ın ömür boyu sürecek dostlukları böylece başladı. Ardından kısa bir süre Anadolu Ajansı Bükreş temsilciliğini yaptı.[2] 1924 yılının ortalarında İstanbul'a döndü. Vedat Nedim tarafından organize edilen Aydınlık dergisi çevresi ile irtibata geçti. Türkiye Komünist Partisi 'nin yayın organ olan Aydınlık dergisinde 1925 yılında üç yazısı ve bir çevirisi çıktı. Şeyh Sait İsyanı sonrasında dergi kapatılınca Ankara'ya taşındı.

Ankara'da Hariciye Vekaleti bakanlık kaleminde işe başlayan Burhan Asaf, 1926'da askerlik hizmetini yaptı ve Hayrünnisa Hanım ile ikinci evliliğini yaptı. Bu evlilik, birkaç ay sürdü. Bir süre sonra Cumhurbaşkanlığı kalemine atandı.

1927 Tevkifatı

[değiştir | kaynağı değiştir]

1927 yılında TKP üyelerine karşı gerçekleştirilen tevkifat sonucu evine baskın yapıldı. Bu baskın, onun hayatında önemli bir rol oynadı. Arama sırasında endişelenerek Falih Rıfkı'ya ulaşmış, o sırada Çankaya Köşkü'nde olan Falih Rıfkı durumu Mustafa Kemal'e aktardığında köşke çağrılmıştı. Mustafa Kemal Paşa ile yaptığı bir sohbetin ardından Hariciye Vekaleti'ndeki görevine iade edildi.[4] Burhan Asaf, bir yıl sonra buradan istifa edip çeşitli kamu kurumlarında değişik görevler aldı.

Gazeteciliğe başlaması

[değiştir | kaynağı değiştir]

Hükûmetin yayın organı olan Hâkimiyeti Milliye'de ilk köşe yazısı 1928'de yayımlandı. 1929 yılında bu gazetede düzenli olarak sanat ve kültür üzerine yazıları yayınlanmaya başladı. Yazılarının temel konusu batılılaşma fikri idi.[5] Bir yandan da geçimini temin için çeşitli işlerde çalıştı. Kısa bir süre Brüder Redlich & Berger adlı bir Avusturya inşaat şirketinde çalıştı[6] 1930-1932 arasında İktisat Vekâleti İktisadi Neşriyat Müşavirliği’nde bulundu.

Hakimiyet'teki yazılarına devam ederken çok partiliğe geçiş için Serbest Fırka denemesi sırasında İnkılap gazetesinde gündelik politika yazıları yazdı.

Kadro dergisi

[değiştir | kaynağı değiştir]

1932'de Ankara'da Şevket Süreyya, Yakup Kadri, Vedat Nedim ve İsmail Hüsrev ile birlikte Kadro dergisini çıkarmaya başladı. Kadrocular, Türk devrimini yorumlayarak ona teorik çerçeve oluşturma konusunda kendilerini sorumlu görmekteydiler.[2] Türk inkılâbının ideolojisini ortaya koymayı amaçlayan Kadro dergisi, üç yıl süresince aylık olarak yayınlandı. Burhan Asaf, dergide uluslararası ilişkiler ve sanata dair yazılar kaleme aldı.[5] Kadrocuların önerdiği devletçilik, kolektivizm olarak yorumlanıp sermaye çevreleri tarafından tepkiyle karşılandı ve dergi Yakup Kadri'nin Tiran'a büyükelçi olarak atanması ile yayın hayatından çekildi.[7]

Matbuat Umum Müdürlüğü'ndeki görevi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Burhan Asaf, 1933 yılından itibaren 12 yıl Matbuat Umum Müdürlüğü'nde çalıştı. Soyadı Kanunu'nun çıkmasından sonra "Belge" soyadını aldı. Kendisine bu adı Vedat Nedim buldu. 1934 yılında görevi gereği çıktığı bir Orta Avrupa seyahati sırasında, Macaristan'da düzenlenen bir güzellik yarışmasında tanıştığı Zsa Zsa Gabor ile üçüncü evliliğini 17 Mayıs 1935 tarihinde Budapeşte`de yaptı.[6] [not 1][8] Belge ile Gabor 1938 yılında ayrıldı ve Gabor ABD'ye gitti. Belge dördüncü evliliğini Zeynep Cavide Hanım ile yaptı. Cavide Hanım ile evliliğinden oğulları Murat Belge dünyaya geldi. Çift, 1950'li yıllarda boşandı.

Belge, II. Dünya Savaşı boyunca Ankara Radyosu'nda "Günün Meseleleri" başlıklı bir radyo programı hazırlayıp sundu. Matbuat Umum Müdürlüğü'nün Radyo Mecmuası adlı yayınının başyazarlarından biri olarak çalıştı. 1945 yılında Matbuat Umum Müdürlüğü'nden ve CHP'den istifa ederek ayrıldı.[4]

Çok partili dönem

[değiştir | kaynağı değiştir]

Görevi gereği çıktığı seyahatler, Belge'nin daha liberal fikirler geliştirmesinde etkili oldu.[5] 1946'ya kadar olan dönemde çok partililik konusunu en çok işleyen gazetecilerden birisi idi.[9] Demokrat Parti kurulunca 1946 yılı Mayıs ayında partiye girdi. Adnan Menderes'in isteği ile İzmir'de Demokrat İzmir gazetesini kurdu. Kurucularla anlaşmazlığa düşerek 1948'de partiden ve İzmir'den ayrıldı.

1948-1950 arasında "Haftalık Siyasi Mektup" adıyla tek başına çıkarıp yayımladığı iki yapraklık bir tür gazete çıkardı.[2] 1950 başlarında Yeni İstanbul Gazetesi’ne başyazar olarak geçti, Ağustos ayında bu görevi bıraktı. 1950’den sonra 1953'e kadar herhangi bir gazetede yazı yayımlamadı.

1953 yılında Alman asıllı dördüncü eşi Marion ile evlendi. Aynı yıl Demokrat Parti'ye geri döndü. 1955-1960 arasında Demokrat Parti'nin resmi yayın organı olan Zafer gazetesinin başyazarlığını yaptı. 1957 yılında Demokrat Parti Muğla milletvekili olarak Meclis'e girdi.

1960 Darbesinin ardından tutuklandı. Yazıları ve konuşmaları nedeniyle idamla yargılandı ve 15 Eylül 1961'de 15 yıl ağır hapis cezasına çarptırıldı. 27 Ekim 1964'te Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel’in yayınladığı afla salıverildi.

Son yılları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Eşi ile Almanya'da Bod-Godesberg adlı kente yerleşti ve Alman radyosunda çalışmaya başladı. 23 Ağustos 1967 yılında hastalanarak 68 yaşında Almanya’da öldü.[10] Cenazesi Ankara'daki Karşıyaka Mezarlığı'na defnedilmiştir.

Hayatı, araştırmacı Aytaç Yıldız'ın doktora tezine konu olmuş ve 'Üç Dönem Bir Aydın: Burhan Asaf Belge' adıyla kitap olarak yayımlanmıştır.

Notlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Vedat Nedim'e göre Belge ile Gabor evliliği 1934 yılındaki seyahat sırasında gerçekleşmiştir; Burhan Belge’nin kardeşi Leman Karaosmanoğlu ise evlilik olayının, bir grup gazetecinin Hitler'le görüşmeye gittiği 1935 yılında gerçekleştiğini iddia etmiştir[3]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "TBMM Albümü 2. Cilt (1950-1980)" (PDF). TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü. 12 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). 
  2. ^ a b c d e İlhan, Oğuzhan Atilla. "Cumhuriyet İdeolojisinin Oluşmasında Kadro Dergisi ve Kadro Hareketinin Rolü" (PDF). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans tezi, 2011. 5 Kasım 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2021. 
  3. ^ a b c Yıldız, Aytaç (2009). "Burhan Asaf Belge: Cumhuriyetin erken döneminde iktidar ve aydın ilişkisi". Ankara Üniversites Sosyal Bilimler Enstitüsü doktora tezi. 5 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  4. ^ a b "BURHAN ASAF BELGE'NİN HAYATI VE KİŞİLİĞİ". 5 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  5. ^ a b c "Üç Dönem Bir Aydın: Burhan Asaf Belge". bisavblog. 18 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2021. 
  6. ^ a b "Ankara'dan geçen bir Hollywood yıldızı Zsa Zsa Gabor". Fikir News. 24 Nisan 2020. 21 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2021. 
  7. ^ Ertan, Temiçun (2003). "Kadro Dergisi Niçin Kapandı?". Atatürk Dergisi. 26 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2021. 
  8. ^ "Resmi Evlilik Defteri Kaydı". https://www.familysearch.org/: Hungary Civil Registration. 1895-1980. 9 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2023. 
  9. ^ "Üç dönemin adamı". Sabah. 5 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2021. 
  10. ^ "Ölümü". 30 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Burhan_Belge&oldid=33551631" sayfasından alınmıştır