Bentderesi
| Bentderesi | |
|---|---|
Semt | |
 Bugün şehiriçi minibüslerin son durağı olarak kullanılan Bentderesi'nden bir görünüm (2014) | |
| Ülke |  Türkiye |
| Bölge | İç Anadolu Bölgesi |
| İl | Ankara |
| İlçe | Altındağ |
Bentderesi, Ankara'nın Altındağ ilçesi sınırları içerisinde bulunan tarihi bir semttir. Ankara Kalesi ile Hıdırlıktepe'yi birbirinden ayıran dar bir vadi boyunca akan Hatip Çayı'nın, göllenerek düz bir ova oluşturduğu alan üzerine kuruludur. 20. yüzyılın ilk yarısına kadar akarsuyun ayırdığı yerleşim yerleri taş ve ahşap köprüler aracılığıyla birbirine bağlanırken, aşırı yağışlar sonrası oluşan su baskınları önlemek amacıyla 1957 yılında çayın üstü kapatılarak Dışkapı ve Cebeci semtlerini birbirine bağlayan bir karayolu inşa edilmiştir. Bu yol, günümüzde Bentderesi Caddesi olarak anılır.[1]
İsim
[değiştir | kaynağı değiştir]Bentderesi ismi; Roma İmparatorluğu döneminde, Hatip Çayı'nın ovayla birleştiği bu bölgeye inşa edilmiş olan bir su bendinden gelir. Yüzyıllar boyunca şehir sakinlerinin mesire alanı olarak kullandığı bu bölge, Cumhuriyet'in erken dönemlerine kadar tatil zamanları değerlendirmek adına rağbet gören bir yerdi.[1]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Semte ve bağlantılı olarak bu yerleşim yerine ismini veren akarsuya ait en eski kartografik veriler, Alman binbaşı Baron Von Vincke tarafından 1839 yılında çizilen haritadan öğrenilir. Şehrin ilk detaylı imar planı haritası da olan bu belgeye göre; doğudan gelerek kuzeyden akmakta olan Çubuk Çayı ile birleşen Hatip Çayı'nın Ankara Kalesi dolaylarında inşa edilmiş olan bir su bendi vasıtasıyla set içine alındığı ve etrafındaki iki yamacın on bir adet ahşap ve taş köprüyle birbirine bağlandığı görülür. 1924 yılına tarihlenen, Cumhuriyet ilanından sonra çizilmiş başka bir haritada ise henüz bölgenin coğrafyasına müdahale edilmediği ve Bentderesi civarında herhangi bir yapılaşma olmadığı fark edilir.[2]
Kentle ilgili ilk resmi imar planını hazırlamakla görevlendirilen Alman mimar Carl Christoph Lörcher, hazırladığı plan çerçevesinde Ankara'yı çevreleyen akarsuları birer yeşil bant olarak değerlendirerek aralarında Bentderesi'nin de bulunduğu akarsu vadilerini rekreasyon alanlarına çevirmeyi hedefledi. Lörcher'e göre; Ankara Çayı’nın topografyası sebebiyle, yerleşim alanlarının bu vadiyi aşarak büyümesi imkansızdı. Dolayısıyla bu tarz vadiler doğasına müdahale edilmeden yeşil alanlara dönüştürülmeli ve düşük gelirli sosyal grupların kullanımına açılmalıydı.[3]
1930'larda, Alman şehir planlamacı Hermann Jansen tarafından geliştirilen Jansen Planı kapsamında antik Roma bendinin modern bir sistemle yeniden donatılarak havuza çevrilmesi ve Bentderesi bölgesinin şehirliler için bir dinlenme ve rekreasyon alanına dönüştürülmesi hedeflendi. Bu dönemde akarsuyun etrafındaki yapılaşma birkaç kamuya açık sosyal mekanla sınırlıyken 1940'lı yıllarda baş gösteren köyden kente göç akımları sonrasında bölgede hızlı bir gecekondulaşma başladı. 1956 senesinde, dönemin yerel yönetimi derenin ıslah edilerek bulvara dönüştürüleceğini ve Bentderesi mahallindeki kaçak yapıların istimlak edileceğini duyurdu. Yapılan uyarılar karşısında bölge sakinlerinden bir kısmı evlerini terk ettiyse de sonraki sene yaşanacak olan sel felaketine kadar ikamet etmeye devam edenler oldu. 130 kadar kişinin hayatını kaybetmesine yol aça su baskının ardından 1957 yılında, akarsu güzergahı üzerindeki tüm köprülerin yıkımına karar verilerek Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü tarafından menfezleme çalışması başlatıldı. Böylece Bentderesi, Ankara'da üzeri asfaltla kapatılarak yola çevrilen ilk dere oldu.[2]
Tartışmalar
[değiştir | kaynağı değiştir]Çevresel değişimler
[değiştir | kaynağı değiştir].jpg)
Cumhuriyet'in ilk yıllarına kadar, şehirliler için dinlenme ve mesire alanı olarak kullanılagelen Bentderesi bölgesinde kayda değer bir yapılaşma bulunmamaktaydı. 1940'lı yıllarda bölgede başlayan çarpık ve kaçak yapılaşma ile birlikte, semtin sınırları içerisinde kalan akarsu evsel atıklarla kirletilmeye başladı. 1950'lerde gerçekleştirilen müdahaleler sonucunda ise beton menfez içine alınıp üzerine kapatılan Bentderesi, kanalizasyon sularının tahliyesine hizmet veren bir tranfer hattına çevrildi. Bentderesi Caddesi zaman içerisinde bölgedeki trafiğin artmasına sebep olurken dere yatağına inşa edilmiş olmasından ötürü aşırı yağış dönemlerinde meydana gelen su baskınlarının önüne geçilemedi. Hem doğal akışına hem de ekolojik dengesine müdahale edilen dere, çevresel ve tarihi önemini kaybetti.[2]
Kentsel dönüşüm
[değiştir | kaynağı değiştir]_-_panoramio.jpg)
2005 yılında kabul edilen 5393 sayılı Belediye Kanunu ve 5366 sayılı Yıpranan Tarihi ve Kültürel Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Hakkında Kanun ile birlikte Türkiye'deki yerel yönetimler tarafından kentsel dönüşüm projeleri hazırlanması veya uygulanması mümkün kılındı. Aynı yıl Bakanlar Kurulunca alınan bir karar doğrultusunda ise aralarında Bentderesi'nin de bulunduğu bir dizi bölgenin Ankara Tarihi Kent Merkezi Yenileme Alanı kapsamına alınması kararlaştırıldı. Bu doğrultuda Ankara Büyükşehir Belediyesi'nin 2007 senesinde hazırladığı Ankara Tarihi Kent Merkezi Kentsel Yenileme Alanı Koruma Amaçlı Nazım İmar Planı hakkında yürütmeyi durdurma ve iptal kararları alınmasına rağmen halihazırda başlatılan projenin birtakım değişikliklerle uygulanmaya devam etmesi tepki topladı. Söz konusu plan her ne kadar dere yatağının tekrardan gün yüzüne çıkartılarak bölgenin bir rekreasyon alanı düzenlenmesine ilişkin maddeler içerse de; Bentderesi'nin Ankara'nın tarihi ve kültürel bir simgesi olarak özüne döndürülmesinden ziyade kar amaçlı faaliyetlerin ön planda tutulması eleştiri topladı. Bölgenin, Atatürk Bulvarı boyunca uzanan Kızılay-Ulus hattında oluşturulmak istenen merkezi iş alanı projesine dahil edilerek bir ticari fonksiyon kazanması ve dolayısıyla da geçmişteki işlevine yönelik değişimlerin hayata geçirilmesi olumsuz bir gelişme olarak nitelendirildi.[3]
Bölgedeki kaçak, düşük kaliteli ve yıpranmış yapıların yıkılarak kentsel dönüşümün başlatılması yönündeki ilk adım Aktaş Mahallesi'nde atıldı. Üç aşamalı olarak planlanan yıkımlar sırasıyla 2006-2007, 2009-2011 ve 2011-2015 yılları arasında gerçekleştirildi. Proje öncesinde mahalledeki yerleşik nüfusun 1.800 dolaylarında olmasına karşın TOKİ tarafından inşası tamamlanacak olan yeni yapılarla birlikte bu sayının 3.000 dolaylarına ulaşacak olması, bölgede yerleşik bulunan nüfusun farklı sosyal statüdeki gruplar içinde eritilerek mevcut toplumsal dinamiklerin değiştirilmek istenmesi şeklinde yorumlanarak eleştirildi. Dönemin Altındağ Belediye Başkanı Veysel Tiryaki'nin, Bentderesi'ni bir gecekondu bölgesi olmaktan çıkarıp yeniden 1930'lu yıllardaki gibi prestijli bir yerleşim alanına çevirmek istediklerine dair açıklamalarda bulunması "bölgenin yapılanması hakkında bir tercih yapıldığı ve bunun sonuncunda da daha üst gelirli sosyal gruplardan insanların buraya yerleştirilmesine karar verildiği" gerekçesiyle tepki gördü. Yapılan araştırmalarda ise kentsel dönüşüme karşı çıkan bölge halkının bu direnişi bir toplumsal harekete çeviremediği çünkü bireylerin "mekânın biçimlenişine ve sahiplerinin değişmesine karşı çıkma" motivasyonu taşımaktan ziyade bu kentsel dönüşümden elde edilecek maddi çıkarlara odaklandıkları saptandı.[3]
Önemli yapılar
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b "Bentderesi Mahallesi ve eski Ankara evleri". Koç Üniversitesi Dijital Koleksiyonlar. Koç Üniversitesi. 29 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2024.
- ^ a b c Yılmaz, Mehtap (2020). "Ankara'da Ulaşım Sistemlerinin Altında Kalan Dereler: Bentderesi Örneği". IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, 7. ss. 1-18. Erişim tarihi: 29 Aralık 2024.
- ^ a b c Can Giray Özgül (Haziran 2020). "Bentderesi'nin Mekânsal Bir Çözümlemesi: Kamusal Mekândan Kentsel Rant Alanina". Kent ve Çevre Araştırmaları Dergisi. 2 (1). Erişim tarihi: 29 Aralık 2024.