Azerbaycan florası
Azerbaycan'ın florası veya Azerbaycan'ın bitki örtüsü, Azerbaycan'da bulunan bitkileri, ağaçları, çiçekleri ifade eder.
Azerbaycan çok zengin bir floraya sahiptir, ülkede 4.500'den fazla bitki türü tescil edilmiştir. Azerbaycan'ın kendine has iklimi nedeniyle bitki örtüsü, tür sayısı bakımından Güney Kafkasya'nın diğer ülkelerinin florasına göre çok daha zengindir. Kafkasya'nın tamamında yetişen türlerin yaklaşık %66'sı Azerbaycan'da da görülmektedir.
Azerbaycan florasının zenginliği ve bitki örtüsünün çeşitliliği, fiziki-coğrafi ve doğal-tarihi koşullarının çeşitliliğinden ve zenginliğinden ve uzak floristik bölgelerinden etkilenen karma geçmişinden kaynaklanmaktadır.
Azerbaycan'ın floristik alanları
[değiştir | kaynağı değiştir]Azerbaycan'da her türlü floristik alan - antik ağaç, boreal, düz, kserofit, çöl, Kafkas ve rastlantısal - bulunabilir. Antik ağaç türünün temsilcileri Talış Rayonu'nda yaygın olarak görülebilirken, boreal türler için uygun olan alanlar Büyük ve Küçük Kafkasya'nın yüksek dağlarıdır. Ova, Kafkas, kserofit ve çöl türleri, dağ eteklerine, ovalara, özellikle de Kur-Araz Ovalarına yayılmıştır.[1]
Hyrkania Ormanı
[değiştir | kaynağı değiştir]Azerbaycan ormanlarında çeşitli kalıntı ağaçlar görülebilir. Bu ormanlardan biri Azerbaycan'ın güneyinde bulunan Hyrkania (Hirkan) Ormanı'dır. Bu kalıntı ağaçların dekoratif yaprakları, güçlü gövdeleri, büyük taçları dünyanın her yerinden birçok doğa bilimciyi, botanikçiyi kendisine çekmektedir. Talış Dağları'ndaki Hyrkania Ormanları'nın iklimi nemli ve sıcaktır. Bu alan, 95 ağaç, 110 çalı, 1000'den fazla diğer yüksek bitki türü ile diğer komşu bölgelere kıyasla Elburz Dağları'nın biyolojik olarak en yüksek çeşitliliğe sahip alanıdır.[2]
Hyrkania Ormanları'nın tanınmış kalıntı ağaçları
[değiştir | kaynağı değiştir]Kalıntı ağaçların sosyo-ekonomik önemi ve hatta kültürel önemi vardır.
- Kapadokya Akçaağacı (Acer cappadocicum)
- Kadife Akçaağaç (Acer velutinum)
- İran İpek Ağacı (Albizia julibrissin)
- Kafkas Kızılağacı (Alnus subcordata)
- Kafkas Trabzon Hurması (Diospyros lotus)
- Hazar Akasyası (Gleditsia caspica)
- Fars Demirağacı (Parrotia persica)
- Kafkas Fıstığı (Pterocarya fraxinifolia)
- Kestane Yapraklı Meşe (Quercus castaneifolia)
- Kafkas Zelkovası (Zelkova carpinifolia)
Kurak bölgelerde bitki örtüsü
[değiştir | kaynağı değiştir]Azerbaycan'ın kurak iklime sahip Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti, Cebrayıl, Zengilan, Bozkır Yaylası, Zuvand rayonlarında belirli bir dağlık kserofitik bitki örtüsü gelişmiştir. Kekik türleri (Timüs) bu kurak bölgelere çok yaygındır. Aşağıdaki türler bu bölgelere özgüdür: Lactuca, Berberis, Zygophyllum atriplicoides, Astragalus szovitsii, Salvia dracocephaloides, Pyrethrum, Marrubium, Achillea, Phlomis, vb.
Azerbaycan'ın kuzeybatısında yer alan Eldar Koruma Alanı da kurak bir iklime sahiptir ve üçüncül dönemin endemik bir kalıntısı olan Pinus eldarica'nın oluşturduğu tipik ince bir ormanlık alan vardır. Bu orman, ardıç, fıstık, Paliurus spina-christi gibi 30-35 diğer yüksek bitki türlerine ev sahipliği yapmaktadır. Bu türler açıkça dağlık kserofitik türe aittir.[3]
Tugay Ormanları
[değiştir | kaynağı değiştir]Tugay Ormanları, büyük Kura, Araz, Alazani, İori nehirleri boyunca uzanır. Bu ormanlarda güney söğütleri, dut ağaçları, karaağaç, nar, melez kavak, Elaeagnus, Tamarix vb. yetişir. Bazen çalılar, dağlık nehirlerin kenarları boyunca veya nehir vadilerinde karışık bir orman oluşturmaktadır. Hippophae rhamnoides, Elaeagnus, söğütler (Salix), Rhus coriaria, Tamarix, dut, nar, yaban gülü, böğürtlen vb. Hippophae rhamnoides, Şin, Demiraparan, Turyan, Geyçay, Ağsu, Velvele ve Terter nehirlerinin vadilerinde yayılır. Talış Pterocarya nehirleri boyunca pterocarpa ve Alnus subcordata görülebilir. Diğer bir kızılağaç türü olan Alnus barbata, Talış'a özgüdür. Yerel endemik incir türleri (Ficus hyrcanica), Humulus lupulus, Smilax excelsa, Sambucus ebulus, birçok Carex, Cardamine, Poa vb. türü Talış kıyı ormanlarına özgüdür.[4]
Çam ağaçları
[değiştir | kaynağı değiştir]Azerbaycan'da iki tür çam ağacı yaygındır: Pinus eldarica ve Pinus Kochiana. İlki Bozkır Yaylası'nda deniz seviyesinden 600 m yüksekte, ikincisi ise Göygöl Rayonu'nda, deniz seviyesinden 1.600 m yüksekte ve Balaken Rayonu'ndaki Bulanık Deresi Vadisi'nde yetişmektedir.[5]
Deniz seviyesinden yüksek yerlerde bulunan türler
[değiştir | kaynağı değiştir]Deniz seviyesinden 1.800-3.200 m yükseklikte alpin ve alt-alpin çayırlarda çayır bozkırları görülür. Özellikle yüksek bitki türleri arasında yer alan Heracleum, Achillea, Cephalarıa gigantea, Filipendula ulmaria, Calamagrostis arundinacea, Brachypodium silvaticum, Agrostis capillaris, Poa nemoralis, Koeleria gracilis, Vicia, Melilotus, yonca (Trifolium), Verbascum, Aconitum, Delphinium, Dactylis glomerata, çeşitli Gül ailesi türleri bu bölgelere özgü türlerdir. Alt alpin çayırların oluşumu, rölyef ve makro iklim özelliklerine bağlıdır. Alt alpin kuşağı, mezofitik çayırlar ve çeşitli tahıl ve yonca türleri, Sardunya, Inula, Cephalaria, Scabiosa, Galium, Tragopogon, Betonica, Primula, Plantago, Rumex, Urtica, Cirsium, vb. içeren daha kuru çayır bozkırlarından oluşur. Araştırmalara göre, alt-alpin çayırlarda yaklaşık 1000 tür yetişmektedir.[6]
İyileştirici etkisi olan bitkiler
[değiştir | kaynağı değiştir]Orta Çağ'da Azerbaycan tıbbında 365 bitki türü tedavi için kullanılırken, modern Azerbaycan tıbbında bunlardan sadece 230 tanesi kullanımdadır; diğer 135 tür yeni nesil için kayıp şifalı bitkiler olarak kabul edilmektedir.[7]
| Tıbbi bitkiler | Bitkilerin tıbbi açıdan önemli kısımları | İyileştirdiği hastalıklar |
| Berberis vulgaris | Yapraklar, kökler, çimen ve meyveler | Raşitizm, anemi, bademcik iltihabı, sıtma, artralji, sarılık,
mide-bağırsak hastalıkları, öksürük kesici |
| Crataegus pentagyna | Meyveler ve çiçekler | Kalp kası üzerinde kronotropik ve pozitif inotropik etkiye sahiptir, aritmi, taşikardi ve hipertansiyon tedavisinde kullanılır ve kalp ve beyin dolaşımını iyileştirir. |
| Althaea officinalis | Kök | Solunum yolu enfeksiyonları, mide ülseri, ishal,
akut gastrit, sistit, kinsi |
| Hippophae rhamnoides | Meyveler | Trofik yaralar, moniliazis, solunum yolu enfeksiyonları,
deri tüberkülozu, kanser |
| Vaccinium vitis idaea | Yapraklar ve olgunlaşmış meyveler | Karaciğer hastalıkları, düşük asitli gastrit, romatoid artrit, noktürnal enürezis, ishal, antihelmintik |
| Vaccinium myrtillis | Yaprak ve yemişleri | Gece enürezisi, artralji, gastrit, kronik
bademcik iltihabı, moniliazis, eklemlerde deformasyon, dizanteri, enterokolit, akut ve kronik gastroenterit |
| Inula helenium | Kök ve köksap | Gastrointestinal hastalıklar, mide ve ince bağırsak
hastalıklar, soğuk algınlığı, bronşit, antihelminthic, |
Doğa koruma alanları
[değiştir | kaynağı değiştir]Bu doğa koruma alanlı ender (bazen endemik) ağaç türlerini korumakta ve bu nedenle doğal faunayı korumada büyük rol oynamaktadır. Ormanlar Azerbaycan'ın %32'sini kaplar ve hepsi iyi korunmuş durumdadır.[8]
AltıAğaç Koruma Alanı
[değiştir | kaynağı değiştir]AltıAğaç Koruma Alanı Azerbaycan'ın kuzeydoğusunda bulunmaktadır. Azerbaycan'ın en büyük koruma alanlarından biridir ve toplam alanı 11.035 hektardır. Başlıca ağaç türleri Kafkas meşesi, Kafkas gürgen, doğu kayını, dişbudak ve huş ağacıdır ve genellikle en yaygın çalılıklar dikenli alıç, yabani gül ve böğürtlen çalılarıdır.[9]
Pirgulin Koruma Alanı
Pirgulin Koruma Alanı'nın toplam alanı 1.500 hektardır ve 1968 yılında kurulmuştur. Koruma alanında beyaz akçaağaç, demir ağacı, yenidünya, kiraz, ceviz, dişbudak, armut, elma, porsuk gibi ağaçlar görülür.[9]
Göygöl
[değiştir | kaynağı değiştir]Göygöl Koruma Alanı 2008 yılında kuruldu. Kapaz Dağı'nın yamacında, denizden 1000-3600 metre yükseklikte yer almaktadır.[9]
Koruma alanı, zengin bir bitki örtüsünü (80'den fazla ağaç ve çalı türü) ve biyolojik ortamı korumak için kuruldu.
Zakatala Koruma Alanı
[değiştir | kaynağı değiştir]Zakatala Koruma Alanı 1929'da kurulmuştur ve Azerbaycan'ın kuzey-batısında bulunmaktadır. 900'den fazla bitki türüne ev sahipliği yapmaktadır.[9]
Girkan Koruma Alanı
[değiştir | kaynağı değiştir]Girkan Koruma Alanı 2004 yılında kurulmuştur ve 42.797 hektar alan kaplamaktadır. 1900'den fazla bitki türüne ev sahipliği yapmaktadır. Buna 162 endemik, 95 nadir, 38 nesli tükenmekte olan tür dahildir. Bunlar arasında, türlerin bazıları Kırmızı kitapta listelenmiştir, örneğin Girkan şimşir ağacı, demir ağacı, kestane yapraklı meşe, incir, Girkan armudu, Lenkeran albitionu, Kafkas hurması, kızılağaç ve diğerleri.[9]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Flora of Azerbaijan". 1 Temmuz 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "relict trees". 10 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Arid regions". 10 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Tugai forests". 10 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Pine trees". 10 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Species". 10 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Ibadullayeva.
- ^ "AZERBAIJAN:COUNTRY REPORT TO THE FAOINTERNATIONAL TECHNICALCONFERENCE ON PLANTGENETIC RESOURCES" (PDF). 9 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ a b c d e "Заповедники и национальные парки Азербайджана". Novosti.Az. 6 Mart 2017. 18 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2019.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- http://www.azconsulatela.org/Azerbaijan/Land-and-Nature/Flora-and-Fauna 29 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
