Azerbaycan'da düğün gelenekleri
Azerbaycan'da düğün gelenekleri (Azerice: Azərbaycanın toy adətləri), Azerilerin çoğunluğunun yaşadığı Azerbaycan Cumhuriyeti ve İran Azerbaycanı bölgesindeki en önemli aile geleneklerinden biridir. Çok aşamalıdır ve çeşitli zorunlu ayinler ve geleneklerle ilgilidir.[1][2] Eski Azerbaycan düğünleri, yüzyıllarca süren gelenekleri yansıtır ve önemli maddi maliyetlere ihtiyaç duyar.
Törenin özellikleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Resmi bir düğün prosedürü gelinin ebeveynlerinin (“söz kəsmək”, “söz kesmek”) rızasının kabulü ile başlar ve evlilik hakkında bağımsız bir karar alındıktan sonra devam eder.[3]
Qız Görmə (Kız Görme)
[değiştir | kaynağı değiştir]Qız görmə (kız görme) ve qız bəyənmə (kız beğenme) gibi gelenekler düğünün ilk koşullarıdır. Onunla evlenmek için bir araya gelen damadın en yakın akrabaları; gelin, ailesi ve yaşadığı mekân hakkında bilgi toplamaya başlar.[4]
Elçilik (Aracılık)
[değiştir | kaynağı değiştir]
Damadın seçimi onaylandığında aracıların gelinin evine gönderileceği gün belirgindir
Damadın daha çok saygı gösterilen yaşlı akrabaları “asıl” aracılık törenine katılıyor. Reddedilmek, aracılara karşı kabalık ve saygısızlık olarak kabul edilir. Genel olarak, damadın abisi, ablası ya da yaşlı akrabaları ön rızayı kabul etmek için gelinin evine gönderilir. Daha önce, gelenek çeşitli nedenlerden ötürü tekrar tekrar "reddetme"yi gerektiriyordu, ancak daha sonra bu olay oldukça kolaylaştırıldı. Bu değişim, gelecekteki hayat arkadaşının hak ve özgürlükler bakımından eşit olması gerektiği ve gençlerin evleneceği kişileri kendileri seçebilmeleri hakkı olduğu inancına bağlanabilir.
Aracılık günü belirlenirken, herkes başarılı bir gün seçmeye çalışır, bu da tüm hayallerin gerçekleştiği bir gün olmalıdır. Eski bir inanca göre, kötü ruhlar aracıların gelinin evine giden yolu engellerdi, taahhüdü kısıtlamaya çalışırdı ve aracının bir ret almasını ve rıza olmadan geri dönmesini isterdi. Buna karşı koymak için, insanlar yaklaştıkları evin kapılarına ve duvarlarına bir pim takarlar. Yine bu eski inanca göre demirden yapılmış iğneden korkan kötü ruhlar, evden ayrılmak ve gelinin evine giden aracıya eşlik etmek için yeterli cesarete sahip değildi.[4]
Aracılık, çift evliliği kabul ettiğinde bile vazgeçilmez bir gelenektir.[1]
Başlıq (Başlık Parası)
[değiştir | kaynağı değiştir]Azeriler başlık parası geleneğine önem verir. Başlık parası, damat tarafından gelinin ebeveynlerine, özellikle babasına veya gelini evlilik için hazırlayan başka bir kişiye yapılan ödemedir. Ödeme düğünden önce nakit para, sığır veya diğer maddi servet olarak yapılırdı. Bu gelenek İran Azerbaycanı ve Azerbaycan Cumhuriyeti'nde görülmektedir. Sovyet döneminde Azerbaycan Cumhuriyeti'nde yasaklandı.[1]
Nişan
[değiştir | kaynağı değiştir]
Geleneklerde aracılıktan sonra nişan gelir. Baba kızının evlenmesine izin verdikten sonra, damat yeni akrabalarına gelinin evinde çay ve tatlı ikram eder. 1908'de etnik bir Azerbaycanlı grubu olan Şahsevenlerin düğün geleneklerinin süreci şöyle tanımlandı:[5]
| Şahsevenler eski geleneklere göre evlenirler. Kızın babası kızının evlenmesini onaylarsa, her şeyden önce damat gelinin evindeki yeni akrabalarını eğlendirmeli ve şeker ikram etmelidir. |
Nişandan ve düğünden önceki dönem genç bir çiftin hayatındaki en önemli dönemdir. Daha önce bu aşamanın süresi çok önemliydi, bazen birkaç yıl uzatılıyordu. Angajmanın uzun sürmesinin nedeni maddi refahla ilgili zorluklar ve gelecekteki düğün törenlerine hazırlanma gereklilikleri olabilir. Daha sonra bu süre önemli ölçüde kısaldı.
Cehiz (çeyiz)
[değiştir | kaynağı değiştir]Nişan sırasında veya nişandan sonra, gelinin ailesi kızlarının gelecekteki aile hayatı için çeyiz hazırlamaya başlar. Çeyiz evi doldurmak için gerekli tüm eşyaları içermektedir. Genellikle damadın ailesi evi satın alır ve gelinin ailesi tüm mobilyaları, mutfak ekipmanlarını, bulaşık ve çamaşır makinelerini, elektrikli süpürgeyi ve evin içinde yaşamak için gereken birçok eşyayı satın alır. Çeyiz sağlamak gelinin ailesi için onurlu bir görev olarak kabul edilir. Bu, ebeveynlerin kızlarının yaşamları için son görevi olarak kabul edilir.
Kəbin (Dini kayıt)
[değiştir | kaynağı değiştir]
Evliliğin dini kaydı (Azerice: Kəbin Kəsmək) düğünden birkaç gün önce her iki taraftan da tanıkların katılımıyla gerçekleşir.[6] Evlilik sözleşmesine garantili bir miktar para (“mehr”) yazılır (“kebin kagizi”) (Azerice: Kəbin kağzı). Bu, boşanma veya kocanın ölümü durumunda gelin için garantili bir paradır. Paranın miktarı geçmişte evli bir kadın tarafından dikkatle tutuldu.[1]
Toy (Düğün)
[değiştir | kaynağı değiştir]
Evin dekorasyon töreni (“ev bezemek”) düğünden birkaç gün önce yapılır. Tören, çeyiz [7] damadın evine getirildiğinde aynı gün sona erer. Bu geleneğin amacı, genç çifte yeni yaşamlarının başlangıcında tüm ihtiyaçları birlikte sağlamaktır, bu nedenle çeyiz mobilya, tabak ve ev eşyalarından oluşmaktadır.[3]
“Kızın düğünü” (“paltar kesdi” töreni) ve “oğlanın düğünü” olarak anılır.[7] Düğünde geleneksel müzik çalar.[3]
Xınayaxdı (Kına Gecesi)
[değiştir | kaynağı değiştir]Düğünün ilk gününün akşamında gelinin evinde bir “kına gecesi” töreni yapılır. Gelinin en yakın kadın akrabaları ve arkadaşları bu etkinliğe davet edilir. Bir grup genç erkek ve kız müzisyenle damadın evinden geliyor. Damadın en yakın akrabaları gelinin parmaklarına kına yakar ve hediyeler verir. Gelinin ailesi törene katılanlara resmi bir akşam yemeği düzenler. Kına yakmanın Azerbaycan'ın farklı bölgelerinde farklı isimleri vardır: Şeki'de törene “gelin ziyafeti” denir; Tovuz'da tören “kızın gösterisi” dir; Masallı ve Lenkeran'da olaylar “kızın toplanması” olarak bilinir; Kuba'da referans “kına yakma” ve Abşeron'da bu “kınacılık” dir. Geleneğe göre, “kına yakma” gecesinde damat “toy payi” (düğün payı) için gelinin evine gelirdi ve koyun ile tavuk alıp, karşılığında hediye ve para verirdi. Geleneğe göre, "toy payi" çalmak uygundur, ancak 1980'lerde düğün payı önceden hazırlanır ve damada verilirdi. Bazen müzisyenler gelinin evinde kalır; eğlence ve dans sabaha kadar devam eder.
Düğünün ikinci gününde danslar damadın evinde yapılır. Bir "gulesh" (güreş gösterisi) yapmak, bugüne kadar bazı köylerde ikinci günün bir parçasıydı. 1970'lere kadar bu gelenek Azerbaycan'ın her köyünde vardı. Ünlü güreşçiler düğünde güçlerini karşı karşıya getirmek için bir araya gelirlerdi.[8] Düğünün sonunda gelini damadın evine (“gelin getirme”) getirmek için gelinin evine bir karavan (günümüzde bir araba) gönderilir. Yolda çocuklar, bir hediye (“xelet”) almak için damadı, gelini ve karavanlarını gözaltına alırlar.[3]
Gelinin her iki avuç içi, damadın veya gelinin yengesi tarafından alınan parayı koydukları beyaz veya kırmızı bir mendille bağlanır. Gelinin elleri düğün gecesinden önce çözülür.[8]
Üzə Çıxdı (Düğünden sonrası)
[değiştir | kaynağı değiştir]Düğünden birkaç gün sonra “yoksulluk” döneminin sonunu simgeleyen “Üzə çıxdı” adlı bir tören yapılır.[9] Geçmişte, geleneğe göre, gelin düğünden sonra bir ay boyunca bir avlu odasının dışına çıkamazdı. Kayınvalidesi ve kayınpederiyle bir hafta boyunca konuşmazdı. “Üzə çıxdı” töreninden sonra gelinin (anne ve baba hariç) ve damadın en yakın akrabaları gelinin ve damadın evinde bir araya gelip, yeni evlileri selamlıyor ve onlara değerli hediyeler veya para veriyorlar.[3]
Düğün törenindeki değişiklikler
[değiştir | kaynağı değiştir]Uzun zamandır devam eden geleneklere rağmen, Azerbaycan düğünlerinde son yıllarda önemli değişiklikler gerçekleşti. Düğün gününde evlenecek genç çiftin fotoğrafını çekmek ve gelinin beyaz bir gelinlik giymesi artık yaygın olarak kabul ediliyor. Genç çiftin düğünden önce sıkı bir şekilde gizlenmesi gerçekleşir. Damat veya nadiren gelin, misafirlerle bir masada oturabilir. Son yıllarda, damatlara nişan törenine katılma hakkı verildi. Bu değişiklikler özellikle şehir düğünlerinde mevcuttur. Önümüzdeki yıllarda köy düğünlerinde değişikliklerin devam etmesi bekleniyor. Modern trendlerden biri, gelini düğünden önce gizleme geleneği olan "yeni evliler olmadan yapılan düğün”ün reddedilmesidir. Evlilik kutlamasının uzunluğu da kısaltıldı. Eskiden bir düğün 3-7 gün sürebilirdi ama günümüzde genellikle bir gün sürüyor.[3][8]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d N.N.Mikhlukho Maklai'nin adını taşıyan Etnografya Enstitüsü çalışmaları. 79. SSCB Fen Bilimleri Akademisi. 1962. s. 192.
- ^ Свадебная обрядность лезгин Азербайджана (традиции и новации). 44. Academy of Sciences of the Azerbaijan SSR. Reports.: Elm. 1988.
- ^ a b c d e f Образ жизни в новых городах Азербайджана. Элм. 1987. s. 199.
- ^ a b Usually wine drinking is a part of this step with the family, to form a bond.Крым: соцветие национальных культур : традиции, обычаи, праздники, обряды. Бизнес Информ. 2001. s. 15.
- ^ Военный сборник. 51. В типпографии Е. Праца. 1908.
- ^ Свадебные обряды азербайджанцев (PDF). magazine. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF).
- ^ a b Кавказский этнографический сборник. 4. Institute of Etnography named after N.N.Mikhlukho Maklai.: Наука. 1969.
- ^ a b c Свадебные обряды народов России и ближнего зарубежья. Институт этнологии и антропологии им. Н.Н. Миклухо-Маклая: Российская академия наук. 1993. s. 201.
- ^ Семья: традиции и современность. 1990. s. 255.