İçeriğe atla

Şınaa (sum)

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Şınaa beldesi
Шынаа сумузу (Tıva Türkçesi)
Шынаанский сумон (Rusça)
Üst idare Toju kojuunu
Üst idare Toju kojuunu
Ülke Tuva
KojuunToju kojuunu
sumŞınaa sumu
İdare
 • yöneticiAyan Düdüp
Yüzölçümü
 • Toplam7666 km²
Nüfus
 • Toplam1.580
Zaman dilimiUTC+07.00 (DAZD)

Şınaa sumu (Tuva Türkçesi:Шынаа сумузу) — Tuva Cumhuriyeti'nde Teregöl kojuununa bağlı kırsal yerleşim statüsünde bir belediye idari birimidir.[1][2][3]

Beldenin tek nüfuslu yerleşim yeri ve yönetim merkezi — Kungurtug.

Sözkökü ve Söz tanımı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Belde anlamında sumu sözü kullanılmaktadır. Tıva'da köy ve kasaba türü yerleşimler için ködee suur denilmektedir. İlçe, belediye, belde türüne karşılık olarak ise sum, rayon adlandırmaları kullanılır. Tıva'da eski dönemlerden kalma idari birim adları halen kullanılmaktadır. Eskiden bu adlandırmalar şöyle idi.

  • 10 ailelik yer — arban,
  • 150 kişi üzeri — sumon(sum,sumu),
  • 2 ve daha fazla sum — hoşun (kojuun).

Şimdi Tıva Cumhuriyeti'nde idari bölge birimleri ve belediyeleri (kırsal yerleşim statüsünde) sumu, sumon olarak adlandırılıyor.

Şınaa beldesinin yönetim merkezi olan Kungurtug sözü günümüz Tıva Türkçesi sözlüğünde yoktur.[4]

Tarih

[değiştir | kaynağı değiştir]

Tere-Höl kojuunu ile Toju kojuunu halk yapısı yönünden diğer bölgelere göre birbirine çok yakındır. Bu benzer yapı sınır ötesini de aşarak Buryatya ve Moğolistan taraflarındaki Dukha, Soyot-Tuğka, Soyıt-Dukha, Soyıt-Tuha gibi değişik adlarla adlandırılmış soydaşlar ile aynıdır. Kargı sumu, 28 Aralık 2005 tarihinde N 1486 VX-I Tuva Cumhuriyeti Kanunu'na göre "Tıva Cumhuriyeti'nin Tere-Höl kojuun'unda Balıktıg, Kargı ve Emi sumularının oluşumu üzerine" 2005 yılında kurulmuştur. Merkezi Beldir-Çazı köyü kabul edilerek Kargı beldesi oluşturuldu.[5]

Şınaa sumuzunun merkezi olan Kungurtug kasabası 1949 yılında kurulmuştur.

Kungurtug yerleşiminin 10 km batısında Teregöl'de bir adada yerel ad olarak Porbajın denilen kilden yapılmış bina yapısı vardır.

5 Ocak 1936'da, Tıva Halk Cumhuriyeti'nin Tere-Höl kojuunu kuruldu. Tıva'nın 1944'te Sovyetler Birliği'nce ilhakından sonra, kojuun bir rayon olarak varlığını 1949 yılına kadar Çırgalan köyü merkez olmak üzere sürdürdü. idari merkez 1949'da Kungurtug yerleşimine taşındı. Daha önce adı Hün-Hürtü (Tıvaca: Хүн-Хүртү "güneş ışınları" demek olup aynı zamanda meşhur Huun-Huur-Tu müzik grubunun adı) olarak adlandırılan bir yere taşındı ve daha sonra burası Kungurtuk veya Kungur-Tuk olarak adlandırıldı.[6] Bu yıl köyün kuruluş yılı olarak kabul edilir; Çırgalandı köyünün büyük bölümlerinin yeniden yerleştirilmesi ve köyün tamamen taşınması 1953 yılına kadar devam etti. Ancak, 25 Şubat 1953'te rayon dağıldı ve toprakları birbirine doğrudan bitişik olmasa da 1961'den cumhuriyetin başkenti Kızıl'a ve son olarak 11 Şubat 1975'te Kızıl kojuun'a kadar Sarıg-Sep merkezli kuzeydeki Kaa-Hem kojuununa verildi. 23 Mayıs 2002'de Tere-Höl kojuun, Kungurtug köyündeki idari merkez mevcut haliyle bağımsız olarak tekrar kuruldu.[7]

Coğrafya

[değiştir | kaynağı değiştir]

Yerleşim alanı Tere Göl ile Kungur-Tuk akarsuyunun birleştiği yerdedir.

Caddeler ve sokaklar

Çamzırın Kırgıs, Drujba, Mira, Zareçnaya, Komsomolskaya, Molodejnaya, Polevaya.

Nüfus

[değiştir | kaynağı değiştir]

Toplam Nüfusu 2002[8] yılında 1835 iken 2020 yılı — 1580 kişi.[9]

Yıllara göre kişi sayısı:

2002 2012 2014 2018 2020
1835 1448 1439 1505 1580

Altyapı

[değiştir | kaynağı değiştir]
eğitim

Kungurtug Orta Öğretim Okulu

Tere-Höl Kojuun Hastanesi (Tere-Hölskaya tsentralnaya rayonnaya bolnitsa)

M.D. Düdüp Anaokulu

Çekicilikler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kungurtug yerli halkı Toju Tıvalarıdır. 1991'de, Rusya Hükûmeti'nin kararıyla Kuzey'in yerli halkları olarak sınıflandırıldılar. "Emi" («Эми Община») topluluğu, Toju Tıvalarının haklarını, özgürlüklerini ve meşru çıkarlarını korumak için tasarlanan Tıva Hükûmeti altındaki danışma organının bir parçasıdır. Başkanı Vladimir Munzuk'tur. Geyik yetiştiriciliği ana faaliyettir. Merkezi Kungurtug'dadır.

Türk Tarihi için çok önemli bir yere sahip Uygur Kağanlığında Bögü Kağan devrinden kalan eski bir kale olan Por-Bajın tarihi kilden bina izleri bulunmaktadır. Kungurtug yakınlarındaki bu yapı uluslararası festivale ev sahipliği yapmaktadır.

Ulaşım

[değiştir | kaynağı değiştir]

Yerel otoyol vardır. Ayrıca ambulans uçağı dahil olmak üzere havayolu vardır.

Tanınmış kişiler

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Lopsan Çamzı (dünyada - Bayır-ool Şıırap) — Tıva'nın ulu laması (13 Kasım 2014 - 29 Kasım 2019).[10]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Görüntüler

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • 3-D Porbajın rekonstrüksiyon çizimi (2007)
    3-D Porbajın rekonstrüksiyon çizimi (2007)
  • Porbajın kazılarında çıkan antika çini
    Porbajın kazılarında çıkan antika çini
  • Göle doğru(2008)
    Göle doğru(2008)

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ ""Tuva Cumhuriyeti'nin idari-toprak yapısı hakkında" kanun". 24 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  2. ^ "OKATO ( общероссийский классификатор административно-территориальных образований)-Rusya'da idari bölümler". 31 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  3. ^ "24 Aralık 2010 268 sayılı Tuva Cumhuriyeti Kanunu - "Tuva Cumhuriyeti belediyelerinin statüsü hakkında"". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  4. ^ Dorugool Monguş. Tuvaca-Türkçe Sözlük, B maddesi
  5. ^ "İdari değişim". 16 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  6. ^ [1] 11 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. 1965–1983 yılları arası haritalar.
  7. ^ "Tere-Hol Bölge Mahkemesi'nin kuruluşunun tarihinden". 4 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  8. ^ "Nüfus verileri". 13 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  9. ^ "2020 yılı Nüfus sayımı". 22 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  10. ^ "Tıva'nın yeni kambı-laması". 10 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2021. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Şınaa_(sum)&oldid=32602123" sayfasından alınmıştır