İstanbul Karayları
 | Bu madde, öksüz maddedir; zira herhangi bir maddeden bu maddeye verilmiş bir bağlantı yoktur. (Nisan 2023) |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
 İsrail | Bilinmiyor |
 Türkiye | 80 |
| Diller | |
| Din | |
İstanbul Karayları veya Konstantinopolis Karayları veya Greko-Karaylar, Doğu Roma İmparatorluğu'nun başkentinde ikamet etmelerinden kaynaklanan belirli bir tarihsel gelişime ve farklı bir kültürel, dilsel ve edebi mirasa sahip bir Karaim topluluğudur . Cemaat ile Romaniyot Yahudileri arasında çok fazla benzerlik vardır.[1]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Karaimler, bin yıldan fazla bir süredir Konstantinopolis'te (günümüz İstanbul'u) yaşamaktadır. Konstantinopolis'in çevresinde, kendileri de Konstantinopolis topluluğundan gelen Edirne Karaimleri gibi daha küçük yerleşim yerlerinde de yerleşmişlerdir.[2] Grekofon Bizans Hıristiyanları ve Romanyot Yahudileri ile yakın ilişkiler ve günlük etkileşimler gerçekleşmiştir. Zamanla Yevan dilinin kendilerine özgü Karaeo-Yunanca lehçelerini geliştirdiler. Bu lehçe yakın zamana kadar topluluğun yaşlı üyeleri tarafından kullanılıyordu.[3] Bir Karay olan Elias Afeda Beghi, İbranice İncil temel alınarak İbranice kelimelerin Yunancaya çevrildiği bir sözlük derledi.[4] Greko-Karaim edebiyatının diğer eserleri de bilinmektedir.[5]
Dil
[değiştir | kaynağı değiştir]Yakın zamana kadar İstanbul Karayları Karaeo-Yunanca konuşuyordu. İbraniceleri, onları Tiberyalı Masoretlerin İbranicesine bağlayan bazı özel özelliklere sahiptir.[6]
Karaim Yahudiliğinin Etkisi
[değiştir | kaynağı değiştir]Topluluğun küçük boyutuna rağmen Konstantinopolitan Karaimler, edebi ürünleriyle Karaim Yahudiliği üzerinde büyük bir etkiye sahip oldular. Konstantinopolis ve Edirne toplulukları Karay hareketi için Caleb Afendopolo, Elijah Bashyazi, Konstantinopolisli Aaron ben Joseph, Aaron ben Elijah, Judah Hadassi, Judah Poki ben Eliezer (Elijah Bashyazi'nin yeğeni), Elijah Yerushalmi bu kültüre katkıda bulunan isimlerdendir.[7][8] Bu yazarlar Karaim Yahudiliği açısından önemli teolojik, ibadetle ilişkili ve felsefi eserler ürettiler. Konstantinopolisli Aaron ben Joseph'in "Seder Tefillot" (Dualar ve İlahiler Kitabı) adlı eseri Karay cemaatlerinin çoğu tarafından standart dua kitabı olarak kabul edilmektedir ve "ha-Kadosh" (Aziz) lakabını kazandırmıştır. Elijah Bashyazi, dini yasaları düzenlemek için "Aderet Eliyahu" (İlyas'ın Mantosu) adlı bir kanun derledi. Hem emredici hem de yasaklayıcı hükümleri içeren bu kanun kitabı Karaylar tarafından bu konularda en büyük otorite olarak kabul edilir. Konstantinopolis'in Karay bilgelerinin sonuncusu olarak kabul edilen Shlomo ben Afeda Ha-Kohen 1860 yılında "Aderet Eliyahu"nun "Yeriot Shelomo" adlı bir özetini yazdı.[9]
Diğer gruplarla ilişkiler
[değiştir | kaynağı değiştir]Konstantinopolis'in Rabbani ve Karay "Romaniyotları" arasında yakın ilişkiler her zaman aynı derecede olmasa da vardı. Ayinler için piyyutim paylaşımları yapılmıştır. Ancak yapıtlar çoğunlukla Rabanite ayin repertuarından alınan Karay eserlerinden oluşuyordu.[10][11]
Kırım Karaylarının Kökeni
[değiştir | kaynağı değiştir]Kırım Karaylarının, Bizans İmparatorluğu'ndan Kırım'a göç eden Karay tüccarlarının torunları olmaları mümkündür.[12] 1203'te Konstantinopolis'in Yahudi mahallesinde çıkan bir yangının ardından Karaimlerin Konstantinopolis'ten Kırım'a göçü bilinmektedir.[13]
Okuma
[değiştir | kaynağı değiştir]- İbrahim Kefeli, Tatiana Kefeli. Kardeşlerimiz — İstanbul Karaimleri // “Türkiye Karaitleri” albümü/ derleyen V. Kefeli — Simferopol-Slippery Rock: Uluslararası Kırım Karaitleri Enstitüsü, 2005. — s. 6–10
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Judah Gibbor 14 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., JewishEncyclopedia.com'da 6 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Karaeo-Yunanca Üzerine
- Şalom gazetesinde 13 Kasım 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- pdf belgesi 13 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- bir blogda 15 Mayıs 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- bir blogda 15 Mayıs 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Bir kayıt 23 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Bowman, S. The Jews of Byzantium 1204-1453. Tuscaloosa, Alabama: University of Alabama Press, 1985.
- ^ Ankori, Z. Karaites in Byzantium the formative years, 970-1100, New York 1959
- ^ Wexler, P. Jewish and Non-Jewish Creators of "Jewish" Languages, p. 17. 2006
- ^ Danon, A. 1914. Meirath 'Enaim. Version en neo-grec et en caracteres hebraiques du caraite Afeda Beghi. Journal Asiatique 4:5-65.
- ^ Danon, A. 1912. Notice sur la littérature gréco-caraïte. Revue des Études Juives 127: 147-151.
- ^ Harviainen, T. The Karaite community in Istanbul and their Hebrew, pp. 355–356. and Three Hebrew Primers, p. 113. Oslo, 1997.
- ^ Frank, D. . “Karaite Exegetical and Halakhic Literature in Byzantium and Turkey,” In Karaite Judaism, ed. Meira Polliack (Leiden: Brill, 2003), pp. 529–558
- ^ Astren, F. Karaite Judaism and Historical Understanding, p. 123-ff., 2004
- ^ Karaite Judaism: A Guide to the History and Literary Sources, ed. by Meira Polliack, D. Frank, p 552
- ^ Weinberger, L. A Note on Karaite Adaptations of Rabbinic Prayers The Jewish Quarterly Review, v74 n3 (19840101): 267-279 and his other works about Karaite liturgical Poetry
- ^ Weinberger, L. Rabbanite and Karaite Liturgical Poetry in South-Eastern Europe. Cincinnati: Hebrew Union College Press 1991
- ^ (Schur 1995)
- ^ Tsoffar 2006 and Tütüncü et al. 1998