Zeki Baştımar
| Zeki Baştımar | |
|---|---|
| |
| Türkiye Komünist Partisi Merkez Komitesi 1. Sekreteri | |
| Görev süresi 1962 - 24 Mayıs 1973 | |
| Yerine geldiği | Şefik Hüsnü (Merkez Komitesi Genel Sekreteri) |
| Yerine gelen | İsmail Bilen (Merkez Komitesi Genel Sekreteri) |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 1905 Sürmene, Trabzon, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 18 Kasım 1974 (69 yaşında) Berlin, Doğu Almanya |
| Vatandaşlığı | Osmanlı İmparatorluğu, Türkiye, Sovyetler Birliği |
| Milliyeti | Türk |
| Partisi | Türkiye Komünist Partisi |
| Evlilik(ler) | Gertrude |
| Bitirdiği okul | Trabzon Öğretmen Okulu, Doğu Emekçileri Komünist Üniversitesi |
| Mesleği | Siyasetçi · çevirmen · yazar |
| Takma adı | Yakub Demir, Aydın, Petrov |
Zeki Baştımar (1905, Sürmene – 1974, Doğu Berlin), tarihsel Türkiye Komünist Partisinin (TKP) 1959-1973 yılları arasında liderliğini üstlenen komünist siyasetçi, çevirmen, yazar.
İlk yılları
[değiştir | kaynağı değiştir]Hafız Mehmet Bey'in de yeğeni olan Zeki Baştımar 1905'te Trabzon'un Sürmene ilçesinin Baştımar köyünde doğdu. Babası Hacı Yakupoğullarından Muhammed, annesi Huriye Hanım'dır. Altı yaşındayken babası ölüp annesi yeni bir evlilik yapınca amcası İbrahim Baştımar'ın yanına verildi. 1922'de Trabzon Öğretmen Okulunu bitirdi.
1926 yılında TKP Trabzon örgütü aracılığıyla öğrenim görmek üzere Sovyetler Birliği’ne gitti. 1926-1929 yılları arasında Doğu Emekçileri Komünist Üniversitesinde (KUTV) Aydın takma adıyla eğitim gördü. 1929'da Sovyet komünist partisine üye kabul edildi.
1929’da İstanbul’a dönerek TKP faaliyetlerinde aktif yer aldı. 1929 yazında parti içinde Nâzım Hikmet liderliğindeki muhalefet hareketinin Pavli Adası Konferansına katıldı. Fakat bir süre sonra bu gruptan ayrılıp Şefik Hüsnü liderliğinde yeniden örgütlenen merkez saflarında yer aldı. 1932’deki TKP 2. Konferansına (Defterdar Konferansı) katılarak Merkez Komitesi üyesi oldu. 1932 tutuklamasında 1 yıla yakın tutuklu kaldı, 1933’te Politbüro üyesi oldu.
Şubat 1934'te tekrar Moskova’ya giderek hem KUTV’da özel eğitim aldı, hem de eğitmenlik yaptı. 1935’teki Komintern 7. Kongresinde Şefik Hüsnü ile birlikte TKP’yi temsil etti. 1937’de Komintern’in TKP ile ilgili aldığı desantralizasyon kararı ardından TKP MK üyesi olarak tekrar Türkiye’ye dönerek Ankara'ya yerleşti. İngilizce, Fransızca ve Rusça bilen Zeki Baştımar, burada Başvekalet Kütüphanesinde çevirmen olarak çalışıp kitap çevirileri yaptı. Tolstoy’un Harp ve Sulh (Nâzım Hikmet'le), Hacı Murat, Çehov'un Mujikler, Maske, Köylüler, Pahalı Dersler, Yazlıkçılar, Sayfiyede, Puşkin’in Erzurum Yolculuğu adlı eserlerini Türkçeye çevirdi. Ayrıca Ses, Yeni Edebiyat, Adımlar, Söz dergilerinde incelemeleri yayımlandı.
1947’de TKP MK Teşkilat Sekreterliği görevini üstlenince İstanbul’a taşınarak burada partinin örgütlenme çalışmalarını yönetti. Bu dönemde yasal Nuh’un Gemisi ve Barış dergileri yayınlandı.
Genel Sekreter
[değiştir | kaynağı değiştir]1951 Tevkifatı adıyla anılan Türkiye Komünist Partisi davalarında en büyük ceza olan, on sene ağır hapis ve sekiz sene dört ay Amasya'da nezaret cezası aldı. İstanbul, Adana, Dalaman, Ankara cezaevlerinde 7,5 yıl kaldıktan sonra Mayıs 1959’da tahliye olarak İstanbul’a döndü. Trabzon’dan arkadaşı Cemal Reşit Eyüboğlu ile Yedi Gün Yayınevini kurdu. 1961'de L. Tolstoy: Hayatı, Eserleri, Fikirleri (1961) ve Çehov: Hayatı ve Sanat Hikâyesi (1961) adlı incelemeleri yayımlandı.
Ağustos 1961’de yurt dışına çıktı. Sofya üzerinden Moskova’ya giderek aynı yılın sonlarında yapılan SBKP 22. Kongresinde Yakub Demir adıyla TKP’yi temsilen konuşma yaptı. 1962 yılında TKP MK Dış Büro Birinci Sekreteri olarak Nisan 1962’de Leipzig’de TKP'nin yurt dışı aktifleriyle bir toplantı düzenledi. Leipzig Konferansı da denilen bu toplantıda isim vermeksizin bir yandan önceki TKP Genel Sekreteri Şefik Hüsnü'ye yönelik olarak partiyi 1946'da legal faaliyete geçirerek polis sızmasına yol açmak ve Sovyetler'deki Stalin kültünün TKP'ye de parti liderinin emirlerine körü körüne itaat şeklinde yansıması eleştirilerinde bulunurken, bir yandan ülke içindeki TKP yöneticilerinden Reşat Fuat Baraner ve Mihri Belli'yi "likidatörlük" ve "provokatörlük" ile suçladı. 1965’te Dış Büro içinde yaşanan tartışma ve ayrılıkların ardından Yakub Demir (Zeki Baştımar), Marat Bostancı (İsmail Bilen) ve Ahmet Saydan (Aram Pehlivanyan) yeni Dış Büroyu oluşturdular.
Yakub Demir’in Merkez Komitesi Birinci Sekreterliği döneminde, 1958’de İsmail Bilen yönetiminde kurulmuş Bizim Radyo yayınlarının yanı sıra 1960’ların ilk yarısında Yurdun Sesi ve Yeni Çağ dergileri, 1967’den itibaren TKP’nin Sesi radyosu, 1970’ten itibaren Durum bülteni yayınlanmaya başladı. 1965’ten itibaren kadro yetiştirmek üzere Moskova’ya ve Bulgaristan'daki parti okuluna öğrenci grupları gönderilmeye yeniden başlandı. 1967’den itibaren Batı Avrupa ülkelerindeki Türk göçmenler ve öğrenciler arasında örgütlenme çalışmaları başlatıldı, legal örgütler kurulması ve yayınlar çıkarılmasına gidildi.
Kasım 1971'de ilk kez beyin kanaması ve kısmi felç geçiren Zeki Baştımar’ın rahatsızlığı bir yıl sonra tekrarladı. Mart 1973'te Doğu Almanya'da doktorlar iş göremez raporu verdikten sonra, Mayıs 1973’te görevinden alındı.
Ölümü
[değiştir | kaynağı değiştir]18 Kasım 1974’te ölen Zeki Baştımar, iktidardaki Almanya Sosyalist Birlik Partisi MK yayın organı Neues Deutschland gazetesinde çalışan Gertrude ile evli ve bir çocuk babasıydı.
Mezarı Leipzig Güney Mezarlığında Faşizm Vahşeti Kurbanlarına ayrılmış anıtsal bölümdedir.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Erden Akbulut, Zeki Baştımar: Yaşam Öyküsü, Mektuplar, Yazılar 22 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Genişletilmiş 2. Baskı, TÜSTAV.
- Zeki Baştımar web sayfası, Can yayınları 22 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- Zeki Baştımar web sayfası, KitapYurdu.com 22 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- Zeki Baştımar web sayfası, 1000kitap.com 22 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- Gün Benderli, Su Başında Durmuşuz.