Zaman bankacılığı
Zaman Bankacılığı (İngilizce: Time Banking), değişim aracı olarak para yerine zaman birimleri kullanılan ve alternatif bir ekonomik sistem örneği olarak değerlendirilebilecek bir karşılıklı hizmet değişimi modelidir. Zaman bankacılığı modelini uygulayan cemiyetlere Zaman Bankası (İngilizce: Time Bank) denir. Dolaşım birimi daima herhangi bir insanın bir saatlik işçilik bedeli olarak değerlendirilir ve genellikle ABD'de "Zaman Doları", Birleşik Krallık'ta ise "Zaman Kredisi" olarak adlandırılır. Zaman Bankacılığı öncelikle serbest pazar sisteminin değer vermediği çocuk danışmanlığı, yaşlı bakımı, komşulara yardım gibi gönüllülük esasına dayanan işleri teşvik etmek ve ödüllendirmek için kullanılır. Esas itibarıyla kişi bu tip toplumsal hizmetler için harcadığı "zaman" ölçüsünde benzer hizmetleri alabilmek için "zaman" kazanır.[1] Bu nedenle dernekler zaman bankacılığını "sosyal kapital oluşturmak" olarak da bilinen cemiyet içi ilişkileri güçlendirmekte kullanırlar. Zaman bankacılığı düşüncesinin doğuşu 1980'lerin başlarında ABD'de olmuştur.[2] 1990 yılında Robert Wood Johnson Vakfı yaşlı bakımı konusunda çalışacak örnek bir Zaman Bankacılığı projesi için 1.2 milyon Amerikan doları bağışladı. Bugün 26 ülkede aktif olarak faaliyet gösteren Zaman Bankaları mevcuttur. Birleşik Krallık'ta 93 adet aktif Zaman Bankası vardır.[3] ABD'de ise resmi olarak tanınmış 53 adet Zaman Bankası mevcuttur.[4]
Kökenleri ve felsefesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Yaratıcısı Edgar Cahn'a göre Zaman Bankacılığı'nın temeli sosyal programlar için gerekli ödeneklerin kesildiği ve ABD'de sosyal hizmetlerin iyileştirilmesi ve sorunların yaratıcı yöntemlerle çözülmesi yönünde herhangi etkin bir yaklaşım getirilmediği bir döneme rastlar.[5] Kendisi daha sonra şöyle yazmıştır: "Amerikalılar birbirine bağlantılı en az üç adet sorunla karşı karşıyadırlar: Alt sınıftakilerin temel mal ve hizmetlere erişiminde giderek büyüyen eşitsizlik; aile, komşuluk ilişkileri ve toplumun yeniden şekillendirilmesinden kaynaklanan sosyal sorunlar; ve bu sorunlara karşı oluşturulan toplumsal programların yarattığı giderek artan hayal kırıklığı".[6] Ayrıca şunu da ekler: "sosyal sorunlara çözüm olacak çalışmalara verilen destekteki kriz gerçek bir toplum oluşturmak için yapılan parça parça çabaların başarısızlığından kaynaklanmaktadır".[7] Cahn, özellikle sosyal hizmetlerde yaygın olan yukarıdan aşağıya eğilimine odaklandı. Pek çok sosyal hizmet organizasyonunun başarısız olmasının nedeninin yardım etmek istedikleri insanlardan gelecek yardımları kabul etmekteki isteksizlikleri olduğuna inanıyordu.[8] Örgütlerin yardım etmeye çalıştıkları kitleyi ihtiyaçları açışından değerlendirdikleri bu yaklaşımı, cemiyet içinde herkesin sağlayabileceği katkılara odaklanan aktif değer tabanlı yaklaşımın aksine, bütçe açığı tabanlı yaklaşım olarak adlandırdı.[9] Zaman Bankacılığı gibi bir sistemin aileler ve cemiyetleri güçlendirecek güven ve ilgiyi yeniden oluşturabileceği kuramını geliştirdi.[7] Sistemin, birey ve toplulukları daha çok kendine yetebilir hale getirmesini, politik kaprislerden soyutlamasını ve süprüntü yığınına atılıp avantacılar olarak gözden çıkarılmış bireylerin potansiyelini harekete geçirmesini umuyordu.[10]
Felsefe olarak Zaman Bankacılığı, Zaman Bankacılığı'nın Temel Değerleri olarak adlandırılan beş prensip üzerine kuruludur.[11]
- Her kişi bir değerdir,
- Bazı işler parasal ücretin ötesindedir,
- Yardımda karşılıklılık,
- Sosyal ağlar gereksinimdir,
- Tüm canlılara karşı saygı.
İdeal olarak Zaman Bankacılığı cemiyeti inşa eder. Zaman Bankası üyeleri bazen bunu cemiyetin bireyler için var olduğu daha basit dönemlere bir dönüşe benzetirler.
Glasgow'un Gorbals mahallesindeki bir zaman bankasında yapılan mülakat aşağıdaki görüşü açığa çıkarmıştır:
zaman bankası cemiyet olarak bir araya toplanmış herkesi içine alır . . . Gorbals uzun süreden beri yüksek bir cemiyet bilincine sahip değildi. Yıllar öncesinde yüksek bir cemiyet bilincine sahip olmakla beraber şimdi insanlar yan komşusundan biraz şeker ödünç almaya bile gitmiyorlar . . . projenin bu cemiyet duygusunu geri getirmeye çalıştığını düşünüyorum . . .[12]
Zaman Bankacılığı ve Zaman Bankası
[değiştir | kaynağı değiştir]Zaman Bankası üyeleri, diğer üyelere yardım etmek için harcadıkları her saat başına Zaman Doları biriminde kredi kazanırlar. Zaman Bankaları tarafından üyelerine sunulan hizmetlerden bazıları şunlardır: Çocuk bakımı, Hukuki danışmanlık, Dil dersleri, Ev Onarım işleri ve benzeri hizmetler.[13] Kazanılan Zaman Doları miktarı Zaman Bankasında gerektiğinde kullanılmak üzere hesabınıza kaydedilir. Teorik olarak kâğıt kalem kullanılarak bile bir Zaman Bankası oluşturulabilir, ancak sistem orijinal olarak bilgisayar veritabanı ve kayıt tutma olanaklarını kullanmayı hedeflemektedir.[10] Bazı zaman bankaları işlemlerin takibi ve hizmet taleplerinin bu hizmeti verebilecek kişilere yönlendirilmesi için ücretli personel çalıştırırlar.[14] Diğer bazı Zaman Bankaları ise bir ya da bir grup üyeyi Zaman Doları karşılığı bu işleri yapmak için görevlendirmektedir.[15] Çeşitli kuruluşlar yerel Zaman Bankalarına işlemlerin takibi için özelleşmiş yazılımlar sağlamaktadırlar. Bu kuruluşlar aynı zamanda kendi Zaman Bankasını kurmak isteyen kişi ya da kuruluşlara danışmanlık hizmetleri, eğitim ve diğer materyalleri de temin etmektedirler.[16]
Zaman Bankası üyelerince sağlanan hizmetlere örnekler[13]
| Çocuk Bakımı | Hukuki danışmanlık | Dil dersleri |
| Ev Tamirat işleri | Süreli bakım | Hesap danışmanlığı |
| Yazıcılık Hizmetleri | Külfetli işler | Ofis/İş desteği |
| Özel ders | Direksiyon eğitimi | Ulaştırma/Nakliyat |
Herhangi bir Zaman Bankasının kuruluş amacı sunulan hizmet çeşitlerini doğrudan etkiler. Bazı yerlerde Zaman Bankacılığı toplumu bir bütün olarak kuvvetlendirme aracı olarak benimsenmiştir. Diğer Zaman Bankaları daha çok sosyal hizmetler, sistem değişimi ve olanakları sınırlı kesimlere yardım amaçlarına yöneliktirler.[17]
Zaman Doları
[değiştir | kaynağı değiştir]Zaman Doları Zaman Bankası'nın kullandığı temel değişim aracıdır ve bir kişinin bir saatlik emeğine karşılık gelir. Geleneksel Zaman Bankalarında bir insanın bir saatlik emeğinin karşılığı diğer herhangi birininkine eşittir. Zaman Dolarları hizmet sağlayarak kazanılır, hizmet alınarak ise harcanır. Bir Zaman Doları kazanıldıktan sonra belli bir süre içinde harcanma zorunluluğu yoktur, süre sınırlaması olmaksızın saklanabilir. Bunun yanında Zaman Doları bir saatlik emeğe sabitlendiğinden enflasyondan etkilenmez ve nemalandırılmaz. Bu özellikleriyle geleneksel dolaşım aracı olan paradan farklılaştırılmak amacıyla tasarlanmıştır.[18] Bu sebeple Zaman Doları stoklamak çok da işe yaramaz ve uygulamada pek çok Zaman Bankası fazla Zaman Dolarlarının ihtiyacı olanların kullanması ya da etkinliklerde kullanılmak üzere topluluk havuzuna hibe edilmesini teşvik eder.
Eleştiriler
[değiştir | kaynağı değiştir]Zaman Bankacılığına yapılan bazı eleştiriler Zaman Doları'nın bir değişim aracı olarak kullanıma ve pazar bilgisi mekanizması olmaya uygun olmadığı üzerinde yoğunlaşmıştır. MIT'den Frank Fisher 80'lerde böyle bir değişim aracının pazar güçlerini deforme ederek Rusya örneğinde olduğu gibi bir ekonomik çöküşe neden olabileceğini öngörmüştür.[19] Bugün ABD'deki Zaman Bankaları'nın Zaman Dolarlarına herhangi bir parasal değer biçmesi vergilendirilebilir hale gelmemesi için yasaklanmıştır.
Dr. Gill Seyfang'ın Gorbals Zaman Bankası—akademik camia tarafından yapılan az sayıda Zaman Bankası uygulamalarından biri—üzerinde yaptığı çalışma Zaman Bankacılığı ile ilgili teorik olmayan birkaç sorunu daha ortaya çıkarmıştır. Bunlardan birincisi potansiyel üyelerle iletişim kurarak Zaman Bankacılığı ile geleneksel gönüllülük arasındaki farkın kesin olarak anlatılmasındaki zorluktur.[20] Kendisi ayrıca bir toplulukta belli uzmanlık hizmetlerinin yetersiz olmasından ötürü Zaman Bankacılığı'nın her insanın ihtiyaçlarına cevap vermeyi garanti edemeyeceğini de not etmektedir.[21]
Zaman Bankacılığına getirlien en sert eleştirilerden bir tanesi de örgütsel sürdürülebilirlik yönündedir. Üyeler tarafından işletilen düşük maliyetli Zaman Bankaları da olmasına rağmen[15] diğerleri örgütün işletilmesi için ücretli eleman çalıştırmaktadırlar. Küçük çaplı örgütlenmeler için bu oldukça pahalı olabilmekte ve uzun vadeli finansmanları olmaması durumunda iflas edebilmektedirler.[22]
Dünyada Zaman Bankacılığı
[değiştir | kaynağı değiştir]Yaşlılık Planı
[değiştir | kaynağı değiştir]Yaşlılık Planı belli bir yaşın üzerindeki üyelerine aktif bir yaşam tarzı edindirmek için Zaman Bankacılığı'nı kullanan bir sağlık hizmetleri organizasyonuydu. Sonrasında sağlık hizmetleri organizasyonlarının sosyal finansmanı kesildi ve programın çoğu iptal edildi ancak iyi işlediği dönemde üyeler primlerinin bir bölümünü para yerine Zaman Doları olarak ödeyebilmekteydiler.[23] Ana fikir yaşlı insanları cemiyet içinde daha aktif olmaya, aynı zamanda daha sık yardım talep etmeye teşvik etmek ve insanların sadece hizmet almak değil hizmet de üreterek insanlık onurlarını yüceltmekti.[24]
Gorbals Zaman Bankası çalışması
[değiştir | kaynağı değiştir]2004 yılında Dr. Gill Seyfang Toplumsal Gelişim Dergisi'nde, Glasgow, İskoçya'da bir mahrumiyet bölgesi olan, yüksek yoksulluk, işsizlik, düşük sağlık ve eğitim hizmeti kalitesine sahip Gorbals bölgesinde kurulu Zaman Bankası'nın etkileri ile ilgili bir çalışmanın sonuçlarını yayımladı.[25] Gorbals Zaman Bankası bölgenin karşı karşıya olduğu sosyal hastalıklarla mücadele amacıyla yerel bir yardım derneği tarafından işletilmekteydi.[21] Seyfang "toplumsal kapasite oluşturma" ve "sosyal katılımı teşvik" konularında Zaman Bankası'nın etkili olduğu sonucuna vardı.[26] Ayrıca Zaman Bankası'nın toplum güvenlik ağı, bir kütüphane, bir sağlıklı yaşam projesi ve bir tiyatro projesi gibi devam eden sosyal projelere katılımı arttırarak Gorbals bölgesinin sosyal dokusunun yeniden inşasındaki başarısının da altını çizmiştir.[21] Raporunda insanların normal şartlarda alamayacağı "ev onarımı, bahçe bakımı, cenaze işleri, sürekli eğitim" gibi hizmetleri Zaman Bankası aracılığıyla alabildiğini de belirtmiştir.[27]
Washington D.C. Zaman Doları Gençlik Mahkemesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Washington D.C.'nin Zaman Doları Gençlik Mahkemesi olarak da bilinen gençlik mahkemesi, gençlerin jüri üyesi olarak harcadıkları zamanı Zaman Doları olarak ödüllendirmektedir.[28] 1996 yılında başlatılan program şiddet içermeyen suçlardan mahkûm olan gençlerin benzer suçları işleyen akranlarının duruşmalarını dinleyip karar vermesine olanak vermektedir. Programa sürekli olarak yapılan katılım Zaman Doları olarak ödüllendirilmektedir.
TidsNätverket i Bergsjön/Zaman Ağı, Bergsjön, İsveç
[değiştir | kaynağı değiştir]TidsNätverket i Bergsjön, 2007 yılında İsveç'te Bergsjön/Gothenborg'da kurulmuştur. Sosyal yardım ağlarını oluşturmak ve desteklemek amacıyla İsveç'te kurulan ilk Zaman Bankacılığı organizasyonudur. İsveç vergi kanunları nedeniyle herhangi bir hizmet değişimi değil, ancak sosyal aktivitelerin artırılması ve insanlar için bölgede buluşma alanlarının oluşturulmasına destek veren bir yapıdadır. Üye ve katılımcılar birbirleri için sosyal aktiviteler düzenlemeye teşvik edilmektedirler. Zaman Bankacılığı aktiviteler için harcanılan zamanın görselleştirilmesi amacıyla kullanılmaktadır.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Seyfang, Gill. "Time banks: rewarding community self-help in the inner city?" Community Development Journal39.1 (January 2004): 63.
- ^ Cahn, Edgar S. No More Throw Away People. Washington, DC: Essential Books, 2004.
- ^ http://www.timebanks.co.uk/about_timebanking.asp 19 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Accessed May 29, 2008.
- ^ "Time Banks Directory". 11 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Cahn, Edgar S. No More Throw Away People. Washington, DC: Essential Books, 2004. xix.
- ^ Cahn, Edgar S. "Time dollars, work and community: from 'why?' to 'why not?'" Futures 31 (1999): 499.
- ^ a b Cahn, Edgar S. "Time dollars, work and community: from 'why?' to 'why not?'" Futures 31 (1999): 507.
- ^ ibid. 505
- ^ Cahn, Edgar S. No More Throw Away People. Washington, DC: Essential Books, 2004. 87.
- ^ a b Cahn, Edgar S. No More Throw Away People. Washington, DC: Essential Books, 2004. 5-6.
- ^ "The Five Core Values". 12 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Seyfang. G. (2004) ‘Time Banks: Rewarding community self-help in the inner city?’ Community Development Journal 39 (1): 66
- ^ a b [1] 30 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..Accessed May 30, 2008
- ^ e.g., the Portland Time Bank 23 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ a b e.g., the Cape Ann Time Bank 30 Haziran 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ In the U.K.: TimeBanks UK 11 Haziran 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.; in the U.S.: TimeBanks USA 12 Mayıs 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Portland Time Bank 18 Aralık 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Seyfang, Gill. "Re-stitching the social fabric: one favour at a time" Town and Country Planning, September 1, 2001.
- ^ Cahn, Edgar S. No More Throw Away People. Washington, DC: Essential Books, 2004: 59-77.
- ^ Cahn, Edgar S. No More Throw Away People. Washington, DC: Essential Books, 2004: 6.
- ^ Seyfang. G. (2004) ‘Time Banks: Rewarding community self-help in the inner city?’ Community Development Journal 39 (1): 69
- ^ a b c ibid.
- ^ Seyfang. G. (2004) ‘Time Banks: Rewarding community self-help in the inner city?’ Community Development Journal 39 (1): 69.
- ^ Louv, Richard. "Time Dollars gain currency helping the needy" San Diego Tribune May 31, 1995.
- ^ Wetzstein, Cheryl. "Seniors use time, not money, to buy services; Idea helps promote independent living" The Washington Times December 17, 1998.
- ^ Seyfang. G. (2004) ‘Time Banks: Rewarding community self-help in the inner city?’ Community Development Journal 39 (1): 64
- ^ ibid. 67-68.
- ^ ibid. 68
- ^ "tdyc.org". 4 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
