İçeriğe atla

Yupik maskeleri

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Ana motifi mors kafası ve üzerinde Eskimo kayığı, mors ve fok figürleri bulunan tahta Tuunraq maskesi, 1905, Qissunaq, Peabody Museum of Archaeology and Ethnology, Harvard Üniversitesi

Yupik maskeleri (Yupikçe dans maskeleri: kegginaquq tekil kegginaquk ikil kegginaqut çoğul, şaman maskeleri: nepcetaq tekil nepcetat çoğul, Aşağı Yukon şivesinde: avangcaq tekil avangcak ikil avangcat çoğul ; Nunivak Çupikçesi agayu), Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin batı ve güneybatısında yaşayan Yupiklerin dansta ya da şamanistik törenlerde kullanılan maskeleri. Yupikler Eskimo maskeleri geleneğini sürdürdükleri gibi Alaska yerli sanatında da maskeleriyle öne çıkarlar. Maskelerde insan yüzü olarak yalnızca erkek kullanılır.[1] Tek ya da çift olabilirler. Boyu 3 inç olan yüz maskelerinden, ağırlığı 10 kiloya ulaşan yüz maskelerine kadar değişik boy ve ağırlıkta olabilirler ve bu ağır maskeleri birkaç kişi taşır.[1][2] Yapımında birkaç kişinin emeği bulunabilir.[3] Avın bereketli geçmesi için kullanılır.[4] Yupik maskeli danslarında yüz maskeleri (kegginaquq, nepcetaq) ile parmak maskeleri (tegumiaq, taruyamaarun) kullanılır. Maskeler törenlerde geleneksel olarak kullanıldıktan sonra imha edilir.[5] Maskelerde labret, dövme, kar gözlüğü gibi aksesuarlar da kullanılır. Yupik maskeleri sürrealist değildir.[6] Mücevher tasarımcılarına da ilham kaynağı olur.[7]

Maskeli danslar geleneksel olarak uzun kış aylarında Eskimo köy odası (Yupikçe qasgiq, Çupikçe qaygiq, Nunivak çupikçesi Kiiyar) içinde yapılır. 19. yüzyılın sonlarında (1840 larda) Hristiyanlıkla temastan sonra maskeli danslar misyonerler tarafından doğrudan ya da dolaylı olarak bastırılıp yasaklandı.[8] Bugün bu maskeli danslar Hristiyanlık öncesinde olduğu gibi şamanistik inancın ibadeti olarak değil, yalnızca folklorik gösteri biçimindedir. Hristiyan misyonerlerin mahalle baskıları sonucu gözden düşen Yupik maskelerinin son örnekleri tâcir ve kâşifler tarafından toplanmış ve kişi ya da müze koleksiyonlarına aktarılmıştır. En geniş Yupik maskeleri ve tören nesneleri koleksiyonu Smithsonian Enstitüsü'ndeki National Museum of Natural History müzesindedir.[9]

Amaç ve kullanımı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Davul çalma (cauyartuq), dans etme (yurartuq) ve hikâye anlatımı (quliriuq) bütün Yupik köylerinde ve büyük metropolit alanlarda canlı ve en önemli toplumsal aktivitelerdir. Maskeli danslar geleneksel olarak uzun kış aylarında Eskimo köy odası (Yupikçe qasgiq Çupikçe qaygiq, Nunivak çupikçesi Kiiyar) içinde yapılır. Bazı maskeler laik ve komik olsa da çoğu dini törenler için yapılır.[8]

Av mevsiminin başladığı şubat sonu ile mart başında düzenlenen Agayuyaraq adlı maskeli dans töreninde avın bol ve bereketli geçmesi amaçlanır.[1]

19. tüzyılın sonlarında (1840 larda[10]) Hristiyanlıkla temastan sonra maskeli danslar misyonerler tarafından doğrudan ya da dolaylı olarak bastırılıp yasaklandı. Bugün bu maskeli danslar Hristiyanlık öncesinde olduğu gibi şamanistik inancın ibadeti olarak değil, yalnızca folklorik gösteri biçimindedir. Her maskenin bir hikâyesi ve amacı vardır[9]

Kutup tilkisi kar ve buz üzerinde avlanırken keskin görme yeteneğiyle bilinir ve Yupik kar gözlükleri (nigaugek) tilkinin görme gücünü kazanmak için tilki maskesi olarak da düzenlenir.[11]

Yupik maskeleri için kullanılan adlar (Yupikçe kegginaquq, Nunivak Çupikçesi agayu) günümüzde Hristiyanlığın etkisiyle Cadılar Bayramı (Yupikçe Qaariitaarvik, Nunivak çupikçesi Qaaritar) maskeleri için de kullanılmaktadır.[12]

Yapımı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Maskelerin yapımında kullanılan ana malzeme, yukarıdaki İç Alaska'da Kızılderili Alaska Atabasklarının coğrafyasındaki ağaçların sele kapılıp deniz sahiline ya da ırmak kıyılarına vurmuş olan ve equq denen kuru odunları ile talliruat (harfiyen «taklit kol») denen ağaç kökleridir. Bu kuru odunlar baltayla kesilir ve kıvrık bir bıçakla da oyulur, boyanır ve süslenir, dahiyane figürlerle donatılır, hatta giyim kuşam, incik boncuk takılarak Arktika'nın ruhlar aleminin görünür kılınması sağlanır.[2][13] Maskeler erkek ya da kadınlarca yapılabilse de çoğu uzun kış günlerinde erkekler tarafından yapılır.[2] Şamanlar maskeleri ya kendileri yapar ya da yapımını yönetir.[8]

Parçaları

[değiştir | kaynağı değiştir]
Tahta yassıbalık ve ortasında fok ruhu (yua), çemberde yasıbalık ve el takıları tendon ile çembere ve arkalığa sabitlenmiş, Hooper Bay, Alaska, 1930lar
Tahta maske, kürk, tüy, yaprak ve sap çöpü, 57 cm, Kuskokwim Bay, 1930lar

Maskenin heykelsi parçaları:

1. Çember (hoop): maskeyi ve ortadaki ana figürü çevreleyen ve ağaç kökleri ile yapılan çerçeve olup oval ya da yuvarlak tam ya da kısmi çember olarak yapılır.[8]
2. Takılar (appendages): çember ya da maskenin ana figürüne takılı olan nesnelerdir. Bunlar tüy, saç, kürk parçası, fok bağırsağı şeritleri ya da küçük kuş, fok, balık, kayak (insanlı ya da insansız), başparmaksız ya da başparmaklı el, kuyruk, ayak, yüzgeç, pençe gibi oymalı, bombeli ya da kare veya diktörtgen gibi düz boyalı tahta heykelcik ve parçacıklar.[8]
3. Arkalık (backboard): Bazı maskelerin ayrılmaz parçası olup insansı ruhun sabitlendiği bölümdür. Panya maskeleri (backboard masks) Yukon-Kuskokwim bölgesinine özgü maskelerdir. Milotte Collection maskelerinde yoktur.[8]
4. Yua (Yua): Yupikçede «insan» anlamına gelen yuk kelimesinin relative ya da iyelik biçimidir. Yupik şamanizminde ister insan ister insan dışı dağ, taş, hava, hayvan, bitki olsun bütün ruhlar insan olarak tasvir edilir. Bu yüzün kullanımı ayrıca insan olmayan ruhun o maskeyi takan insanın bedeninde vukuu bulması içindir. Yupik maskelerinde yua yüzünün kullanımı karakteristiktir. Yua'nın daha iyi görebilmesi için Eskimo stili kar gözlüğü (iinguak «taklit göz») motifiyle de süslenebilir.[8] Maskelerde erkek yüzü kullanılır.
5. Çarpıklık ve asimetri (distortion & asymmetry): birçok Yupik maskesinde üslup özellikleridir. Çarpıklık genellikle abartılıdır; örnek olarak, çok büyük dişler ya da ağız gibi abartılı yüz hatları. Bilateral asimetri bazı maskelerde görülen sağ ve sol yanlarının birbiriyle dengesiz olmasıdır.[8]
6. Dönüşüm maskeleri (transformation masks): maskenin görünümünü değiştiren harketli parçalardır. Bir istirdye kabuğun el ile kaldırılmasıyla ortaya çıkan yua yüzü gibi.[8]
7. Yüz özellikleri (facial features): motifler de olabilir. Gözler, Hooper Bay maskelerinde (Milotte Collection) badem şekillidir ve Fitzhugh ve Kaplan'In İnyupik inua betimlemesindeki gibi hilâl biçimli değildir. Mandal dişler (peg teeth), Yupik maskelerinin çoğunda görülen karakteristik özelliklerdir. Yukarı kalkık ve aşağı sarkık ağızlar, bazı akademisyenler tarafından cinsiyet göstergesi olarak yorumlanır (kalkık ağız erkeği, sarkık ağız kadını).[8]
8. Karmaşa (complexity): Yupik maskelerinde oldukça yaygındır. Basit hayvan ya da yua yüzleri olan maskeler birçok parçanın eklenmesiyle karmaşık hâle gelir.[8]
9. Sağlamlık (robustness): "kalınlık" ya da "ağırlık" olarak da nitelendirme yapılabilir. Güneybatı Alaskanın bazı yörelerindeki maskeler görünüşte ince ve hafiftir. Odun aksamı (özellikle de ağaç köklerinden yapılanlar) ince ve kırılgan görünür. Bu konuda ilk akla gelen Nunivak Adası'ndaki Nunivak Çupiklerinin ve karşısında anakaradaki Hooper Bay maskeleridir. Milotte Collection maskeleri oldukça sağlamdır.[8]

Maskenin boyalı parçaları:

1. Gözlük (goggles or spectacles): etrafında siyah çizgiler yupik maskelerinin ortak boyalı motifidir. Ayrıca gözler biribiriyle birleştirilmeden bağımsız olarak halkalanır.[8]
2. Benek ya da lekeler (dots or splotches): değişik renklerde bulunur ve henüz amacı ve önemi bilinmiyor.[8]
3. Yüzdeki boyalı özellikler (painted features on faces): ağız hattı içinde ya da çevresinde kırmızı boya bulunur. Bu kırmızı renk, göz bebeklerinde, göz çukurlarında ve burun deliklerinde de bulunabilir. Bazılarında erkekleri temsilen siyah bıyık bulunabilir. Ayrıca, sakal, gözyaşı biçiminde gözler, fokun burun delikleri, fokun bıyığı ve kirpikleri de görülebilir. Kafada saç kullanımı sıra dışıdır. Saçın alna gelen ortasının V biçiminde olması (widow's peak) Milotte Collection maskelerinde görülür. Hooper Bay maskelerinde saç çizgisi üçgendir.[8]
4. Avuç içi çizgileri (lifelines and grooves): maskedeki diğer alanlardan boyalıdır ve her maskede görülmeyebilir.[8]
5. Manşet ve yaka (cuffs and collars): Bilekteki maşet ile boyundaki yaka çizgiyle tasvir edilir ve birçok yupik maskesinde görülür.[8]
6. Boyalı hayvanlar (painted animals): maskenin gövdesinde ya da çemberinde boyalı hayvan figürleri bulunabilir.[8]
7. Renk (color): güneybatı Alaska'da bulunan doğal minerallerinden elde edilen beyaz, pas rengi kırmızı, siyah ve mavi-yeşil ya da mavi renkler kullanılır. Normalde bir maskede bu renklerin iki üç tanesi görülür. Son dönemlerde ticari boyalar, pastel boya hatta oje dahi kullanılmıştır.[8] Hemen hemen her zaman boyalıdırlar ve ana renkler olarak doğal kırmızı, teal, siyah ve beyaz kullanılır. Kırmızı renk aşıboya ile kızılağaç kabuğunun idrarda bekletilmesiyle elde edilir; teal (mavi-yeşil) bakır oksitten; siyah kül ve grafitten; beyaz renk ise beyaz kilden elde edilir.[14]

Türlerine göre maskeler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Tahta üç renk (kırmızı, mavi-yeşil, beyaz) boyalı maske, ağaç kökünden takısız çemberli, ağzında balık olan fok yualı, gövdeye bağlı takı olarak ortası delik başparmaklı el, fok yüzgeci ve tüyler, fok bağırsağıyla bağlantılı. Dallas Museum of Art, Dallas, Teksas, 19. yy sonu.
Çağdaş stilize fildişi tek renk maske, çemberli, çemberde takı olarak ucu fildişi heykelcikli, yua olarak solda kaşı ve gözüyle Yupik tarzı olmayan insan yua tasviri, sağda boş yua'sız misk sığırı
Ana motifi mors kafası ve üzerinde Batılı şapkalı adam figürü bulunan çağdaş maske, 1905, Qissunaq, Peabody Museum of Archaeology and Ethnology, Harvard Üniversitesi

Yupik maskelerinin ilk sınıflandırması çok perspektif biçimde Amerikalı etnolog Edward William Nelson tarafından 1899 yılında yapılmıştır.[15] Nelson, seçkin şaman maskelerini ("tunghak" ya da yua temsil eden) "totemik hayvanlarla" (yardımcı hayvan ruhları) temsil edilen maskelerden ayırır. Fakat, maskeleri "yua" ya da "tunghak" bazlı sınıflandırmak risklidir; zira maskenin şekli aldatıcı olabilir. Yupik şamanizminde (ve de genel Eskimo şamanizminde) ruhlar (hatta yaradan: Ellam Yua «göğün/evrenin insanı») insan (yuk kelimesinin relative hâli yua) olarak tasvir edildiği için hayvan ruhları da tıpkı "tunghak" (Yupikçenin günümüzdeki imlâsıyla: tuunraq) ruhları gibi insan biçiminde tasvir edilir.

Dans maskeleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Dans maskeleri (Yupikçe kegginaquq tekil kegginaquk ikil kegginaqut çoğul, Aşağı Yukon şivesinde: avangcaq tekil avangcak ikil avangcat çoğul ; İngilizce dancing masks), dans (yuraq) ederken kullanılır. Yupik dansları esas olarak tapınma danslarıdır ve Yupikçede günümüzde Hristiyan tapınması geçmişte ise "ibadetvari bir törene katılma" (agayu-) anlamına gelen agayu (çoğul: agayut) kelimesi Nunivak Çupikçesinde doğrudan maske anlamındadır. Etimolojik olarak kegginaq («yüz, surat») kelimesinden ve -quq («... gibi şey, ...'e benzeyen biri») ekinden (postbase) türetilmiştir ve gramer açısından harfiyen «surata benzeyen şey / thing that is like a face» anlamına gelir.[16]

Bu maskeler için kullanılan Yupikçe kelime aynı zamanda maskenin genel adıdır. Maske töresine kegginaquryaraq (İng. way of dancing mask) adı verilir. Yüze geçirilen (kegginaqur- «maskelenen») maskelerle şarkı söylenip dans (kegginaqurluni yuralleq) edilir. Dansta yüz maskeleri (İng. forehead masks) yanında parmak maskeleri (finger maskettes) de kullanılır.

  • arrluguaq kegginaquq katil balina maskesi (killer whale mask)[17][18]
  • arveruaq kegginaquq Grönland balinası maskesi (bowhead whale mask)[19]
  • asveruaq kegginaquq mors maskesi (walrus mask)[20]
  • cuignilnguruaq kegginaquq su samuru maskesi (land otter mask)[21]
  • kaviaruaq kegginaquq kızıl tilki maskesi (red fox mask)[22][23]
  • keglunruaq kegginaquq kurt maskesi (wolf mask)
  • qimugteruaq kegginaquq köpek maskesi (dog mask)[24]
  • maklaguaq kegginaquq sakallı fok maskesi (bearded seal mask)
  • paluqtaruak kegginaquq kunduz maskesi (beaver mask)[25][26]
  • taqukaruaq kegginaquq fok maskesi (seal mask)[27][28]
  • uliiruaq kegginaquq Kutup tilkisi maskesi (white fox mask)[29]
  • aniparuaq kegginaquq kar baykuşu maskesi (snowy owl mask), kar baykuşları olağanüstü görme gücü ve avcılık yetenekleriyle genelde şamanlarla ilintili görülür[30][31]
  • naruyaruaq kegginaquq martı maskesi (seagull mask)[32][33]
  • qugyuguaq kegginaquq kuğu maskesi (swan mask)
  • tulukaruguaq kegginaquq kuzgun maskesi (raven mask)[34][35][36]
  • tuulleguaq kegginaquq dalgıç kuşu maskesi (common loon mask)[37][38][39]
  • yaquleguaq kegginaquq ördek maskesi (duck mask)[40]
  • uiluruaq kegginaquq midye maskesi (clam mask)[41][42]
  • melnguruaq kegginaquq böcek maskesi (beetle mask)[43]
  • neqnguaq kegginaquq balık maskesi (fish mask)[44]
  • taryaqvaquaq kegginaquq Oncorhynchus tshawytscha maskesi (king salmon mask)[45]
  • carayaguaq kegginaquq canavar maskesi (monster mask)[46]
  • kegguteliruarluni kegginaquq[47]
  • kuigpagmiutaq kegginaquq Yukon Nehri (Kuigpak) Yupiklerinin (Kuigpagmiut) maskesi[48]
  • napaskiarmiutag kegginaquq Napaskiak (Napaskiaq) Yupiklerinin (Napaskiarmiut) maskesi[49]
  • naunraruat kegginaqut bitki maskeleri (plant masks), kar yerde çok kalırsa ertesi yaz bol miktarda üzümsü-böğürlenimsi meyvelerinin bol olacağına işarettir ve bu maskeler bol olmasına yardımcı olsun diye kullanılır[50]
  • atsalugpiaruaq kegginaquq Rubus chamaemorus maskesi (salmonberry mask)[51]
  • equguaq kegginaquq kuru odun maskesi (driftwood mask)
  • anguarutngualek kegginaquq (paddle-shaped mask)[52]
  • tuauneruaq keqqinaquq ölüm maskesi (death mask)[53]
  • ugguguak kegginaquk (ugguk mask)[54]
  • calararuaq (East Wind mask)[55]
  • negeqvaruaq (North Wind mask)[56]
  • amikuguaq amikuk maskesi (male seal-person [amikuk] mask)[57]
  • temcinarqellria kegginaquq [tekil] temcinarqellriit kegqinaqut [çoğul] (caricature mask)[58][59]
  • qerruqacunguarualek kegginaquq[60][61][61]
  • pitarkallraruak kegginaquq kara ayı ile boz ayı maskesi (paired black and red (grizzly) bear mask)[62]
  • irciruaq kegginaquq yarı insan yarı tilki maskesi (half human half fox mask)[63]
  • tuquneruaq kegginaquq (half-face masks, the missing part of the face was called tuquneq [part that is deceased])[64][65]
  • qanerpagualek kegginaquq (one with a big mouth mask)[66]

Inglukellriik kegginaquk (ikil) Inglukellriit kegginaqut (çoğul): Çift maskelerdir. Tek başına yarım kalan şeyler için çift maske kullanılır. Bunlar, deniz ve kara, gece ve gündüz, kadın ve erkek gibi birbirini bütünleyen maskelerdir.[67][68][69][70][71][72][73][74][75][76][77][78]

Elinde yaba gibi el maskesi (inglukellriik unatnquak ayautaunatek) olan Yupik şamanı (Angalkuq ya da Angalkuk) ve hasta çocuk (mikelnguq), Nushagak, 1890'lar

Cal'itmiut maskelerinde iri patlak gözler karakterizedir.[79]

Kadınların yüzsüz maskeleri (ellangualek arnartaq yurarcuun) de vardır.[80][81]

Nispeten son dönemde yapılan çağdaş Yupik maskelereinde Batı tarzı şapkalı[82] ya da Batılı komik yüz figürleri (temcinarqellria kegqinaquq comic mask)[83] de kullanılmıştır.

Şaman maskeleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Boyalı tahta Tuunraq maskesi (nepcetaq), 19. yy., Yukon Nehri

Şaman maskeleri (Yupikçe nepcetaq tekil nepcetat çoğul ; İngilizce plaque masks, shaman masks), kegginaquq denilen dans maskelerinden farklı olarak yalnızca şamanlar (angalkut) tarafından kullanılan maskelerdir ve nepcetaq harfiyen «something that sticks to the face» anlamına gelir. Her nepcetaq bir şamana sahiptir, fakat her şaman bu nepcetaqların gücüne sahip olmayabilir. Şaman maskeleri birçok farklı tarzda yapılır. Bir şaman (angalkuq ya da tuunralek «tuunraq'lı») ile ona yardımcı olan aile ruhu tuunraq (şamanın tuunraq'ı: angalkum tuunraa) ikisi birden maskede resmedilir.[1] Hayvan maskeleri sık sık şamanlarca da kabul edilir.[1] Her şekil ve desenin bir anlamı ve amacı vardır. Örnek olarak, üzerinde dört delik olan bir nepcetaq "evren, su, hava, toprak" dörtlemesini temsil ediyor olabilir.[84] Müze ve kişi koleksiyonlardaki nepcetaq maskelerinin çoğu Yukon Nehrinin Aşağı Yukon bölgesinden toplanmıştır.[85][86]

Şamanlar tedavi süresince ellerine yaba gibi tahtadan uzun el biçimli maske (inglukellriik unatnquak ayautaunatek) takarlar.[87]

  • pugtatnguaq[88]
  • Ellam Yua maskesi: Ellam Yua (Göğün İnsanı yani Yupik Yaradanı)[89]
    • tuunraruaq kegginaquq tuunraq maskesi (familiar spirit mask)[90]

Parmak maskeleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Kadınlarca kullanılan parmak maskesi (tegumiaq), Nelson Adası'nda Cape Vancouver, 1905

Parmak maskeleri (Yupikçe Yukon şivesinde: tegumiaq tekil tegumiak ikil tegumiat çoğul < tegu- «to take (into hands), to take in hand, to grasp» Kuskokwim şivesinde taruyamaarun tekil taruyamaarutek ikil taruyamaarutet çoğul ; Nunivak Çupikçesi tegumiar tekil ; İngilizce dance fans, women's finger masks, finger maskettes), harfiyen «thing held/carried in hands/arms» anlamına gelen parmak maskeleri ya da dans yelpazeleri kadınlar tarafından parmaklara geçirilerek dansta kullanılır.[91] Kadın dansçılar agayu danslarında ortalıkta dolaşan ruhlardan korunmak için parmak maskelerini eldivenlerinin üstüne takarlar.[92] Parmak maskelerinde de ritüel eylemleri çağrıştıran öğeler bulunabilir; örnek olarak, beş deliği olan parmak maskesinde her delik qasgiq içinde beş gün kutlanan Mesane Bayramını (Nakaciuq, Nakaciuryaraq) çağrıştırır.[93]

El biçimli parmak maskelerine unatnguak tegumiak denir.[94] Yupik evreninin gözünü tasvir eden parmak maskesine ellam iinga («eye of Ella or eye of the universe») denir.[95]

Parmak maskeleri genelde kadınlar tarafından kullanılsa da erkek (angucetaak tegumiak)[96] ve genç delikanlılar (tan'gurrartaak tegumiak)[97] tarafından kullanılan örnekler de bulunur.

Yörelerine göre maskeler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Nunivak maskeleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Nunivak Çupiklerinden kuzgun maskeli bir erkek, 1929. Yupikler, şaman inancına göre kuzgun (tulukaruk) tarafından yaratılmıştır
Tahta maske, beyaz çemberli, çemberde takı olarak başparmaklı düz el, tüyler ve uzantılar, gövdede bıyık ve bamteli olan yua. Nunivak Çupikleri maskeli danslarını geçmişte kiiyar içinde sergilerdi, Nunivak Adası, 1927

Nunivak Adasında yaşayan Nunivak Çupiklerinin lehçesi olan Nunivak Çupikçesi anakaradaki Chevak Çupiklerinin lehçesi gibi Yupikçenin y sesine karşılık ç (yazıda c harfiyle gösterilir) sesini kabul eden bağımsız dil olarak kabul edilecek kadar en ayrıksı lehçesidir: Yupikçe Yup'ik, Nunivak Çupikçesi Cup'ig; Yupikçe Ellam Yua, Nunivak Çupikçesi Ellam Cua.

Nunivak Çupik maskeleri (agayu) tahtadan çok farklı boyutlarda yapılır. Çemberi (ellanguar) ile gövdede çizimler (qamurat) bulunur.[98] Maskelerin kullanıldığı ana tören Qusngim Kevga (harfiyen «rengeyiği kevgiq'i») adı verilen bayramdır ve bu bayram Yupiklerdeki Kevgiq ile İnyupiklerdeki Kivgiq bayramının rengeyiklerine uyarlanmış hâlidir. Nunivak maskelerinde mors, fok, tilki, kurt, kuş gibi hayvanların insan biçimli ruhları (cua) tasvir edilir.

Nunivak'ta ruhlar arasında hiyerarşi vardır ve bunlar maskelere de yansır: A-maskeleri (A-masks) ile B-maskeleri (B-masks)[99]

  • B-ruhları (B-spirits): özel güçleri vardır ve bu güçler tunrar denilen yardımcı ruhlar (günümüzde misyonerlerin etkisiyle Hristiyan Çupikler bu kelimeyi "şeytan" anlamında kullanıyorlar) tarafından şaman (angalku) aracılığıyla halka/cemaate aktarılır; B-ruhları A-ruhlarıyla birlikte bulunur.[99]
  • A-ruhları (A-spirits): bir gücü vardır ve bu güç tunrar denilen yardımcı ruhlar tarafından şaman aracılığıyla halka/cemaate kazandırılır; insana B-ruhlarından daha yakındır.[99]

Danimarkalı Kutup kâşifi ve antropolog Knud Rasmussen beşinci Thule keşif gezisinde (1921-24) Nunivak Adasına da uğramış ve Çupiklerde gözlemlediklerini maskeler dahil kaydetmiştir.[100]

Nunivak Çupiklerinin Hristiyanlıkla tanışmaları 1936 yılında Mekoryuk (Mikuryarmiut) kasabasında Evangelical Covenant Church Kilisesinin kurulmasıyla olmuştur. Mekoryuk'un ilk ordained minister i olan Jacob Kenick'in adaya gelmesiyle Eskimo usulü dans edip şarkı söyleme ve maske yapımı ile birlikte bütün şamanistik törenler yasaklanmıştır.[100][101] Günümüzde, Hristiyanların Cadılar Bayramı (Qaaritar) maskeleri de agayu adıyla anılır.

Atabask maskeleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kızılderili Alaska Atabasklarının tarihinde maske yapımı görülmez[102] ve Eskimolara komşu olan Değinaklar, Holikaçuklar, Yukarı Kuskokvimler, Koyukonlar ve Denağinalar gibi Atabask halklarında komşuluk ve ticaretten kaynaklanan Yupik Eskimo etkisi görülür.

Değinakça konuşan Alaska Atabaskları geçmişte komşuları Yupik Eskimoları tarafından Ingqiliq («Kızılderili») olarak adlandırılmış ve bu ad İngilizce kaynaklarda Ingalik biçiminde yıllarca kullanılmıştır. Günümüzde 250[103] kişilik nüfusa sahip olan Değinaklar (İngalikler) Yupik Eskimo kültüründen en çok etkilenen Atabask halkıdır. Yupiklerin coğrafyasının hemen üzerinde Yukon Nehrinin aşağılarında yaşayan Değinaklar Yupikler ile diğer Atabasklar arasından kültürel kilit noktadadır.[104] Atabasklar içinde maskeli dans geleneği yalnızca Değinaklarda görülür.[105] Alaska'da Yupik ve İnyupiklerde görülen ve kışlık yeraltı erkek evi olarak kullanılan Eskimo köy odası (trałtth’et) yapılanması Değinaklarda da görülür.[106] Yarı yarıya yere gömülü olan bu kışlık toplanma evlerinin bir girişi, bir duman çıkışı, bir de deriden yapılma penceresi (yolq’at) olurdu. Geçmişte Anvik'te aralık ayında birkaç gün süren maskeli dans festivalleri düzenlenir ve bu festivaller/bayramlar (vav) İngilizcede kashim (önceleri: kashime) olarak da bilinen Eskimo köy odalarında (trałtth’et) yapılırdı. Anvik'te çalışmış olan okul öğretmeni Margaret C. Graves 1913 yılında bir maskeli dans gözlemini kaydetmiştir. Değinak erkekleri rüyalarında görünen insanları, hayvanları ve ruhları maskelere nakşederler.[107] Maskeler (giyema) tipik olarak kış öncesi hazırlanır.[108] Değinakçada giyema adı hem maske hem de maske töreni, hatta maskeli dans (giq’i) için de kullanılır.[109] Yupiklerdeki Qevgiq (Messenger Feast) bayramına benzer biçimde Değinaklarda da k’idz ntr’ił’in («little flash of light») adı verilen Messenger Feast bayramı düzenlenir. Bayram yapılacağı zaman bir köyden başka bir köye küçük maskeler taşıyan haberciler tarafından haber verilerek davet edilir.[109] Maskeli yapılır ve bu bayramda takılan maskelere giyema k’idz ntr’ił’in adı verilir. Maskelere dokunmak isteyen çocuklara «tehlikelidir» (vixinjit iy) ya da «sakın dokunmayın» (inagh iy) biçiminde uyarı yapılır.[109] Törenlerden önce şamanlar güç ve hayat vermek için maskeleri patlatır (blew). Törenden sonra en az bir yıl Eskimo köy odasında kalan maskelerle bir dansçını dans etmesi gerekir. Kullanılmadığı zaman maskeler kapı girişinde muhafaza edilir. Müze koleksiyonlarında Atabask maskelerinin çok az örneği bulunur.[108] Presbiteryen misyoneri Sheldon Jackson (1834-1909) tarafından Değinakların köyü Anvik'ten 1893 yılında toplanan maskeler, önce Sitka'da Sheldon Jackson College kampüsünde yer alan sonra da Alaska Department of Education & Early Development dairesine bağlanan Sheldon Jackson Museum içinde sergilenmektedir.[108] Frederica de Laguna tarafından 1936 yılında Anvik köyünden topladığı maskelerde[110] ‘Berry Woman” ve “Dog Salmon Woman” adlı maskeler Sheldon Jackson'ın koleksiyonundaki maskelerden bazılarıyla benzerlik taşır:[108] söğüt dalından üç kat yapılan çemberde takı olarak martının kanat tüyü; yua olarak beyaz suratlı ve kırmızı elmacık yanaklı, saçları ortadan ikiye ayrılıp yanlara taranmş, göz çevresi siyah gözlük izi ve çenesinde dövmesi olan "insan" figürü bulunur; arkasında maskeyi başa takmada kullanılan deri şerit ve buna bağlı insan saçından iplik bulunur.[108] Smithsonian Enstitüsü'ndeki National Museum of the American Indian müzesinde de Değinak maskeleri bulunur: kuzgun suratlı,[105] Yupik maskeleri gibi çemberli, kırmızı yanaklı, çenesi dövmeli, dudağı labretli kadın suratlı ve göğü sembolize eden yıldızlı plak maske,[107] kargayı andıran ve gözlüklü insan yua motifli Messenger Feast maskesi (“Te-yequ / water shadow” etiketli) ya da giyema k’idz («smal mask»),[111] Jump Dance sırasında kullanılan Jumping Mask,[112] küçük yuvarlak ağızlı, uzun sarkık küpeli ve gözlüklü Wild Man figürlü maske Mask Dance ile Stick Dance (ya da Animals’ Ceremony) denen dans ve törenlerde giyilir.[113] İngalik (=Değinak) plak maskeleri (plaque mask) merkezde surat, şekil, tüyler, çevreleyen oluklar ve boyalı şeritler bakımından Bering Denizi maskeleri (=Yupik) gibi olsa da renk, saç, kulak tüyleri, kulak süsleri, yanak noktaları (elmacık), şekil ve olukların yerleştirilmesi tamamen İngalik tarzıdır.[114]

Koyukonların maskeleri (Merkezî denaanaan’ edeetonee):

Tabular

[değiştir | kaynağı değiştir]

Agayuyaraq dansı öncesi hayvan ruhları rahatsız olabilir diye maskelerin insanların bakışından kaçırılması gerekir ve çim paspaslara sarılarak qasgiq'teki oturma yerlerinin altına saklanır.[115] Maskeleri görmek isteyen kişilerden arkalarına saklayarak gizlerler.[14] Maskeler asılı durduğu zaman ruhların yalnızlık hissetmemesi için kesinlikle qasgi tamamen boş bırakılmaz, içinde muhakkak insanların olması gerekir. Agayuyaraq törenlerinde kullanılan hayvan ruhlarıyla dolu maskeleri kullanmak ve onlara dokunmak tehlikeli olduğu için çok dikkatle ele alınması gerekir. Maskelerde ruhların insan olarak yansıması erkek suratı olarak resmedilir. Kadınlar, özellikle de âdet kanaması olan kadınların maskelere dokunması kesinlikle yasaktır.[1]

Agayuliyararput

[değiştir | kaynağı değiştir]

Alaska'da Hristiyanlığı yaymaya çalışan misyonerlerin çabalarıyla dansla birlikte maskelerin de yasaklanıp gözden düşmesinden önce, 1900 lerde son Yupik maskeleri ve bunların 33 Yupik yaşlısı tarafından dillendirilen hikâyeleri antropolog Ann Fienup-Riordan'ın editörlüğünde Nunapitchuk, Alaska Yupiklerinden dilci ve çevirmen Marie Meade'nin Yupikçe transkripsiyonu ve İngilizce çevirisyle 1996 yılında Agayuliyararput, Kegginaqut, Kangiit-llu / Our Way of Making Prayer, Yup'ik Masks and the Stories They Tell adı altında yayımlanmıştır[116] .[117] Bu çalışma uluslararası dil bilimi, halk bilimi, antropoloji ve sanat tarihi uzmanlarının kullanımına yönelik değerli verilerle doludur.[117] Yine aynı kişiler tarafından aynı yıl yayımlanan The Living Tradition of Yupik Masks Agayuliyararput, Our Way of Making Prayer adlı kitap bu çalışmaya bütünleyen ikinci yayındır.[1]

Güneybatı Alaska'daki Yupik topluluğunun katılımıyla antropolog ve müze yetkililerinin organizasyonu sonucu 19. ve 20 yüzyıl Yupik maskeleri üzerine yapılan bu serginin gerçekleşmesinde özellikle Anchorage Müzesi ile Coastal Yukon Mayors' Association kuruluşu etkili olmuştur.[1] Agayuliyararput, Yupik kültürünün değerlerini yitip gitmeden ortaya koyan bir çalışmadır ve aynı adla anılan sergi 1996, 1997 ve 1998 yıllarında Amerika Birleşik Devletlerinde turneye çıkartılıp sergilenmiştir ve bu sergi Yupik bakış açısıyla Yupik kültürünün ortaya konduğu ilk sergidir.[9]

Etkileri ve stilize kullanımı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Yupik maskeleri, mücevher tasarımcılarına da ilham kaynağı olur. Bu tasarımcılar arasında özellikle Denise Wallace (doğumu: 1957) ile Samuel Wallace (doğumu: 1936) öne çıkar ve bu ikilinin tasarımları müzeler dahil birçok yerde sergilenmiştir.[7]

Rabinowitz Courthouse'un beşinci kat lobisinde sanatçı Joshua Mathlaw tarafından yapılan kar baykuşu konulu stilize çağdaş Yupik ruh maskesi bulunur.[118]

Kızılderili Alaska Atabasklarının tarihinde maske yapımı görülmez[102] ve Tanana'da doğan Fairbanks'te yaşayan Koyukon Atabasklarından sanatçı Kathleen Carlo-Kendall bu yüzden soyut maske yapmak için kendini oldukça özgür hisseder ve sürrealist maskelerinde bir olay ya da ruhu sembolize eder. Alaskada erkek egemenliğindeki maske oymacılığı sanatında bir kadın olarak başarılı bulunur.[102]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b c d e f g h "The Living Tradition of Yup'ik Masks". 25 Eylül 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Eylül 2008. 
  2. ^ a b c Phillpi Charette, Contemporary Art in the Yupik Tradition : About Yup'ik Masks: Cultural Beliefs Embodied Within Them 27 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  3. ^ Ray, Dorothy (1967). Eskimo Masks: Art and Ceremony. University of Washington Press. 
  4. ^ Reif, Rita (1997). "Masks with the Power of Transfiguration". New York Times. 
  5. ^ Feinup-Riordan, Ann (2005). Yup'ik Elders at the Ethnologisches Museum Berlin: Fieldwork Turned on Its Head. University of Washington Press. 
  6. ^ http://arctic.synergiesprairies.ca/arctic/index.php/arctic/article/download/1129/1155[ölü/kırık bağlantı]
  7. ^ a b "Arctic Transformations, The Jewelry of Denise and Samuel Wallace, Anchorage Museum of History and Art" (PDF). 16 Nisan 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  8. ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Lynn Ager Wallen (1999), The Milotte Mask Collection 12 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Alaska State Museums Conceps, Second Reprint of Technical Paper Number 2, July 1999
  9. ^ a b c "Arşivlenmiş kopya". 9 Ekim 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2012. 
  10. ^ http://www2.si.umich.edu/chico/yupik_backup/Yupik.html 24 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. In collaboration with the National Museum of the American Indian, CHICO presents an on-line version of the Yup'ik Eskimo Mask Exhibit: Agayuliyararput (Our Way of Making Prayer)
  11. ^ "Alaska Native Collections: 584 nigaugek "old-style snow goggles made out of wood"". 29 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  12. ^ Nuniwarmiut Piciryarata Tamaryalkuti : Feature Word/Phrase Archive 13 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Qaaritarciqua agayumeg aturlua - I will go trick-or-treating using a mask)
  13. ^ Spirit Masks[ölü/kırık bağlantı], GRADE: 4 TIME: 2 sessions
  14. ^ a b Dorothy Jean Ray (1967), Eskimo Masks: Art and Ceremony. Seattle: University of Washington Press, 1967. Ayrıca İngilizceden Dancaya Jens Juhl Jensen tarafından çevrilmiş: Dorothy Jean Ray (1070), Eskimo masker, pp. 208, Rhodos 1970
  15. ^ Edward William Nelson (1899), "The Eskimo about Bering Strait." Bureau of American Ethnology Annual Report for 1896-1897, vol 18, pt. 1, 1899. Reprint, Washington, D.C.: Smithsonian Institution Press, 1983.
  16. ^ Ann Fienup-Riordan (1990), Eskimo Essays
  17. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  18. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  19. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  20. ^ "Arşivlenmiş kopya". 29 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  21. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  22. ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  23. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  24. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  25. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  26. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  27. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  28. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  29. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  30. ^ "Arşivlenmiş kopya". 20 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  31. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  32. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  33. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  34. ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  35. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  36. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  37. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  38. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  39. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  40. ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  41. ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  42. ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  43. ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  44. ^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  45. ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  46. ^ "Arşivlenmiş kopya". 25 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  47. ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  48. ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  49. ^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  50. ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  51. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  52. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  53. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  54. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  55. ^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  56. ^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  57. ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  58. ^ "Arşivlenmiş kopya". 29 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  59. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  60. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  61. ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 28 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  62. ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  63. ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  64. ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  65. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  66. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  67. ^ "yupikscience.org : Kegginaqut Inglukellriit". 4 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  68. ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  69. ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  70. ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  71. ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  72. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  73. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  74. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  75. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  76. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  77. ^ "Arşivlenmiş kopya". 29 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  78. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  79. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  80. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  81. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  82. ^ "Arşivlenmiş kopya". 4 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2012. 
  83. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  84. ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  85. ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  86. ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  87. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  88. ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  89. ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  90. ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  91. ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  92. ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  93. ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  94. ^ "Arşivlenmiş kopya". 29 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  95. ^ "Arşivlenmiş kopya". 30 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  96. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  97. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2012. 
  98. ^ Nuniwarmiut Piciryarata Tamaryalkuti : Nunivak Çupik maske resimleri[ölü/kırık bağlantı]
  99. ^ a b c Birgitte Sonne (1988), Agayut: Nunivak Eskimo masks and drawings from the 5th Thule Expedition, 1921-24, collected by Knud Rasmussen, Gyldendal 1988
  100. ^ a b Leif Birger Holmstedt (2006), Knud Rasmussen, The Arctic explorer, and his masks from Nunivak[ölü/kırık bağlantı]
  101. ^ "Nuniwarmiut Piciryarata Tamaryalkuti : Qusngim Kevga". 25 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2012. 
  102. ^ a b c Elementary Visual Arts Curriculum 24 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Kenai Peninsula Borough School District, Adopted Spring 2010
  103. ^ "Alaska Native Language Center : Alaska Native Languages / Population and Speaker Statistics". 9 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Kasım 2012. 
  104. ^ Susan W. Fair (2006), Alaska Native Art: Tradition, Innovation, Continuity 19 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., University of Alaska Press
  105. ^ a b "Alaska Native Collections : 410 giyema "mask, mask ceremony"". 18 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Kasım 2012. 
  106. ^ Susan W. Fair, Alaska Native Art: Tradition, Innovation, Continuity 22 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  107. ^ a b "Alaska Native Collections : 575 giyema "mask, mask ceremony"". 18 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Kasım 2012. 
  108. ^ a b c d e Sheldon Jackson Museum : December Artifact of the Month: Mask from Anvik 2 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., November 25, 2011
  109. ^ a b c Deg Xinag Ałixi Ni’elyoy / Deg Xinag Learners' Dictionary 1 Temmuz 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 2007
  110. ^ Frederica de Laguna (1936), Indian Masks from the Lower Yukon
  111. ^ "Alaska Native Collections : 343 giyema "mask, mask ceremony"". 18 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Kasım 2012. 
  112. ^ "Alaska Native Collections : 124 giyema "mask, mask ceremony"". 18 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Kasım 2012. 
  113. ^ "Alaska Native Collections : 344 giyema "mask, mask ceremony"". 18 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Kasım 2012. 
  114. ^ "Arşivlenmiş kopya". 30 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Aralık 2012. 
  115. ^ Dorothy Jean Ray (1966), "The Eskimo of St. Michael and Vicinity, as Related by H. M. W. Edmonds." Anthropological Papers of the University of Alaska 13(2), 1966
  116. ^ Meade (1996), Marie (transcribed and translated) and Ann Fienup-Riordan (edited), Agayuliyararput, Kegginaqut, Kangiit-llu / Our Way of Making Prayer, Yup'ik Masks and the Stories They Tell, Anchorage Museum of History and Art in association with the University of Washington Press, Seattle and London, 1996
  117. ^ a b http://www.washington.edu/uwpress/search/books/FIEAGA.html [yalın URL]
  118. ^ "Rabinowitz Courthouse Artwork" (PDF). 4 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 27 Kasım 2012. 
Wikimedia Commons'ta Yupik maskeleri ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Yupik_maskeleri&oldid=33264794" sayfasından alınmıştır