Yumurta bağışı
Yumurta bağışı, bir kadının başka bir kadının yardımlı üreme tedavisinin bir parçası olarak veya biyomedikal araştırma için hamile kalmasını sağlamak için yumurta bağışlama sürecidir. Yardımcı üreme amaçları için yumurta bağışı tipik olarak laboratuvarda döllenen yumurtalar ile tüp bebek teknolojisini içerir; daha nadir olarak, döllenmemiş yumurtalar dondurulabilir ve daha sonra kullanılmak üzere saklanabilir. Yumurta bağışı, yardımcı üreme teknolojisinin bir parçası olarak üçüncü taraf bir üremedir.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]İlk donör yumurtasıyla bebek doğumu 1984 yılında Kaliforniya Üniversitesi Los Angeles Tıp Fakültesinde gerçekleşmiştir.[1] 1984'ten beri yumurta donasyonu ile tüp bebek tedavisi yasal olduğu birçok ülkede yaygın olarak uygulanmakta tüm yardımlı üreme süreçlerinin yaklaşık %5'lik kısmını oluşturmaktadır.
Yumurta donörleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Her yumurta vericisi, ilk olarak bağış sürecini üstlenmek ve tamamlamak için zihinsel olarak hazır olup olmadığını değerlendirecek bir psikoloğa yönlendirilir. Bu değerlendirmeler, bağışçının tam olarak hazırlandığından ve bağış döngüsünü güvenli ve başarılı bir şekilde tamamlayabildiğinden emin olmak için gereklidir. Donörün daha sonra pelvik muayene, hormon seviyelerini kontrol etmek için kan alımı ve bulaşıcı hastalıkları, Rh faktörü, kan grubu ve ilaçları test etmek ve yumurtalıklarını, rahimi ve diğer pelvislerini incelemek için bir ultrason dahil olmak üzere kapsamlı bir tıbbi muayeneden geçmesi gerekir.[2]
Yumurta donasyonunun uygulandığı durumlar (endikasyonlar)
[değiştir | kaynağı değiştir]Yumurta donasyonu genel olarak sağlıklı yumurta üretemeyen dolayısıyla da kendi yumurtalarıyla çocuk sahibi olamayan kadınlara uygulanabilmektedir. Bu grupta yer alan kadınlarda olgunlaşmamış yumurtalık (Turner Sendromu), erken menopoz ya da kemoterapi sonrası kısırlık sorunları sıklıkla görülmektedir. Diğer bir grup ise kendi yumurtalarını tedavide kullanmaları durumunda doğacak çocuğa Duchenne kas distrofisi ya da hemofili gibi ciddi kalıtsal hastalık geçirme riski yüksek olan kadınlar öne çıkmaktadır. Tedavinin uygulandığı 3. bir grup ise art arda yapılan tüp bebek tedavilerinin ve doğal denemelerin başarısız kalması durumunda ve nedeni bulunamayan kısırlık görüldüğü durumlarda uygulanabilmektedir.
Yumurta Donasyonunun uygulandığı diğer durumlar:
1. Yumurtalıkları olmayan kadınlar.
2. Prematür ovaryan yetmezliği olan kadınlar.
3. Sağlıklı yumurta üreten kadınlar, genetik hastalıkları geçirmemeleri için donör yumurta kullanmayı da seçebilirler.
4. Kanser benzeri rahatsızlıklar sebebi ile gerçekleştirilen kemoterapi, radyoterapi yüzünden yumurtalıkları zarar görmüş olan kadınlar.
5. Yumurtalık rezervleri azalmış yaşlı kadınlar veya menopoza giren yaşlı kadınlar
Yumurta donasyonunun riskleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Yumurta donasyonu tedavisi hem yumurta donörü ve hem de yumurta alıcısı için riskler taşıyabilmektedir. Yumurta donörü için geneleksel tüp bebek tedavilerinde görülen risklerin bir bölümü, hiperovulasyon ve hiper yumartalık uyarılma sendromu gibi, oluşma ihtimali bulunmaktadır. Yumurta alıcısı için ise minimal olarak yumurtadan hastalık geçme ihtimali bulunmaktadır. Bu nedenle yumurta donörüne yumurtası alınmadan kısa bir süre önce çeşitli hastalıklar üzerine testler yapılmakta ve bu testlerin sonuçlarına göre yumurtaları alınıp saklanmaktadır. Kliniklerin çoğu, bağışçıların alımdan birkaç gün önce yeniden test edilmesini istemektedir, böylece alıcıya yönelik risk minimum düzeyde tutulmaya çalışılmaktadır. Hem yumurta vericisinin hem de alıcının yakın partnerleri de test edilmektedir. Yumurta donasyonun yumurta alıcısı için bir diğer riski ise süreç neticesinde birden fazla çocuk dünyaya getirme riskidir. Geçmişte özellikle sürecin başarı şansına artırmak için bir den fazla embriyonun transferi sonucu bu tedaviyi gören kadınlarda ikiz hatta üçüz doğurma oranı dikkate değer bir oranda artmıştır. Şu anda, Amerikan Üreme Tıbbı Derneği, herhangi bir döngüde 1 veya 2'den fazla embriyonun transfer edilmemesini önermektedir.
Yumurta donasyonu gebeliklerinde hamileliğe bağlı hipertansiyon riski biraz daha yüksek görünmektedir.[3]
Yumurta donasyonu prosedürü nasıl gerçekleşir?
[değiştir | kaynağı değiştir]Genel olarak hukuki belgeler, bağışçı tarafında velayet hakkından ve sorumluluklarından feragat edecek şekilde imzalanır. Bu belgeler getirilene ve yasal bir "izin mektubu" verilene kadar herhangi bir donöre işlem yapılmamaktadır.
Yumurta donasyonu, alıcı ve verici kişilerin eşleştirilmesiyle birlikte üç temel uygulama ile gerçekleşmektedir.
Farmakolojik tedavi
[değiştir | kaynağı değiştir]Alıcı kadına nakledilecek olan embriyoların sağlıklı bir şekilde implantasyonu için, rahimi hazırlamak adına birtakım ilaçlar verilmektedir. Bu ilaçlar rahim iç tabakası olan endometrium'un kalınlaşmasını sağlayan östrojen hormonunu takiben embryoların oluşturulduğu gün olan donör yumurtasının toplandığı ve eş spermi ile laboratuvar ortamında birleştirildiği günde başlana progesteron hormonu içeren ilaçlardır. Östrojen hormonu yaklaşık 10 ila 14 gün kullanıldıktan sonra rahim iç tabakası genellikle yeteri kadar kalınlaşmış olur. Östrojen hormonu genellikle ağızdan kullanılan tabletler veya cilde yapıştırılan bantlarla vücuda alınır. Progesteron hormonu ise vajinal jel veya tabletler cilt veya kas içine uygulanan iğnelerle sağlanır.
Semenin hazırlanması
[değiştir | kaynağı değiştir]Erkekten alınacak olan sperm numunesi için birkaç günlük cinsel yoksunluk dönemi istenmektedir. Bu süre ile birlikte vericiden alınacak olan yumurta ile sperm örneği aynı gün alınmalıdır. Spermdeki bazı bileşenleri çıkarmak ve bağışlanan yumurta hücresinin döllenebilmesi için en uygun sperm hücresini seçmek amacıyla laboratuvarda çalışmalar yapılır. Semen, bağıştan önce de dondurularak korunabilir ve uyumlu bir donör olduğunda önceden dondurulmuş olan numune kullanılabilir.
Döllenme ve transfer
[değiştir | kaynağı değiştir]Sperm ve yumurta hücreleri hazır hale getirildikten sonra, tüp bebek ya da mikroenjeksiyon yöntemi ile döllendirme aşamasına geçilir. Embriyolar oluşunca, transfer gününe dek laboratuvar ortamında bekletilir. Olgunlaşan embriyolardan en sağlıklı olanları, kadının rahmine aktarılmak üzere seçilir. Aktarılacak embriyoların sayısının yanı sıra bu transfer için en uygun an, çiftin tıbbi öyküsüne, elde edilen embriyoların sayısına, özelliklerine ve mevcut tedavinin bireysel koşullarına dayanarak uzman hekimler tarafından kararlaştırılarak yumurta donasyonu işlemi tamamlanır.
Yasal durum
[değiştir | kaynağı değiştir]Yumurta bağışının yasal statüsü ülkeden ülkeye önemli ölçüde farklılık göstermektedir. Bazı ülkelerde tamamen yasa dışı olabilir. (örn. İtalya, Almanya);[4] yalnızca anonim ve karşılıksız olması durumunda yasal olabilir - yani, yumurta donörüne herhangi bir tazminat ödemeden (örneğin, Fransa); Çoğu ülke vücut parçalarının satışını yasakladığından, yumurta donörlerine genellikle yumurtaları yerine gerekli tıbbi prosedürleri yaptırmaları karşılığında ödeme yapılır. Başka bir deyişle, döngüyü tamamlarlarsa, ne kadar (veya kaç) yumurta alınırsa alınsın kararlaştırılan bedel kendilerine ödenecektir. Tipik olarak, donörün ve alıcı(lar)ın alınan yumurtalar, embriyolar ve bağıştan gebe kalan çocuklarla ilgili haklarını belirten Yumurta Donörü Sözleşmesini imzalamaları gerekmektedir. Bu tür sözleşmeler, alıcıların çocuğun yasal ebeveynleri olduğunu belirtmelidir.
Dini görüşler
[değiştir | kaynağı değiştir]Hem yumurta hem de sperm bağışlarının "evlilik bağı ve aile bütünlüğünü tehlikeye attığı", bir çocuğa hamile kalmanın doğal eylemini bozdukları için tüm tüp bebek tedavilerinden endişe duyan bazı Hristiyan liderler vardır. Çocuk sahibi olamayan çiftleri bunun yerine evlat edinmeyi düşünmeye teşvik etmektedirler.[5]
Yahudi cemaatinde ise çocuğun doğumdan itibaren Yahudi sayılması için yumurta vericisinin Yahudi olması gerekip gerekmediği konusunda bir fikir birliği yoktur.[6] 1990'larda dini yetkililer, eğer doğum annesi Yahudi olursa çocuğun da Yahudi olacağını söylese de, son birkaç yılda İsrail'deki hahamlar yumurta bağışı üzerine yeniden düşünmeye başlamıştır. Diyanet İşleri Başkanlığı verdiği kurul fetvasında "Evliliği fiilen devam eden eşlerin dışında üçüncü şahıslara ait sperm, yumurta, embriyo ya da rahmin kullanılması; çocuk sahibi olmanın evlilik kurumunun dışına taşınması, nesep ve nesil güvenliğinin zedelenmesi ve mahremiyet ilkelerinin ihlal edilmesi sebebiyle dinen caiz değildir." açıklamasında bulunmuştur. Aynı zamanda tüp bebek yöntemiyle çocuk sahibi olmanın, evliliği fiilen devam eden çift ile sınırlı olduğu belirtmiştir.[7]
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Yumurta Donasyonu-İngiltere Ulusal Sağlık Hizmetleri (İngilizce) 21 Eylül 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "First Embryo Transfer". NY Times. 19 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2013.
- ^ Almeling, Rene. American Sociological Review. Vol. 72, No. 3 (Jun 2007), pp. 319-340.
- ^ "Clinical and immunologic aspects of egg donation pregnancies: a systematic review". 3 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2020.
- ^ Welle (www.dw.com), Deutsche. "Germany's Egg Donation Prohibition Is Outdated, Experts Say | DW | 12.12.2007". DW.COM (İngilizce). 26 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2020.
- ^ "Christian Morality and Test Tube Babies, Part One". web.archive.org. 13 Ocak 2009. 13 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2020.
- ^ "Egg Donation - Nishmat - Women's Health and Halacha". web.archive.org. 5 Kasım 2014. 5 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2020.
- ^ "Diyanet İşleri Başkanlığı "Baskasina ait-sperm yumurta embriyo veya rahmin-kullanilmasi caiz midir?"". 4 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
 | İnsanlarda üreme ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |