İçeriğe atla

Yaren (leylek)

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Yaren
Adem Yılmaz ve Yaren'in 2020'deki buluşmasından bir fotoğraf
TürüLeylek (Ciconia ciconia)
CinsiyetiErkek
Doğum2007 veya 2008
TanınmasıBir balıkçı ile kurduğu dostluk
YavrularıKaraca · Kısmet · Eda · Umut · Beşnumara
Adının kökeniKöyün muhtarı tarafından "dost", "arkadaş" ve "yoldaş" anlamlarına geldiği için verildi.[1]
yarenleylek.com

Yaren, Bursa’nın Karacabey ilçesinin Eskikaraağaç köyünde balıkçı Adem Yılmaz ile kurduğu dostluk nedeniyle tanınan leylek.

Her yıl Mart ayında Bursa'nın Eskikaraağaç köyüne göç eden ve altı ay köydeki yuvasında kalan Yaren, 2010'dan beri köye her gelişinde, Uluabat Gölü'nde balıkçılık yapan Adem Yılmaz'ın kayığına konmakta ve onunla birlikte balığa çıkmaktadır. Yaren'in bu davranışı 2016 yılından itibaren fotoğraflanmış, 2019 yılında belgesel filme, 2023'te bir sinema filmine konu olmuştur.

Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Yaren'in 2007 veya 2008 doğumlu olduğu tahmin edilir.[2] Her yıl Mart[3] ayında Uluabat Gölü kıyısında bulunan ve Bursa'nın Avrupa Leylek Köyleri Birliği üyesi tek köyü olan Eskikaraağaç köyüne göç eder; altı ay boyunca, bu köydeki yuvasında kalır ve Nisan ayını kuluçkada geçirir. "Yaren" adı, köyün muhtarı Rıdvan Çetin tarafından verilmiştir.[1] Rıdvan Çetin, dişi mi erkek mi olduğunu bilmediğinden her iki cinse de uyum sağlayacak bir isim olarak "arkadaş", "dost", "yoldaş" anlamlarına gelen Yaren ismini seçtiğini açıklamıştır.[3][4]

2010 yılının Mart ayından beri Yaren, Eskikaraağaç köyüne her gelişinde, sabahları Adem Yılmaz adlı balıkçının Karacabey-Adem adlı sandalına konmakta, onunla birlikte balığa çıkmaktadır.[3] Emekli olunca Eskikaraağaç köyüne taşınıp geçimini balıkçılıkla karşılamaya başlayan Yılmaz, genellikle sabah ezanından sonra sandalına binerek balığa çıktığını, Mart 2010'da bir sabah erken vakitte sandalına bir leyleğin konduğunu ve yakaladığı balıklardan leyleğe vermesi ile dostluklarının başladığını ifade etmiştir.[3][5] O günden sonra sürekli kayığa gelen Yaren, Adem Yılmaz'ın kayığına gelip onun elinden yediği balıklarla beslenmeyi sonraki yıllarda da sürdürdü. Adem Yılmaz rengini veya kayığın kendisini değiştirse bile leyleğin onun kayığına geldiğini, gagasındaki lekeden onu ayırt edebildiğini söylemiştir.[3][4]

Adem Yılmaz'ın ilk yıllarda diğer köylülerle paylaşmadığı bu dostluk öyküsünden zamanla köy halkı da haberdar olup ilgi göstermiş, Yaren'in gelişi köyde her sene beklenen ve sevinçle karşılanan bir rutine dönüşmüştür.[4] Yaren, ilk defa doğa fotoğrafçısı Alper Tüydeş tarafından 2016 yılında fotoğraflandı. Nadir görülen bir durum olan bir leyleğin bir insanlarla yakın temas kurması, böylece köy dışında da duyuldu; sosyal medya yoluyla dünyaya yayıldı ve 2019'da bir belgesele konu oldu.[4] Bir leylek ile bir insan arasındaki dostluk, belgesel yapımcısı Burak Doğansoysal'ın ifadesiyle "Doğanın ve insanın bir arada, uyum içinde yaşamasının mümkün olduğu" mesajını masalsı bir dille vererek insanları etkilemektedir.[5]

Yaren, ilk defa 2019'da hakkında belgesel film çekildiği sırada sandala eşini de getirdi ve eşine Nazlı adı verildi.[5] Yaren'in öyküsünün gördüğü ilgi üzerine Yaren ile Nazlı'nın internet kullanıcıları tarafından 7 gün 24 saat canlı izlenebilmesi için Karacabey Belediyesi tarafından yuvalarına yakın bir yere kamera yerleştirildi ve yuva, belediye tarafından oluşturulan bir web sitesi aracılığıyla izlenmeye başlandı.[6] Yaren ile Nazlı'nın 2021 yılı Mart ayında yuvalarında buluşmaları,[7] Haziran ayında Yaren'in yavrularını yağıştan koruduğu anlar[8] internet üzerinden canlı olarak izlenmiştir.

Öykünün yayılması ile Eskikaraağaç Köyü'nde turizm hareketliliği artırmış; köyün sade bir yerleşim yerinden turizm destinasyonuna dönüşmesinde önemli rol oynamıştır.[9] 2024 yılında dönemin belediye Başkanı Ali Özkan, Eskikaraağaç'taki gelişmelerin, "hem kırsal kalkınmaya, hem doğaya dikkat çeken, hem de ekoturizme öncülük eden bir öykü" olduğunu ifade etmiştir.[10]

Köyde, Yaren'i görmek üzere gelen ziyaretçiler için gölde balıkçı sandalları ile turlar düzenlenmektedir ancak sandalda Adem Yılmaz'dan başkası olduğu zamanlarda Yaren'in sandala gelmediği gözlenmiştir.[11] Ayrıca Adem Yılmaz, yakınlıklarına rağmen Yaren'in kendisine dokunmasına izin vermediğini belirtmiştir.[12]

Yaren ile balıkçı Adem Yılmaz'ın öyküsü, 2019'da belgesele konu olduktan sonra 2023'te bir macera çocuk filmine, 2024 yılında New York Times gazetesine konu olarak yayılmayı sürdürmüştür.[13]

Cinsiyeti[değiştir | kaynağı değiştir]

Ortalama ölçülerde erkeklerin dişilere göre daha büyük olması dışında erkek ve dişi leylekler görünüşte aynıdır.[14] Yaren'in erkek olduğu, çiftleşme döneminde onu gözleyen gözlemciler tarafından tespit edilmiştir.[15] Leyleklerin periyodik göçleri sırasında, erkek leylekler konaklama yerine dişi leyleklerden bir hafta kadar önce gelerek yuvayı hazırlamaktadır.[16] Yaren de Eskikaraağaç Köyü'ndeki yuvasına eşinden erken gelip yuvasını kurmaktadır.[17]

Yavruları ve göç yolu[değiştir | kaynağı değiştir]

Yaren, yetişkin bir leylek olduğu için uydu vericisini yadırgayıp stres olma ihtimali göz önüne alındığından, kendisine uydu vericisi takılması ve göç rotasının tespiti mümkün olmamış; bir yavrusuna uydu vericisi takarak ailenin göç yolu belirlenmeye çalışılmıştır.[18]

Haziran 2021'de Yaren'in beş yavrusu yumurtadan çıktı. Yavrulara sosyal medyada yapılan bir anketle "Karaca", "Kısmet", "Eda", "Umut", "Beşnumara" adları verildi.[19] Ailenin göç rotasını belirlemek üzere yavrulardan Beşnumara'ya uydu vericisi takıldı.

En küçük yavru olduğu için yuvadan atılıp atılmayacağı binlerce internet takipçisi tarafından izlenen; yuvaya taşınan bir plastik ipliğin ayağına dolanması sonucu bir ölüm tehlikesi daha atlatan Beşnumara'nın, karşılaştığı badireleri atlatmasından ötürü kısmetinin açık olduğuna inanılmış ve bu nedenle, Almanya’da yaptırılan güneş enerjisiyle çalışan ve yalnızca 40 gram ağırlığında olan uydu vericisi ona takılmıştır.[18][19] Beşnumara'ya takılan uydu vericisi sayesinde Türkiye’de leylek popülasyonu hakkında bilimsel veriler elde edilebileceği düşünülmekte ve vericinin takılmasından dört yıl sonra Bursa'ya dönmesi beklenmektedir.[20]

Türkiye'nin uydu vericili yaşayan tek leyleği olan Beşnumara, doğumundan iki ay sonra göçe başlamış ve Yaren gibi Afrika'ya göç ederek 10 günde Çad'a ulaşmıştır.[21] Yaren'in diğer yavrularına halkalama yapılmış; yavrulardan Umut'un henüz bir yaşını doldurmadan Bursa’ya döndüğü belgelenmiştir.[22] Yaren, 2021'den itibaren Eskikarağaaç'a Nazlı adı verilen eşi ile birlikte gelmeyi sürdürür ve her sene dört-altı yavru yavrulamaktadır.[23][24][25]

Kültürel yansımaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Fotoğrafçı Tüydeş tarafından 2016'dan itibaren paylaşılan Yaren ve Adem Yılmaz'ın fotoğrafları sosyal medya kullanıcıları arasında ilgi görmüş ve Yaren'in çok sayıda sosyal medya izleyicisi olmuştur. 2019'da belgesel yapımcısı Burak Doğansoysal tarafından Karacabey Belediyesi'nin desteğiyle leylek ve balıkçının dostluğunu konu alan Yaren adlı belgesel film çekildi. Köyde, öykünün gerçek aktörleriyle çekilen filmin galası 22 Eylül 2019’da köy meydanında kurulan açık hava sinemasında gerçekleşti.[26][27] Film, Çekya'da düzenlenen Prag Film Ödülleri'nde "En İyi Belgesel" ödülünü kazandı;[28] Nisan 2020'de internet üzerinden gösterildi.[29]

Yaren'in öyküsü, Avusturya ve Almanya'daki Türk okullarında bu ülkelerin bakanlıklarınca onaylanmış müfredat kitaplarında 2019-2020 ders yılı itibarıyla Adem Amca ve Leyleğin Öyküsü başlığı ile yer almıştır.[3][30] Yunanistan'da bir festivalde "Adem Amca ve Yaren Leylek" öyküsü bir gölge oyunu olarak canlandırılmıştır.[3]

Karacabey Belediyesi tarafından Eskikaraağaç Leylek Köyü'ndeki meydana heykeltıraş Ahmet Uzun tarafından Adem ve Yaren Anıtı yapıldı.[31] Yaren ile Adem Yılmaz'ın dostluğu, doğa fotoğrafçısı Alper Tüydeş'in yazdığı, Ahmet Uzun'un resimlediği Adem Amca ile Yaren adlı bir çocuk kitabına konu oldu.[32]

İkilinin hikâyesinden alınan ilhamla 2023'te senaryosunu Arzu Yurtseven’in yazdığı ve Onur Uzun'un yönettiği Yaren Leylek adlı macera çocuk filmi çekildi.[33]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ a b Sönmez, Yücel (28 Mart 2021). "Bir leylekten daha fazlası: Yaren". Hürriyet. 28 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2022. 
  2. ^ ""Yaren" belgeselinin ilk gösterimi internette gerçekleşti". NTV. 4 Nisan 2020. 7 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2022. 
  3. ^ a b c d e f g Kaçmaz, Selin Irmak (10 Mart 2021). "Masallardan fırlamış gibi: Adem Amca ve Yaren Leylek'in muhteşem dostluğu". Hürriyet. 10 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2022. 
  4. ^ a b c d Tüydeş, Alper (Mayıs-Haziran 2018). "Yaren Leylek ve Adem Amca'nın Hikayesi" (PDF). Dergi Bursa. ss. 30-36. 
  5. ^ a b c Shahin, Konul (22 Mart 2024). "Beyond Borders: The Enduring Friendship of a Fisherman and a Stork Named Yaren" (İngilizce). Caspianpost. Erişim tarihi: 13 Haziran 2024. 
  6. ^ "'Yaren Leyleği' internetten canlı izleyebilirsiniz". Bursaport. 3 Nisan 2020. 10 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2022. 
  7. ^ Sezgin, Sergen (9 Mart 2021). "Bursa'da 10 yıldır aynı köye gelen leylek 'Yaren'in eşiyle buluşması canlı yayınlandı". Anadolu Ajansı. 9 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2022. 
  8. ^ "Yaren leyleğin anne yüreği: Yavrularını dolu yağışından korumak için kendini siper etti". Yeni Şafak. 16 Haziran 2021. 17 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2022. 
  9. ^ Yamaç Erdoğan, Zeynep (2023). "Anahtar Turizm Ürünü Olarak "Yaren" Leylek ile Bir Destintasyonun Yükselişi" (PDF). Journal of Gastronomy, Hospitality and Travel. 6 (3). ss. 1208-1222. 
  10. ^ Türker, Esra (25 Mart 2024). "Yaren Leylek New York Times'ın gündeminde". Hürriyet. Erişim tarihi: 13 Haziran 2024. 
  11. ^ Dinç, Abdurrahman; Ok, Mehtap (30 Eylül 2022). "Kuş Gözlemciliğinin Ekoturizme Etkisinin Araştırılması: Eskikaraağaç Örneği". Journal of Tourism Intelligence and Smartness. 5 (2): 145-153. ISSN 2651-3420. 
  12. ^ Akçay, Ahmet Sait (11 Temmuz 2017). "Stork and fisherman form unique friendship". Anadolu Ajansı. Erişim tarihi: 13 Haziran 2024. 
  13. ^ Hubbard, Ben; Timur, Safak; Prickett, Ivor (30 Mart 2024). "A Stork, a Fisherman and Their Unlikely Bond Enchant Turkey" (İngilizce). The New York Times. ISSN 0362-4331. Erişim tarihi: 8 Haziran 2024. 
  14. ^ Döndüren, Ömer (2015). Gediz Nehri havzasında leylek (Ciconia ciconia L., 1758) popülasyonunun tespiti, popülasyon değişimlerinin ve popülasyonu etkileyen etmenlerin belirlenmesi ile türün göç dinamikleri üzerine araştırmalar (Doktora). Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. s. 19. 
  15. ^ "Yaren'in cinsiyeti hakkında" (Alper Tüydeş, kişisel görüşme, 30 Mayıs 2024).
  16. ^ "Yuvayı erkek leylek yapar!". Radikal. 23 Mart 2010. 26 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2022. 
  17. ^ "Yaren leylek eşine kavuştu". Habertürk. 7 Mart 2024. Erişim tarihi: 8 Haziran 2024. 
  18. ^ a b "Yaren'in göç yolculuğu yavrusuna takılan verici ile izlenecek". Evrensel. 29 Haziran 2021. 28 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2022. 
  19. ^ a b "Yaren Leylek ve yavruları artık uydudan takip edilecek". Ekovitrin. 28 Haziran 2021. 10 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2022. 
  20. ^ "Uydu vericisi takılan Beş numara Cad'a göçtü 4 yıl sonra gelecek". Başak Gazetesi. 3 Eylül 2021. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2024. 
  21. ^ "Bursa'da doğan Türkiye'nin ilk uydu vericili leyleği 'Beş numara'dan sinyal geldi". Bursa'da Bugün. 12 Ağustos 2021. Erişim tarihi: 10 Şubat 2022. 
  22. ^ "Yaren leyleğin halkalı yavrusu Bursa'ya geri döndü". B Gazete. 4 Mayıs 2022. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2024. 
  23. ^ "Yaren Leylek'in 2022'nin ilk yavrusu yumurtadan çıktı". Alper Tüydeş Youtube Kanalı. 11 Mayıs 2022. Erişim tarihi: 10 Haziran 2024. 
  24. ^ Ulu, Uğur (23 Mayıs 2023). ""Yaren" leylek göl manzaralı yeni yuvasında yavrularıyla görüntülendi". Anadolu Ajansı. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2024. 
  25. ^ "Yaren leylek ile eşi Nazlı, dört yavrusundan ikisini kaybetti". Sözcü. 13 Mayıs 2024. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2024. 
  26. ^ Durak, Esma (2019). Kırsal yerleşmelerin sürdürülebilirliğinde eko-turizmin etkin rolü: Bursa, Eskikaraağaç köyü örneği (Yüksek lisans). Bursa Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. s. 161. 
  27. ^ Ekinci Yılmaz, Canan (24 Eylül 2019). "Yaren Leylek ile Adem Amca". Medium. Erişim tarihi: 9 Haziran 2024. 
  28. ^ Okyay, Sevin (21 Ocak 2020). "Yaren, Prag'ın galibi…". Birgün. Erişim tarihi: 9 Haziran 2024. 
  29. ^ Ünsal, Meral (Mayıs 2020). "Masalsı Bir Sevgi Hikayesi" (PDF). TRT Vizyon, 368. TRT. s. 13. Erişim tarihi: 10 Haziran 2024. 
  30. ^ "Adem Amca ve Yaren Leylek hikayemiz Avrupa'da Almanya ve Avusturya'da ders kitaplarına konu oldu". Alper Tüydeş Facebook hesabı. 21 Temmuz 2019. 14 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  31. ^ "Adem Yılmaz ve Yaren Leylek'in artık bir anıtı var". Ajanimo. 3 Aralık 2021. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2024. 
  32. ^ "Adem Amca ve Yaren Leylek hikayesinin kitabı çıktı". Yeni Dönem. 16 Aralık 2023. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2024. 
  33. ^ "Leylek Yaren ile Adem Amca'nın hikâyesi film oluyor! Başrolde o iki ünlü isim var". Aydınlık. 3 Ağustos 2023. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2024. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Yaren_(leylek)&oldid=33254628" sayfasından alınmıştır