Vikipedi:SSS/Eğitim amaçlı kullanım

Bu SSS sayfası, öğretmenlerin ve okul yöneticilerinin Vikipedi'deki bilgilerin içeriği ve öğrenciler tarafından kullanımı hakkında sorabilecekleri belirli sorulara cevap vermektedir. Eğer Vikipedi'yi sınıfızda bir proje olarak kullanmak isterseniz bakınız Vikipedi:Okul projeleri.

Genel Bakış

Dünyanın en yaygın kullanılan çevrimiçi ansiklopedisi olarak, Vikipedi, kaçınılmaz bir şekilde okulla ilgili aktivitelerde de yer almaktadır. Açık kaynak ansiklopedilerinin gelecekte, eğitim dünyasının, en azından kalıcı —ve belki de başlıca— parçası olacağını söylemek yanlış olmaz.

Açık kaynak, copyleft, birlikte yazım gibi kavramlar ve herkesin iyiliği için gönüllü katkılar, eğitim ortamlarında yeni ve aşina olunmamış düşünceler olabilir. Vikipedi, eğitimcilere, günümüz gençliğinin yaşantısı süresince ününün sürekli artacağı düşünülen kamu güveni kavramlarını keşfetmeleri için bir fırsat sunmaktadır.

Aşağıda, öğrenci ve eğitimcilerin Vikipedi hakkında sordukları bazı genel sorular ve bu soruların hem Vikipedi'nin şu anki durumuna hem de yakın gelecekle ilgili akla yatkın öngörülere dayalı cevapları listelenmiştir.

Vikipedi güvenilir ve yanlışsız mıdır?

Vikipedi, dayandığımız dış kaynaklar ne kadar güvenilirse o kadar güvenilirdir. Uygun şekilde yazılmış makaleler kaynaklarını belirtir ve okur, o Vikipedi makalesine, makalenin dayandığı kaynaklara güvendiği kadar (ama daha fazla değil) güvenmelidir. Eğer bir makalede kaynaklar belirtilmemişse, o makale güvenilir olabilir de olmayabilir de. Öğrenciler Vikipedi'deki bilgileri, dış kaynakları kontrol etmeden, resmi amaçlar için (kompozisyon yazmak gibi) asla kullanmamalıdır. Neyse ki, Vikipedi, kaynaklarını diğer yayınların çoğundan daha sık belirtmektedir.

Vikipedi hızla gelişmektedir ve ansiklopedinin güvenilirliği de gün geçtikçe artmaktadır. Okurlar sürekli olarak makaleleri, sahip oldukları bilgilerle karşılaştırdıkları için, makaleler daha detaylı ve yanlışsız olmaktadır. Temel bilimlerle ilgili belirli makaleler diğer özgür veya kamu malı ansiklopedilerden alınarak geliştirilmiştir. Bu durum, ansiklopedi yazarlarının daha güncel bilgiler geliştirebilmesi için güvenilir bir temel sunmaktadır. Vikipedi neredeyse her gün basında yer almaktadır. (bakınız Basın kaynağı olarak Vikipedi)

Öte yandan, Vikipedi'deki bir makalenin taraflı/ön yargılı, eski tarihli/geçersiz olması ya da yanlış bilgiler içermesi olasıdır. Bu, her kaynak için böyledir. Kişi, kaynağı ne olursa olsun, önemli bilgilerin doğruluğunu birden çok kez kontrol etmelidir. Genellikle, popüler makaleler daha yanlışsızdır; çünkü daha sık okunur ve dolayısıyla da herhangi bir hata daha çabuk düzeltilir. Ayrıca, ansiklopedide göze çarpan bir Batı eğilimi mevcut olabilir; zira katılımcıların büyük bir kısmı batı ülkelerindendir. Daha geniş bilgi için bakınız Vikipedi:Eleştiriler.

Birisinin yanlış ya da yanıltıcı bilgilerle katkıda bulunmasını ne önlüyor?

Hiçbir şey. Herhangi biri, hem de şu anda, herhangi bir sayfaya giderek o sayfayı yantıltıcı ya da yanlış bilgilerle doldurabilir. Az bilinen tarihi bir olayın tam tarihi gibi çok spesifik küçük bilgiler daha az güvenilir olabilir; zira vandallar ara sıra bu tarz bilgileri değiştirebilirler.

Yine de, o bilgi uzun süre yanlış olarak kalmaz. Katkıda bulunan birçok kişi, katkıların listesini (özellikle de önemli ya da tartışmalı makaleleri) sürekli izlemektedir ve kısa süre içerisinde saçma ya da açıkça yanlış olan makaleleri silecek ve yersiz düzenlemeleri geri alacaklardır. Neredeyse tüm makaleler bir ya da daha fazla editörün kişisel izleme listesindedir ve bu editörler her türlü vandalizmi hızlı bir şekilde geri alacaklardır. Başlıca okunan makaleler ise yüzlerce izleme listesinde birden olacaktır ve bu yüzden de herhangi bir vandalizmin görülüp geri alınması sadece birkaç dakikalık bir iştir. Eğer anonim ya da nispeten yeni bir kullanıcı bir rakam ya da tarih üzerinde küçük bir değişiklikte bulunur; fakat kaynağını gösteremezse, bu değişikliğin dikkat çekmesi fazlasıyla olasıdır.

Fakat Vikipedi mükemmel olamaz. Bir yerlerde, mutlaka, yanlış olduğu henüz keşfedilmemiş yanlış bilgiler vardır. Bu yüzden, eğer Vikipedi'yi önemli bir araştırma ya da okul projesi için kullanıyorsanız, Vikipedi'den aldığınız bilgiyi her zaman başka bir yerden doğrulayın.

Viki (Wiki) ne demektir?

"WikiWiki", Hawai Dilinde "çabuk" anlamına gelen bir sözcüktür. Bazıları, Wiki'nin Vika (Wicca) Dini ile ilgisi olup olmadığını merak ederler. İlgisi yoktur. "Wiki" sözcüğü, Vikipedi'nin (İngilizce'de Wikipedia) kullandığı viki yazılımının adı olarak benimsenmiştir.

Öğrenciler Vikipedi'den ödevleri ve projeleri için alıntı yapabilirler mi?

Kaynakları biçimlendirme hakkında daha fazla bilgi için, bakınız Vikipedi:Vikipedi'yi kaynak gösterme.

Bu, öğretmenlerin neyi onayladıklarına bağlıdır. Tüm yazılar için en iyi tutum birden fazla kaynak kullanmaktır. Vikipedi, araştırmayı ilerletmek için mükemmel bir başlangıç noktasıdır. Öğretmenler, öğrencilerine Vikipedi'den öğrendikleri bilgileri doğrulamak için ne yaptıklarını sorabilirler. Google gibi kapsamlı bir arama motoru kullanarak, öğrenciler Vikipedi'nin içeriğini diğer itibarlı sitelerdeki bilgilerle kolaylıkla karşılaştırabilirler. Birçok Vikipedi makalesi en altta, genellikle ilgili sitelere yönlenen "Dış bağlantılar" bölümü içermektedir. Öğrenciler Vikipedi'deki bilgileri diğer ansiklopedi ve kitaplardaki bilgilerle de karşılaştırabilirler. Genel bir kural olarak, Vikipedi katılımcıları kaynaklarını göstermeleri konusunda teşvik edilmektedir; fakat, doğal olarak, tümü bunu yapmamaktadır. Doğrulanabilirlik adına, kaynakları listelenmiş bir makaleyi kaynak göstermek daha iyidir. Çoğu iyi makalemizde "Referanslar," "Kaynakça," "Notlar," "İleri okuma" veya "Dış bağlantılar" gibi, kaynak bilgisi içeren bölümler bulunmaktadır.

Yazar bilgisi ve daha fazla kaynağa ulaşmak için, öğrenciler makalelerin Geçmiş sekmesini yararlı bulabilirler; çünkü bu bölüm her katılımı — katılımcıyı ve ne kattığını —. listelemektedir. Tüm katılımcılarımız, kendilerine mesaj bırakılabilmesi için mesaj sayfalarına sahiptir. Ayrıca, oturum açmış durumdayken, birçok kayıtlı katılımcının sayfasında, o kişiye e-posta göndermenizi sağlayan bir kutu bağlantısı bulabilirsiniz. Vikipedist'lere ulaşmanın diğer yolları Vikipedi:Bize ulaşın sayfasında listelenmiştir.

Burası genç insanlar için güvenli bir ortam mıdır?

Vikipedi, eşdeğer açık ortamlardakilere benzer güvenlik sorunlarına sahiptir. Gençlerin Vikipedi'ye katılmaları için temel İnternet güvenlik uygulamalarını bilmeleri gerekmektedir (ki zaten şimdiye kadar öğrenmiş olmaları gerekir). Vikipedi'nin avantajı, iletişimin neredeyse tamamının açık, ortak ve gözden geçirilebilir bir şekilde gerçekleşmesidir (hatta, kişisel "mesaj sayfası"ndaki mesajlar bile herkes tarafından okunabilir). Yine de, çocuklar ve velileri, iyi ya da kötü niyetli olması fark etmeksizin her kişinin bu projeye katılmakta özgür olduğunun farkında olmalıdır. Bazı çocuk odaklı çevrimiçi toplumlar "gerçek/çevrimdışı" hayatta çocuklara karşı kötü niyetli olduğu tespit edilen ya da böyle bir davranışı olduğundan kuşku duyulan üyelerinin üyeliklerini iptal ediyor olsa da Vikipedi, üyelerini dış dünyadaki davranışları nedeniyle (bu davranışların yasallığına ve ahlaki boyutuna bakılmaksızın) üyelikten uzaklaştırmayacaktır. Ayrıca, üyeler, ifade ettikleri görüşlere göre de (bu görüşler ne kadar saldırgan ya da zararlı olursa olsun -pedofili savunucuları gibi-) üyelikten uzaklaştırılmayacaklardır. Bu yüzden, hiçbir çocuk, Vikipedi'de hesabı olan birinin yüzyüze görüşüldüğünde güvenilir biri olacağını varsaymamalıdır. Vikipedi bir ansiklopedidir, "çevrimdışı" arkadaşlar kazanılan bir sosyal ortam değil.

Vikipedi arındırılmış ya da sansürlenmiş değildir. Vikipedi'de ırkları eleştiren, tartışmalı politik ve dini gruplardan ya da cinsel fiillerden söz eden makaleler de bulunmaktadır. Fakat, cinsel konular hakkındaki bilgiler genellikle tarafsız, genç ergenlerin arkadaşlarından duyduklarından daha doğru ve en fazla Kuzey Amerika'daki cinsel eğitim sınıflarındakiler kadar erotik olacaktır. Ayrıca, Vikipedi'de, terörizm ve şiddetin metodolojisi tartışılsa dahi, Vikipedi bir "nasıl yapılır" rehberi değildir.

Normalde çocuklar için uygun olan sayfalar zaman zaman kaba sözcükler ya da saldırgan içerik ile vandalizme uğramaktadır. Vandalizm, normal koşullarda birkaç dakika — ya da saniye — içinde fark edilir ve silinir; fakat bu problem giderilmeden birinin o sayfaya erişmesi olasıdır. Öğretmenler, diğer tüm çevrimiçi ortamlarda olduğu gibi, Vikipedi'de de çocukları denetim altında tutmalıdır. Ayrıca, 2006 İngilizce Vikipedi CD Seçkisi okul çağındaki çocuklar için özel olarak seçilmiş, bu kitleye uygunluğu kontrol edilmiş ve çeşitli kısımları çıkarılarak düzenlenmiş 2000 makaleden oluşmaktadır. Coğrafya ve Fen Bilimleri ağırlıklı 5000 sayfalık bir kitaba eşdeğer bu seçki, okullarda kullanmak için ücretsiz olarak indirilebilmektedir.

Açık kaynak ortamı ne demektir?

Açık kaynak ortamı, açık geliştirici gruplar tarafından geliştirilen ve isteyen herkesin kullanabileceği bir bilgi türüdür. Açık kaynak üretim kavramı, bir açık kaynak işletim sistemi olan GNU/Linux'ün yaratılması ile yazılım mühendisleri arasında ortaya çıkmıştır. MediaWiki, açık kaynak bir ansiklopediyi destekleyen açık kaynak bir yazılımdır.

Açık kaynak üretimi, yetkin kullanıcıların, devamlı büyüyen bir kolleksiyonun (bu kolleksiyon, yazılım kodlarıdan ya da ansiklopedik bilgilerden oluşmuş olabilir) sürekliliğini sağlaması ilkesine dayanmaktadır. Tipik olarak, açık kaynak kolleksiyonları, yedeklenmiş kaynaklar muhafaza eder; bu sayede bir geliştiricinin yanlışlıkla koda ya da içeriğe zarar vermesi halinde, eski ve kararlı bir sürüme kolaylıkla geri dönülebilir. Ayrıca aynı yedekleme sistemi, açık kaynak projesini kötü amaçlı tahriplere karşı korur.

Neden insanlar açık kaynak projelerine katkıda bulunurlar?

Az sayıda anket, insanların Vikipedi gibi açık kaynak çalışmalarına neden katkıda bulunduğunu açıklayan sağlam cevaplar geliştirebilmiştir. Çoğu zaman, bir çeşit kamu yararı ya da topluluk ruhu, bu güdünün bir parçasıdır. Açık kaynak projelerı, sürekli bir değere sahip olan ve gittikçe büyüyen bir olguya katkıda bulunulması için bir fırsat sunar. Açık kaynak yayıncılık, yazar ve yazılım geliştiricilerin becerilerini sıkı bir iş ortamı dışında da kullanmalarına olanak sağlar. Sürekli çalışmayan yazarlar ve editörler, bir hobi olarak ya da öğrenim deneyimi kazanmak için zaman zaman katılırlar. Ayrıca gönüllülük, deneyimi olmayan yazar ve web tasarımcıların deneyim kazanması ve yeni şeyler keşfetmesi için izlenen birkaç yoldan biridir.

Neden daha önce bununla ilgili bir şey duymadık?

Vikipedi nispeten yenidir; fakat ismini daha önce duymuş olma olasılığınız gün geçtikçe artmaktadır. Vikipedi'nin yakın zamandaki hızlı büyümesi birçok ünlü haber kaynağında yer almıştır. Vikipedi Ocak 2001'de kurulmuştur ve şu anda kendine, dünyanın bilgi kolleksiyonunda bir yer edinmektedir. Ansiklopedi büyümeye devam ettikçe, 1990'ların son yıllarında İnternet kullanımının büyük dalgalar halinde artmasına benzer bir şekilde, daha fazla insan onunla ilgili bilgi sahibi olacaktır. Bakınız Vikipedi:Medyada Vikipedi.

Çoğu kişi Vikipedi'yle ilk olarak bir arama motoru aracılığyla karşılaşacaktır. Örneğin, birçok Google arama sorgusu, ilk sonuç sayfasında bir Vikipedi makalesi içerecektir. Diğer kişiler Vikipedi'yle, web sitelerinde veya gazetelerde atıfta bulunulmuş olarak karşılaşabilirler.

Birçok diğer çevrimiçi ansiklopedi açıkça Vikipedi'yi (veya parçalarını) kopyalarlar. Buna izin verilmiştir; çünkü Vikipedi, Açık Kaynaktır. Bu, sayfanın bir köşesinde belirtilmiş olmalıdır; fakat bu mesajı fark etmek zor olabilir. Yani, aslında fark etmeden bir Vikipedi makalesine rastlamış olabilirsiniz. Ancak, Vikipedi'nin büyüme hızını göz önünde bulundurursak, bunlar genellikle bir hayli eskimiş olmaktadır.

Vikipedi, çoğu yeni hizmetin yaptığı gibi reklam yapmaz; bu yüzden de Vikipedi'nin toplum tarafından bilinmesi; çoğunlukla ağızdan ağıza yayılmasıyla, okuyucuların web'de dolaşırken bu hizmeti keşfetmeleriyle ya da insanların haberlerde Vikipedi'yi öğrenmeleriyle olmuştur.

Ansiklopedik bilgiler dışında, öğrenciler Vikipedi'den neler öğrenebilir?

Bakınız Vikipedi:Okul projeleri

Birçok genç insan, yaşamlarının bir noktasında etkileşimli çevrimiçi etkinliklerle ilgilenmiş olacaktır. Gençlerin Vikipedi'yle ilgilenmesi, onların çevrimiçi güvenlik anlayışlarını gözlemlemek ve onlara doğru uygulamaları öğretmek için eğitimcilere bir fırsat sunmaktadır. Eğitimciler, Vikipedi'yi, öğrencilere İnternette dolaşmak ve araştırma yapmak için olmazsa olmaz "güvenilirlik hiyerarşileri" geliştirmeyi öğretmek için kullanabilirler.

Vikipedi, eğitimcilere, kamuya açık alan kavramını tartışma fırsatı sunar. Vikipedi, birincil olarak, karşılıklı saygı ve işbirliği esasına dayanan bir açık topluluğa katılma fırsatı olup bazı gençlerin karşı gelme eğilimi gösterdikleri tanıdık otorite kimlikleri ile ilgisi yoktur.

Vikipedi'de değişiklikler yapmak, aslında toplu halde yayımcılık yapma prosesine katılmayı öğrenmektir. Vikipedi gençlere araştırma yapma, maddeleri bir araya getirme ve yayımlama fırsatını sunar. Bir resmin veya şeklin seçimi ve oluşturulması, resim/şekil katkısında bulunan gençler için, piyasanın bir artistten neler istediğini öğrenmesini sağlar. Ansiklopedik konularda doğru yazım ve çizim konularında yeteneklerini geliştirmiş gençler daha yaratıcı branşlarda kendi stillerini geliştirmek isteyebilirler.

Vikipedi'deki tüm maddelerin tarafsız bakış açısına uyması gerektiği için, Vikipedi'de 'birlikte katkıda bulunma' aktivitesine katılan öğrenciler, yazılardaki taraflılığı yakalama ve giderme becerisini kazanırlar.

Şöyle bir senaryo yazalım. Bir grup beşinci sınıf öğrencisini küçük gruplara ayıralım ve her grup kendilerine ilginç gelen herhangi bir konu seçsin; yunus balıkları, atlar, futbol, ne olursa.

Sonra bu grupları seçtikleri konuları araştırmak üzere Vikipedi'ye yollayalım. Büyük bir olasılıkla o spesifik konuda bir maddeyi birisi oluşturmuştur. Örneğin, web sitesinde at hakkında bol miktarda bilgi vardır ve kesinlikle doğru görünmektedir. Fakat acaba gerçekten öyle midir? Maalesef atlarla ilgili bilgilerin hiçbirisi alındığı kaynağı belirtmemektedir.

Bu aşamada iş eğlenceli olmaya başlar. Öğrenci grupları, sayfanın içeriğini, her biri doğrulanması gereken bilgiler içeren küçük bölümlere ayırırlar. İçeriğin kontrolü için gereken zaman geçtiğinde öğrenciler şu iki sonuçla karşılaşırlar: ya verilen bilgi parçacığının doğruluğunu teyit edeceklerdir, ya da yanlışlığını. Her iki durumda da, bunu iddia eden kaynaklara ilişkin bir liste yaratacaklardır.

Öğretmen, Vikipedi içeriği kontrolden geçirildikten sonra, sınıf için bir Vikipedi girişi yaratır. Öğrenciler bu girişin tartışma sayfasına, doğrulanması gereken her fikri ve bulguyu aktarırlar. Daha sonra, bu girdikleri bilgileri, yararlandıkları tüm kaynaklara atıfta bulunarak doğrularlar. Bu kaynakları sayfanın altında liste haline getirirler. Böylece, Vikipedi'de sunulan her bilgi doğrulanmış ve bu bilgilere ait birden çok kaynak gösterilmiş olur.

Çok sayıda sınıf bu projeyi gerekleştirirse bir taşla pek çok kuş vurulmuş olur: Vikipedi'deki bilgiler gelişir, öğrenciler, böylesine önemli bir çevrimiçi kaynakta yer alan bilgilerin doğruluğunu arttırmış olurlar, öğretmenler limondan limonata yapmanın yolunu göstermiş olurlar, ve böylece Vikipedi, şüpheli bir bilgi kaynağından güçlü bir bilgi edinme aracına dönüşür. -- Vikipedi'yi okullar için bir servete dönüştürmek (İng.), Andy Carvin, "Waste of Bandwidth" blog, July 11, 2005

Herhangi bir okul grubu kendi Viki'sini kurabilir mi?

Evet. MediaWiki açık kaynak bir yazılım paketidir, yani, onu kullanmayı bilen ve sunucu görevi görebilen bir bilgisayara erişimi olan herkes kendi Viki projesini yaratabilir.

Bir Viki veritabanına erişim, grupların sadece üyelerin erişebileceği bir açık belge geliştirebilmesi için, parola korumalı yapılabilir. Parolalar, bir Viki'nin bir öğrenci ya da eğitmenler topluluğu, bölgesel okullar topluluğu veya eğitim toplumu içerisindeki herhangi bir grup tarafından geliştirilmesine olanak sağlar. MediaWiki veritabanları; okul tarihçeleri, yıllık materyalleri ya da sınıf projeleri için kullanılabilir. Gruplar, Viki projelerini isterlerse çevrimiçi olarak, isterlerse de dışa kapalı bir yerel ağ üzerinde çalıştırabilirler.

Vikipedi hakkında daha fazla bilgiye nereden ulaşabilirim?

Hakkımızda daha fazla bilgi için Vikipedi:Hakkında sayfasını ya da Topluluk Portalı'nı ya da Sıkça Sorulan Sorular köşesini ziyaret edebilirsiniz. Ayrıca, Ana Sayfa da her zaman ziyaretinize açıktır.