Vikipedi:Doğrulanabilirlik
 | Bu sayfa Vikipedi'nin resmî politikalarından biridir. Sayfanın içeriği, uygulanması gereken bir standart olarak kullanıcılar tarafından benimsenmektedir. Sayfada değişiklik yapmadan önce, bu değişikliklerin kullanıcılardan onay aldığına emin olun. Uygun görmediğiniz bir kısım varsa, tartışma sayfasında sebepleri ile açıkça belirtin. |
 | Bu sayfa özetle:
|
| Vikipedi politikaları |
|---|
| İlkeler |
| İçerik standartları |
| Diğer kullanıcılarla çalışma |
| Dizinler |
Doğrulanabilirlik Vikipedi'nin üç temel ilkesinden biridir. Vikipedi'ye dâhil olmanın başlangıcı doğrulanabilirliktir, gerçeklik değil. "Doğrulanabilir" bu bağlamda herhangi bir okuyucunun Vikipedi'ye eklenen maddenin güvenilir bir kaynak tarafından yayımlandığını kontrol edebilmesi anlamına gelir. Yazarlar itiraz edilmiş ya da edilebilecek materyalleri güvenilir bir kaynak ile desteklemelidirler, yoksa madde silinebilir.
Üç temel ilkenin 'Doğrulanabilirlik' dışındaki diğer ikisi Vikipedi:Özgün araştırmalara yer vermemek ve Vikipedi:Tarafsız bakış açısıdır. Birlikte, bu ilkeler madde ad alanında kabul edilebilir olan materyalin tipini ve kalitesini belirler. Birbirlerinden bağımsız şekilde yorumlanmamalıdırlar ve kullanıcılar bu nedenle üçüne de aşina olmalıdırlar. Bu kuralların dayandığı İlkeler sadece temel (meta) seviyede tartışılabilirler.
Kanıt sorumluluğu
[kaynağı değiştir]- Alıntı ve kaynaklar ile ilgili bilgi için, bakınız Vikipedi:Kaynak gösterme
Kanıt sorumluluğu ve ispat etme mecburiyeti materyal ekleyen ve düzelten kullanıcıdadır. İtiraz edilmiş ya da edilmeye müsait her materyal maddenin içinde güvenilir bir kaynak gösterilerek desteklenmelidir. Eğer bir madde konusunun güvenilir, üçüncü şahıs kaynakları yoksa, Vikipedi'de bu konuda madde olmamalıdır.
Kaynağı gösterilmemiş herhangi bir değiştirmeyi silebilirsiniz, ama kullanıcılar referans göstermelerine izin vermeden materyali kaldırırsanız itiraz edebilirler. Eğer kaynak gösterilmemiş bir ifadeye kaynak talep etmek isterseniz, bu talebinizi tartışma sayfasında yapabilirsiniz. Ya da, {{kaynak belirt}} şablonunu ekleyerek cümleyi etiketleyebilir veya maddeyi {{ek kaynak gerekli}} veya {{kaynaksız}} ekleyerek etiketleyebilirsiniz. Ayrıca maddedeki kaynak gösterilmemiş cümlelere kaynak gösterene kadar saklamak istediğiniz bölümün başına <-- ve sonuna --> ekleyerek görünmez hâle getirebilirsiniz. Tartışma sayfasında ya da değiştirme özetinde ne yaptığınızı açıklayan bir not bırakın (bakınız: Vikipedi:Biçem el kitabı/Gizli metin).
Maddelerde uzun süre kaynaksız bilgi bulundurarak Vikipedistleri rahatsız etmeyin. Yaşayan insanların biyografilerinde olumsuzluk taşıyan kaynaksız iddialar ise kesinlikle barındırılmamalıdır.
Jimmy Wales şöyle söylemiştir:
- "I can NOT emphasize this enough. There seems to be a terrible bias among some editors that some sort of random speculative 'I heard it somewhere' pseudo information is to be tagged with a 'needs a cite' tag. Wrong. It should be removed, aggressively, unless it can be sourced. This is true of all information, but it is particularly true of negative information about living persons."[1][2]
- "Bunu yeterince vurgulamakta güçlük çekiyorum. Bazı kullanıcılarda rastgele, spekülatif 'bir yerde duymuştum' tarzı sözde-bilgileri 'kaynak göster' şablonu ile etiketlemeye karşı korkunç bir eğilim var gibi görünüyor. Yanlış. Eğer kaynak gösterilmiyorsa kesinlikle çıkarılması gerekir. Bu her türlü bilgi için böyledir, ancak yaşayan insanlar hakkındaki olumsuz bilgiler için özellikle önemlidir."
Yaşayan insanların biyografileri
[kaynağı değiştir]Yaşayan insanlar hakkındaki biyografik iddialar özenle yapılmalıdır çünkü birinin hayatını etkileyebilir ve hukuki sonuçlar doğurabilir. Yaşayan insanlar hakkındaki kaynakları olmayan veya kötü kaynak gösterilmiş çelişkili materyali hemen kaldırın ve tartışma sayfasına taşımayın.[1][2] Bu tüm internet sitesi için geçerlidir, sadece ana isim alanı için değildir.
Kaynakça
[kaynağı değiştir]- Ayrıca bakınız: Vikipedi:Güvenilir kaynaklar
Maddeler güvenilir, gerçekliği ve doğruluğu kontrol edilen üçüncü şahıslar tarafından yayınlanmış kaynaklara dayanmalıdır. Kaynaklar yapılan iddialara uygun olmalıdır: İstisnai iddialar içinse daha güçlü kaynaklar gösterilmelidir.
Güvenilirliği şüpheli kaynaklar
[kaynağı değiştir]Genellikle, güvenilirliği şüpheli kaynakların doğrulukları kontrol edilmemektedir ve bir redaktör gözetiminde değildir. Bu tür kaynaklar sadece yazarları hakkındaki maddelerde kullanılmalıdır. (Bakınız: below.) Bu kaynaklarla ilgili maddeler, kaynaklardaki üçüncü şahıslar hakkında olası hakaret içerikleri olabilecek iddiaları, bu iddialar güvenilir kaynaklar tarafından yayımlanmadığı sürece tekrar etmemelidir.
Şahsen yayımlanan kaynaklar
[kaynağı değiştir]Herhangi bir kişi bir internet sitesi yaratarak veya bir kitabın basılması için para vererek, belirli bir konu hakkında kendini uzman ilan edebilir. Bu sebeple, şahsen yayımlanmış kitaplar, kişisel internet siteleri ve bloglar çoğunlukla kabul edilebilir değildirler.
Şahsen basılmış materyal tanınmış, ilgili bir disiplinde profesyonel bir araştırmacı veya tanınmış bir gazeteci tarafından ortaya çıkarılmışsa kabul edilebilir. Bu şahısların eserleri daha önce güvenilir üçüncü şahıs yayımlar tarafından yayımlandığı sürece kabul edilebilir. Yine de dikkatli olun: eğer söz konusu olan bilgi gerçekten belirtilmeye değerse, başka biri büyük ihtimalle bunu çoktan yapmıştır.
Kişinin kendisiyle ilgili şahsen yayımladığı ya da şüpheli kaynaklar
[kaynağı değiştir]Şahsen yayımlanmış ve güvenilirliği şüpheli olan yayımlanmış kaynaklardaki materyal sadece
- yazarların tanındığı konuyla ilgiliyse
- çekişmeli (contentious) değilse
- haksız yere bir çıkar barındırmıyorsa
- üçüncü şahıslar hakkında veya konu ile doğrudan ilgili olmayan olaylar hakkında iddialar barındırmıyorsa
- kimin yazdığı konusunda makul bir şüphe yoksa
materyalin yazar(lar)ı hakkındaki maddelerde kaynak olarak kullanılabilir.
Türkçe dışındaki dillerde yazılmış kaynaklar
[kaynağı değiştir]Vikipedi Türkçe olduğu için, okuyucularımıza kolaylık sağlama amacıyla Türkçe kaynaklar mümkün olan her yerde gösterilmelidir ve (kalite ve güvenilirliğin aynı olduğu varsayılarak) yabancı dillerdeki kaynaklara tercih edilmelidir. Örneğin, yabancı bir gazeteden Türkçe gazetede denk makalesi olmadığı sürece alıntı yapmayın. Ancak, yabancı dildeki kaynaklar Türkçe kaynaklarla aynı kriterlere tabi tutularak doğrulanabilirlikleri açısından kabul edilirler.
Çevirilerin bir Vikipedi kullanıcısı ya da profesyonel, yayımlanmış eserleri bulunan bir çevirmen tarafından yapılmış olsa da hataya meyilli olduğunu unutmayın. Prensip olarak, okuyucuların orijinal materyalde bahsedilenlerin güvenilir bir kaynak tarafından yayımlandığını ve doğru şekilde çevrildiğini doğrulayabilme fırsatı olmalıdır.
Bunun için, orijinal materyal Türkçeden farklı bir dilde olduğunda:
- Kaynaklardan doğrudan alıntı yapılıyorsa yayımlanmış çeviriler kullanıcılar tarafından yapılan çevirilere tercih edilir.
- Kullanıcılar, bir maddede alıntı yaparken kendi Türkçe çevirilerini kullanıyorlarsa okuyucuların orijinal kaynakta yazanları ve çevirinin doğruluğunu kontrol edebilmeleri için orijinal dildeki kaynağı açık bir şekilde belirtmelidirler.
Ayrıca bakınız
[kaynağı değiştir]Notlar
[kaynağı değiştir]- ^ a b Jimmy Wales (2006-05-16). ""Zero information is preferred to misleading or false information"". WikiEN-l electronic mailing list archive. Erişim tarihi: 2006-06-11.
- ^ a b Jimmy Wales (2006-05-19). ""Zero information is preferred to misleading or false information" (followup post clarifying intent)". WikiEN-l electronic mailing list archive. Erişim tarihi: 2006-06-11.