İçeriğe atla

Vatandaş bilimi

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Vatandaş bilimi (VD) ya da halk tabanlı bilim,[1] tamamıyla ya da kısmen amatörler ya da profesyonel olarak bilim insanlığı yapmayan insanlar tarafından yürütülen araştırmalardır. Bilginin kaynağı ya da maddî destek de halk tarafından sağlanabilir. Halkın katılımı ile gerçekleştiği için "halk tabanlı bilimsel araştırma" olarak da adlandırılır.[2]

Buzul Ulusal Parkı Vatandaş Bilim Programı çerçevesinde Logan Geçiti'nde dağ keçilerini izleyen bir amatör araştırmacı.

Tanımı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Vatandaşlık bilimi teriminin kökeni farklı noktalara dayanır ve kavramsal açıdan da bu terim şemsiyesi altında farklılıklar ortaya çıkmıştır.[3] Modern dönemde, terimin tanımlanması 1990'ların ortasında Amerikalı Rick Bonney ve İngiltere'den Alan Irwin tarafından birbirinden bağımsız olarak yapılmıştır.[3][4][5] Alan Irwin terimi tanımlarken, bilim ve bilimsel politikaların halka açılmasının gerekliliği ve bunun sonucunda kendi önerdiği bilimsel vatandaşlık kavramının kök salacağını belirtmiştir.[3] Rick Bonney terimi tanımlarken, kamu katılımlı bilimsel işbirliği ve iletişim projelerine değinmiştir.[3]

Cascade Sıradağları Kelebek Projesi Vatandaş Bilim Ekibi üyeleri Sauk dağında (Fotoğraf Karlie Roland).

Vatandaş bilimi ve vatandaş bilimi insanı terimleri (Citizen science ve citizen scientist), Oxford İngilizce Sözlüğüne 2014 yılı Haziran ayında girmiştir.[6][7] Bu sözlükte Vatandaş Bilimi, "Halk tarafından, profesyonel bilim insanları ya da kurumları ile işbirliği içinde ya da onların yönlendirmesi ile yürütülen bilimsel çalışma" olarak tanımlanmıştır.[7] Vatandaşı bilim insanı da, birinci tanımın artık seyrek kullanıldığı belirtilerek iki şekilde tanımlanmıştır; a) Çalışmaları, toplum çıkarlarına hizmet etme sorumluluğu hissi ile karakterize edilebilen bilim insanı, b) Profesyonel bilim insanları ya da kurumları ile işbirliği içinde ya da onların yönlendirmesi ile yürütülen bilimsel çalışmanın parçası olan genel halkın üyesi, amatör bilim insanı.[7] 1979 yılı Ekim ayında New Scientist dergisinde yayımlanmış olan ufoloji hakkında bir makalede "vatandaş bilim insanı" terimi geçmektedir.[8]

Etik

[değiştir | kaynağı değiştir]

Vatandaş Bilimi Etiği ile ilgili, kimi Fikrî mülkiyet hukuku veya proje tasarımı konularını da irdeleyen çok sayıda çalışma yayımlanmıştır.[3][9][10][11][12] Hem Cornell Üniversitesi Ornitoloji Laboratuvarında kurulmuş olan Vatandaş Bilimi Derneği'nin (Citizen Science Association) hem de Berlin Tabiat Bilimleri Müzesi'nde kurulmuş olan Avrupa Vatandaş Bilimi Derneği'nin (European Citizen Science Association) bünyesinde Vatandaş Bilimi etiği ve ilkeleri konusunda çalışmalar yapan gruplar vardır.[13][14]

Tarihçe

[değiştir | kaynağı değiştir]

Vatandaş Bilimi, oldukça yeni bir terim ama eski bir uygulamadır. 20. yüzyıldan önce bilim çoğu zaman, kendilerine "centilmen bilim adamları" diyen bağımsız bilim adamları, amatör araştırmacılar ve aralarında Sir Isaac Newton, Benjamin Franklin ve Charles Darwin gibi isimlerin bulunduğu kendi finansmanlarını kendileri karşılayan araştırmacıların, Vatandaş Bilimi çerçevesinde değerlendirilebilecek katkıları ile ilerlemiştir.[15] 20. yüzyılın ortalarında bu durum tersine çevrilmiştir; bilimsel araştırmacılar daha çok, üniversiteler ve devlet laboratuvarları tarafından istihdam edilmiş profesyonel bilim adamlarının yönetim ve yönlendirmeleriyle gerçekleşmiştir. 1970'lerde bu dönüşüm eleştirilmeye başlamıştır; filozof Paul Feyerabend, "Bilimin Demokratikleştirilmesi" konusunda çağrıda bulunmuştur.[16] Biyokimyacı Erwin Chargaff, bilimin "para kazanma hedefli, bilimsel bilgiye sahip bürokratların" elinden kurtulup içinde Descartes, Newton, Leibniz, Buffon ve Darwin gibi bilim insanlarının bulunduğu "doğasever amatörler"in dönemine dönülmesini savunmuştur.[17]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Vatandaş Bilimi" (PDF). EMO. 20 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Aralık 2016. 
  2. ^ Hand, E. (2010). "Citizen science: People power". Nature. 466 (7307). ss. 685-687. doi:10.1038/466685a. PMID 20686547. 
  3. ^ a b c d e H.Riesch; C. Potter (2014). "Citizen science as seen by scientists: Methodological, epistemological and ethical dimensions". Public Understanding of Science. ss. 107-120. doi:10.1177/0963662513497324. 
  4. ^ Alan Irwin (1995). Citizen Science: A Study of People, Expertise and Sustainable Development. Routledge. 
  5. ^ R.Bonney; H. Ballard; R. Jordan; E. McCallie; T. Phillips; J. Shirk; C.C. Wilderman (2009). "Bonney et al. 2009 CAISE Report on Public Participation in Scientific Research. A CAISE Inquiry Group Report". Washington, D.C.: Center for Advancement of Informal Science Education (CAISE). 
  6. ^ "New words list June 2014". Oxford English Dictionary. 9 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2016. 
  7. ^ a b c "'Citizen science' added to Oxford English Dictionary". The Daily Zooniverse. 16 Eylül 2014. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2016. 
  8. ^ James Oberg (11 Ekim 1979). "The Failure of the 'Science' of Ufology". New Scientist. 84 (1176). ss. 102-105. 
  9. ^ D.B. Resnik; K.C. Elliot; A.K. Miller (Aralık 2015). "A framework for addressing ethical issues in citizen science". Environmental Science & Policy. Cilt 54. ss. 475-481. doi:10.1016/j.envsci.2015.05.008. 
  10. ^ A.E. Bowser; A.Wiggins (2015). "Privacy in Participatory Research: Advancing Policy to support Human Computation". Human Computation. ss. 19-44. doi:10.1534/hc.v2i1.3. 
  11. ^ S. Hoffman (Eylül 2014). "Citizen Science: The Law and Ethics of Public Access to Medical Big Data". Berkeley Technology Law Journal. Cilt Case Legal Studies Research Paper No. 2014-21. 
  12. ^ T. Scassa; Chung H. (2015). "Managing Intellectual Property Rights in Citizen Science: A Guide for Researchers and Citizen Scientists" (PDF). Woodrow Wilson International Center for Scholars. 5 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Aralık 2016. 
  13. ^ "CSA Working Group on Ethics". Citizen Science Association. Erişim tarihi: 24 Nisan 2016. [ölü/kırık bağlantı]
  14. ^ "ECSA Principles & Standards in Citizen Science: Sharing Best Practice & Building Capacity". ECSA. 17 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2016. 
  15. ^ Silvertown, J. (2009).
  16. ^ Paul Feyerabend (1982). Science in a free society. Londra: New Left Books. ISBN 0-86091-753-3. 
  17. ^ Erwin Chargaff (1978). Heraclitean fire: sketches from a life before nature. New York: Rockefeller University Press. ISBN 0-87470-029-9. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Vatandaş_bilimi&oldid=34429272" sayfasından alınmıştır