Vasa Paşa
| Vasa Paşa Albanus Albano Paşko Vasa Vaso Pashë Shkodrani Vasa Efendi[1][2] | |
|---|---|
| |
| 4. Cebel-i Lübnan Sancağı mutasarrıfı | |
| Görev süresi 1883-1892 | |
| Yerine geldiği | Rüstem Mariani |
| Yerine gelen | Naum Coussa |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 30 Haziran 1825 İşkodra, İşkodra Vilayeti, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 29 Haziran 1892 (66 yaşında) Beyrut, Beyrut Vilayeti, Osmanlı İmparatorluğu |
| Organizasyon | Arnavutluk Haklarını Savunma Merkez Komitesi |
İşkodralı Vaso Paşa (Arnavutça: Vaso Pashë Shkodrani, Osmanlı Türkçesi: واصه پاشا Vasa Paşa; 30 Haziran 1825, İşkodra - 29 Haziran 1892, Beyrut), Osmanlı Arnavutu yazar, şair ve Arnavut millî uyanışı gazetecisi. 1883'ten ölümüne kadar Cebel-i Lübnan Sancağı mutasarrıfıydı.
Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]İşkodralı olan Vasa Paşa, Osmanlı İmparatorluğu'nda yüksek mevkilerde bulunmuş Katolik bir Arnavuttu.[3][4]
İngiliz Konsolosluğu sekreterliği
[değiştir | kaynağı değiştir]1842'den 1847'ye kadar İşkodra'daki İngiliz konsolosluğunun sekreteri olarak çalıştı.[4] Bu sırada İtalyanca, Fransızca, Türkçe ve Yunanca gibi yabancı dil bilgisini mükemmelleştirme fırsatı buldu. Ayrıca biraz İngilizce ve Sırpça biliyordu ve sonraki yıllarda Arapça öğrendi.[5]
1847-1848: İtalya yılları
[değiştir | kaynağı değiştir]1847'de, 1848'de Avrupa'da ve başka yerlerde gerçekleşecek çalkantılı olayların arifesinde İtalya'ya yola çıktı. 1848 yazında Bologna'da açıkça cumhuriyetçi ve din karşıtı görüşleri ifade ettiği iki mektubu var. Daha sonra Venedik'e gitti ve Ekim 1848'de Avusturyalılara karşı bir Venedik ayaklanmasının parçası olarak Marghera'da savaşmaya katıldı. Avusturyalı birliklerin gelmesinden sonra Paşko Vasa, Osmanlı vatandaşı olarak İstanbul'a gönderildiği Ancona'ya kaçmak zorunda kaldı. Ertesi yıl 1850'de İstanbul'da Venedik'teki kuşatma deneyimini İtalyanca dilinde La mia prigione, episodio storico del l'assedio di Venezia adıyla yayımladı.
1848-1863: İstanbul yılları
[değiştir | kaynağı değiştir]İstanbul'da, ilk yoksulluk ve sıkıntı döneminden sonra Dışişleri Bakanlığı'nda göreve başladı ve St James Sarayı nezdindeki Osmanlı Büyükelçiliği'ne 'na tayin edildi. Daha sonra Bâb-ı Âli'de bir bürokrat olarak çeşitli yetkili pozisyonlarında hizmet etti.[4]
1863-1864: Bosna-Hersek yılları
[değiştir | kaynağı değiştir]1863'te Sırpça bilgisi sayesinde, Osmanlı devlet adamı ve tarihçisi Ahmet Cevdet Paşa'ya Bosna-Hersek'te yirmi ay süren görevi sırasında sekreter ve tercüman olarak hizmet etmek üzere atandı. Bu görev sırasında yaşananları 1865 yılında yazıya geçirdi. Birkaç yıl sonra artık nadir bulunan tarihi bir eser olan Esquisse historique sur le Monténégro d'après les traditions de l'Albanie'yi yazdı ve 1872'de İstanbul'da yayımladı.
Edirne vilayet yöneticisi
[değiştir | kaynağı değiştir]1879'da Paşko Vasa, Karadeniz kıyısındaki Varna'da yönetimde Avlonyalı İsmail Kemal Bey ile çalıştı. Ayrıca Paşa unvanını aldı.[6]
Arnavutluk için önemi
[değiştir | kaynağı değiştir]Prizren Ligi Organizasyonu
[değiştir | kaynağı değiştir]Babıali adına çalışmasına rağmen, Paşko Vasa Arnavutluk anavatanını asla unutmadı. 1877 sonbaharında, Osmanlı İmparatorluğu'nda Arnavutluk'ta yaşayan bölgelerin toprak bütünlüğü ve birliğini savunan bir grup Arnavut entelijansiyasıyla birlikte İstanbul'da Arnavut Haklarının Savunması Merkez Komitesi'nin kurucu üyesi oldu.[7] Komite üyesi olarak Mart ayı ortasında İngiliz büyükelçi Austen Henry Layard ile İstanbul'da bir araya geldi ve Arnavut bölgelerin yeni bağımsız Slav devletlerine verilmemesini istedi.[7] Komite'deki temaslarının yanı sıra 1878'de Prizren Ligi'nin organizasyonuna da katıldı.[8] Muhtemelen diğer Arnavut seçkinlerin yanında imzası bulunan Arnavutluk Özerkliği Memorandumu'nun yazarıdır ve belge İstanbul'daki İngiliz Büyükelçiliğine sunulmuştur.[6][9] Vasa, Arnavutların yaşadığı vilayetlerin veya illerin Osmanlı imparatorluğu içinde tek bir Arnavutluk vilayetine dönüştürülmesini ve Arnavutluk'un kamu yönetimine katılımıyla "kompakt ve güçlü bir örgütlenmeye" sahip olmasını destekledi.[8]
Arnavut alfabesinin oluşturulması
[değiştir | kaynağı değiştir]Arnavut Halkının Haklarını Savunma Merkez Komitesi üyesi olarak Vasa, 19 Mart 1879'da Frashëri'nin çoğunlukla Latin karakterlerinden oluşan 36 harfli alfabesini onaylayan bir Arnavut alfabesi oluşturmak için Şemseddin Sâmi, Jani Vreto ve Hoca Tahsin Efendi ile birlikte atandı.[10] Bu nedenle Vasa, 1878'de İstanbul'da L'alphabet Latin aplikeli la langue albanaise, başlıklı 16 sayfalık bir broşür yayınladı. Vasa tamamen Latin karakterlerinden oluşan bir alfabeyi desteklediğini ifade etti.[11] Aynı zamanda 12 Ekim 1879'da Konstantinopolis'te Arnavutça kitapların basılmasını ve dağıtımını teşvik etmek için kurulan Arnavutça Yazıları Yayınlama Derneği'nin bir üyesiydi.[10][12]
Lübnan mutasarrıflığı
[değiştir | kaynağı değiştir]
Sivil huzursuzluk ve 1860 Fransız işgalinden sonra uluslararası bir antlaşmayla Osmanlı uyruklu bir Katolik Lübnan Sancağı'na görevli olarak atanmalıydı. Buna istinaden Sultan II. Abdülhamid Haziran 1883'te Vasa'yı Lübnan Sancağı mutasarrıfı olarak atadı.[13] Görevli olarak Lübnan'da iken Vasa Paşa, Arnavutluk hakkında çalışmalarını Fransızca olarak kitaplar yayınlayarak sürdürdü. Mutassarıflık görevinde, başlangıçta Fransız konsolosluk otoritesini kabul etmeye daha istekliydi, ancak dokuz yıllık görev süresinde, Fransız konsolosunu ve ayrıcalıklarını yakından koruyan Maruni din adamlarına güvensizlik duymaya başladı.[14] Bu durum, kayınpederi ve yardımcısı Ahmed Effendi ile birlikte yolsuzluk suçlamalarına neden oldu.[15] Bununla birlikte, 29 Haziran 1892'de uzun bir hastalıktan sonra Beyrut'ta ölümüne kadar görevde kaldı.[13] Prizren Ligi'nin yüzüncü yılının kutlandığı 1978'de mezar kalıntıları Lübnan'dan İşkodra'daki mütevazı bir mezara taşındı.
Edebi çalışmaları
[değiştir | kaynağı değiştir]1879'da Arnavutluk ve Arnavutlar Hakkındaki Gerçek adlı kitabıyla Arnavutluk davasını savunmak ve Avrupalıları Arnavutlar hakkında bilgilendirmek amacıyla bir kitaptı yazdı ve Fransızca, İngilizce, Almanca, Yunanca ve Arnavutça dillerine çevrildi. 1880'de Arnavutluk ve Arnavutlar adlı kitabı da Osmanlı Türkçesinde yayınlandı.[16] Kitapta, Arnavutların kökenlerini, kim olduklarını ve yaşam koşullarını Yunanlardan ayrı Balkanlar'daki en yaşlı kavim olduklarını söyleyerek tartıştı.[16] Vasa, Arnavutluk'un askerî savaş gücünü imparatorluğu savunma yeteneği olarak kutlarken, Arnavutluk'un Orta Çağ dönemindeki İskender Bey yönetimini Osmanlılara karşı bağımsızlık ve özgürlük direnişi olarak görerek yüceltti.
Paşko Vasa'nın yayınlarının çoğu Fransızca ve İtalyanca olmasına rağmen, Arnavutça edebi literatürdü hak ettiği yerini garanti eden bir şiir olan "O moj Shqypni e mjera Shqypni" Arnavutluk'ta yazılmış en etkili ve belki de en popüler şiirdir.[17] Arnavutluk toplumsal bölünmelerinden öfkelenerek, Vasa'nın ulusal bir uyanış sağlamak adına dinî ve diğer kimlikleri aşan birlik için heyecan verici yönü olan şiir Prizren Ligi'nin dramatik yılı olan 1878 ile 1880 arasındaki dönemde yazılmıştır.[6][17][18]
Yayınlanmış eserleri
[değiştir | kaynağı değiştir]- Rose e spine (1873)
- Études Sur L'Albanie Et Les Albanais (İstanbul, 1879)[1]
- Grammaire albanaise à l'usage de ceux qui désirent apprendre cette langue sans l'aide d'un maître, (Londra, 1887)
- L'alphabet Latin appliqué à la langue albanaise, (İstanbul, 1878)
- Bosnie et Hercegovine pendant la mission de Djevdet Effendi, (İstanbul, 1865)
- La vérité sur l'Albanie et les Albanais, (Paris, 1879)
- Esquisse historique sur le Monténégro d'après les traditions de l'Albanie, (İstanbul, 1872)
- O moj Shqypni (1880)
- Barda de Témal, (Paris, 1890)
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Robert Elsie, Pashko Vasa11 Şubat 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Pashko Vasa's works4 Eylül 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.: metin, dizin ve sıklık listesi (Arnavutça ve İngilizce)
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Effendi WASSA (1879). Études Sur L'Albanie Et Les Albanais (Fransızca). 25 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2020.
- ^ Efendi, Wassa. "Études Sur L'Albanie Et Les Albanais". www.abebooks.fr. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2020.
- ^ Skendi 1967, s. 57.
- ^ a b c Gawrych 2006, s. 57.
- ^ Kopeček, Michal (Ocak 2006), Discourses of collective identity in Central and Southeast Europe (1770-1945), 2, Budapest, Hungary: Central European University Press, s. 119, ISBN 963-7326-60-X,
Italian, French, English, Serbian, Arabic and, of course, Turkish
- ^ a b c Robert Elsie (24 Aralık 2012). A Biographical Dictionary of Albanian History. I.B.Tauris. ss. 459-461. ISBN 978-1-78076-431-3. 4 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2020.
- ^ a b Gawrych 2006, s. 44.
- ^ a b Skendi 1967, ss. 90-91,170.
- ^ Gawrych 2006, ss. 47-48.
- ^ a b Gawrych 2006, s. 59.
- ^ Skendi 1967, s. 139.
- ^ Liestman, Daniel (Temmuz 1999). "Product name POTUS:9974editor of reviewed resource. Product name POTUS: Presidents of the United States . Publisher address: http://www.ipl.org: Produced by the Internet Public Library URL: http://www.ipl.org/ref/POTUS/ free". Electronic Resources Review. 3 (7). s. 81. doi:10.1108/err.1999.3.7.81.74. ISSN 1364-5137.
- ^ a b Gawrych 2006, ss. 85-86.
- ^ Akarlı, Engin (1993). The Long Peace: Ottoman Lebanon 1861-1920. Berkeley: University of California Press. ss. 51-52.
- ^ Akarlı, Engin (1993). The Long Peace. Berkeley: University of California Press. ss. Chapter 7, footnote 1. 16 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2020.
- ^ a b Gawrych 2006, ss. 57-59.
- ^ a b Skendi, Stavro (1967). The Albanian national awakening. Princeton: Princeton University Press. ss. 169-170. ISBN 9781400847761.
- ^ Gawrych, George (2006). The Crescent and the Eagle: Ottoman rule, Islam and the Albanians, 1874-1913. Londra: IB Tauris. ss. 69-70. ISBN 9781845112875.
