İçeriğe atla

Ulmus glabra

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Ulmus glabra
Korunma durumu

Durumu belirsiz (IUCN 3.1)
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem: Plantae
Şube: Tracheophyta
Sınıf: Magnoliopsida
Takım: Rosales
Familya: Ulmaceae
Cins: Ulmus
Tür: U. glabra
İkili adlandırma
Ulmus glabra
Huds., Fl. Angl.: 95 (1762).
Dağılımı

Ulmus glabra (Dağ karaağacı ), İrlanda'dan doğuya doğru Urallara ve güneydeki Kuzey Kutup Dairesi'nden Yunanistan'daki Mora dağlarına kadar Avrupa karaağaç türlerinin en geniş yelpazesinden oluşmaktadır. Ayrıca İran'da da yetişir. Büyük ve yaprak döken bir ağaç olan ulmus glabra; esasen 1.500 m'ye kadar olan yüksekliklerde büyüyen, nemli toprakları ve yüksek nemli yerleri tercih eden bir dağ karaağacı türüdür.[1] Ağaç İskandinavya'da salt ormanlar oluşturabilir ve Norveç'te Beiarn'da 67° K enlemine kadar kuzeyde bulunur.

Genel özellikleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Yoğun bir tacı olan görkemli ağacın, en alttaki dalları biraz sarkıktır. 40 m'ye kadar yükselir, yaklaşık 20 m'ye kadar genişliğe ulaşır. Kabuk uzun süre pürüzsüz kalır, ancak daha sonra sığ oluklar geliştirir. Genç dallar grimsi-kahverengi, beyazımsı tüylü, daha sonra gridir. İri yapraklar asimetrik, çok pürüzlü ve koyu yeşildir. Alt tarafları açık yeşil ve tüylüdür. Sonbaharda sarıya dönerler. Yaprağın asimetrik ayağı, karaağaç yapraklarının bir özelliği olan kısa sapın bir tarafını kaplar. Kahverengimsi-mor çiçekler, yaprakların ortaya çıkmasından önce ortaya çıkar. Meyveler, kanatlı fındıkçıklar, rüzgarla yayılır.[2]

IUCN Kırmızı listesi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ulmus glabra, tüm Avrupa'da ve Batı Asya'da bulunan, yaygın bir dağılıma sahip bir karaağaçtır. Türlerin ülke düzeyinde değişen derecelerde tehdit altında olduğu ve ölüme yol açan Hollanda karaağaç hastalığının neden olduğu nüfus azalması nedeniyle Avrupa genelinde Hassas olarak kabul edilir. Popülasyon büyüklüğü ve hastalığın etkisi, tüm tür dağılımı boyunca bilinmemektedir ve batı Asya popülasyonları için bilgi ciddi şekilde eksiktir. Tür, küresel ölçekte Veri Yetersiz olarak kabul edilir. Bu türün dünya çapında tehdit altında olduğunu doğru bir şekilde sınıflandırmak ve etkili koruma eylemi sağlamak için Ulmus glabra'ın geçmiş, şimdiki ve gelecekteki nüfus düşüşü hakkında bilgi toplanması gerekir.[3]

Coğrafi dağılım bilgileri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ulmus glabra ağırlıklı olarak kıta Avrupası ve adalarında bulunur. Aynı zamanda Kafkasya, Batı Asya ve Rusya'nın bazı bölgelerinde de görülmektedir.[4][5] Bu tür, 12.000.000 km2'nin üzerinde büyük, tahmini bir yayılış alanına sahiptir. Türün yükseklik aralığı bilinmemektedir.[3]

Bulunduğu ülkeler: Arnavutluk, Andora, Ermenistan, Avusturya, Azerbaycan, Belarus, Belçika, Bosna Hersek, Bulgaristan, Hırvatistan, Çekya, Danimarka, Estonya, Finlandiya, Fransa, Gürcistan, Almanya, Yunanistan, Macaristan, İran, İrlanda, İtalya, Letonya, Litvanya, Karadağ, Hollanda, Kuzey Makedonya, Norveç, Polonya, Romanya, Rusya Federasyonu, Sırbistan, Slovenya, İspanya, İsveç, İsviçre, Suriye, Türkiye, Ukrayna ve Birleşik Krallık.[3]

Nüfus bilgileri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Avrupa'da Ulmus glabra popülasyonları azalmaktadır. Bu, Norveç, İspanya ve İsveç'ten yapılan ülke değerlendirmelerinden ve Avrupa Karaağaçlarının %10-40'ının Hollanda karaağaç hastalığı nedeniyle kaybedildiğini tahmin eden Gibbs'ten (1978) bilinmektedir. Norveç'te U. glabra popülasyonunun son 30 yılda %10 oranında azaldığı tahmin edilmektedir (Norsk Kırmızı Listesi). İsveç'te nüfusun Hollanda karaağaç hastalığı nedeniyle 2025 yılına kadar %90 oranında azalması bekleniyor.[6] İber Yarımadası da hastalıktan ciddi şekilde etkileniyor, orta İspanya'da nüfus neredeyse tükenmiş ve Valensiya'da hala sadece 200 birey vardır.[7] Avrupa'daki diğer ülkeler için nüfus rakamları bilinmemektedir ve daha fazla araştırma gerektirmektedir.[3]

Türler içinde Asya yayılış popülasyonu bilinmemektedir ve daha fazla bilgiye ihtiyaç vardır. Bu popülasyonların geçmiş, şimdiki ve gelecekteki düşüşüne ilişkin veriler de bilinmemektedir ve araştırma gerektirmektedir.[3]

Habitat ve Ekoloji bilgileri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ulmus glabra 30 m yüksekliğe kadar büyüyebilir ve uzun bir ömre sahip olabilir.[8] Bu tür nemli, besleyici toprakları tercih eder ve sıklıkla su yollarının yanında bulunur. Populus spp., Salix spp. ve Alnus ile birlikte büyüdüğü Avrupa ormanlarının önemli bir parçasıydı[6] Ulmus glabra, güveler ve tırtıllar da dahil olmak üzere birçok fauna için önemli bir ev ve sığınak sağlar.[3]

Şubat-Mart ayları arasında çiçek açar ve tohumlar Mayıs-Haziran ayları arasında olgunlaşır. Tür hermafrodittir (hem erkek hem de dişi organlara sahiptir) ve Rüzgar tarafından tozlanır. Hafif (kumlu), orta (tınlı) ve ağır (killi) topraklar, iyi drene edilmiş toprakları tercih eder ve ağır killi topraklarda da yetişebilir. Uygun pH; asit, nötr ve bazik (alkali) topraklardır. Yarı gölgede (hafif ormanlık) veya gölgesiz büyüyebilir. Nemli toprağı tercih eder. Bitki deniz maruziyetini tolere edebilir. Atmosferik kirliliği tolere edebilir.[9]

Tehdit bilgileri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu tür tarihsel olarak Hollanda karaağaç hastalığı (Ophistoma ulmi) tarafından tehdit edilmiştir ve halen Ophistoma novo-ulmi hastalık türü tarafından tehdit edilmektedir.[10] Hastalık karaağaç böcekleri tarafından yayılır ve U. glabra dirençten yoksundur. Bu, hastalığın ulaştığı U. glabra sayısında ciddi kayıplara neden oldu. Bu patojene bağlı kayıp, aşağıdakiler dahil olmak üzere Avrupa genelinde kaydedilmiştir; Norveç, İsveç ve Finlandiya. Bu tehdidin türlerin tamamı üzerindeki etkisi bilinmemektedir.[3]

Norveç'te tür, Acer pseudoplatanus'un rekabeti ve ayrıca geyik popülasyonlarının neden olduğu zarar nedeniyle tehdit altındadır.[11] İkincisinin yeni fidelerin büyümesini engelleyebileceği kaydedildi. Finlandiya'da tür, kentleşme nedeniyle habitat kaybı tehdidi altındadır.[12] Ulmus pumila ile hibridizasyon tehdidi de vardır. Tür dağılımının geri kalanından gelen tehditler henüz belgelenmemiştir, ancak dağılımı boyunca habitat kaybından etkilenmesi muhtemeldir.[3]

Kullanım ve Ticaret bilgileri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu türün kerestesi güçlü, dayanıklı ve suya dayanıklıdır, tekne, tekne parçaları, mobilya, ahşap su boruları, döşeme tahtaları ve tabut yapımında kullanılır.[13] Bu türün birçok çeşidi park ve bahçelerde yetiştirilmiş ve dikilmiştir.[14] İran'da bu tür endüstriyel ormanların önemli bir parçasıdır.[15] Tür, toprak stabilizasyonu ve nehir havzasının koruması sağlamak için yetiştirilir.[16]

Yapraklar çiğ veya pişirilerek yenir.[17] Özellikle çok genç değilse biraz acı olabilir ve müsli bir dokuya sahip olabilirler. Karışık salataya güzel bir katkı sağlarlar.[9] Oluştuktan hemen sonra kullanılan olgunlaşmamış meyveler çiğ olarak yenebilir.[18]. Ağızda ferahlık hissi ve nefeste hoş bir koku bırakan aromatik, sıra dışı bir tat bırakır.[18] Yaklaşık %34.4 protein, %28.2 yağ, %17 karbonhidrat içerirler.[19] Meyve yaklaşık 2,5 cm uzunluğundadır.[20] İç kabuk müsilajlıdır.[19] İç kabuk genellikle kurutulur, toz haline getirilir ve daha sonra çorbalarda vb. koyulaştırıcı olarak kullanılır veya ekmek yaparken tahıllarla karıştırılır.[9]

Koruma işlemleri bilgileri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ulmus glabra, 91 global ex situ koleksiyonda kayıtlıdır.[21] Bu tür için birçok ülke düzeyinde değerlendirme gerçekleştirilmiştir ve burada aşağıdaki şekilde sınıflandırılmıştır:

  • İsveç'te Kritik Tehlike Altında[22]
  • Arnavutluk'ta Savunmasız[23]
  • Finlandiya'da savunmasız[12]
  • Norveç'te tehdit altında (Biyoçeşitlilik Bilgileri 2015)
  • İsviçre'de En Az Endişe[24]
  • Estonya'da En Az Endişe[25]

Tür ayrıca bölgesel ölçekte şu şekilde değerlendirilmiştir:

  • Endülüs'te tehlikede
  • Valencia'da Hassas[26]
  • Avrupa'da Savunmasız (A2be+3be+4be)

Avrupa Orman Genetik Kaynakları Programı, bu türün genetik çeşitliliğini korumak için kılavuzlar yayınladı. İspanya'da Madrid, Valencia, Castilla la Mancha ve Murcia'da korunmaktadır.[27] Hollanda karaağaç hastalığının Asya dağılımındaki türler üzerindeki etkisini anlamak için bir araştırma ihtiyacı vardır. Şu anda, Avrupa çapında korunması gereken 'fenotipik olarak dikkate değer' türlerin seçimi gibi birçok koruma çabası yürütülmektedir.[28] Tür aynı zamanda klonal bankalar, dondurarak saklama şemaları ve Hollanda karaağaç hastalığına karşı tür kaybına yanıt olarak tohum bankaları içinde yer alır.[28] Bu tür aynı zamanda Avrupa Orman Genetik Kaynak Programında[29] ve Noble Wood Network'te[28] (Collin 1999-2001) öncelikli bir türdür. Koruma çabalarının, daha fazla risk altında olan ve genellikle popülasyonların geri kalanından daha genetik olarak daha çeşitli olan marjinal popülasyonlara yönelik olması önemlidir. Tür, Ulmus glabra ve Ulmus laevis ormanlarında AB habitat direktifi, Ek 1 kod G1 kapsamında korunmaktadır.[30]

Kültivarlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Heybroek, H. M., Goudzwaard, L, Kaljee, H. (2009). Iep of olm, karakterboom van de Lage Landen (:Elm, a tree with character of the Low Countries). KNNV, Uitgeverij. 9789050112819
  2. ^ "Ulmus glabra". www.vdberk.com.tr. 18 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2021. 
  3. ^ a b c d e f g h Barstow, M. & Rivers, M.C. 2017. Ulmus glabra. The IUCN Red List of Threatened Species 2017: e.T61966807A61966819. https://dx.doi.org/10.2305/IUCN.UK.2017-3.RLTS.T61966807A61966819.en.
  4. ^ Tutin, T.G. et al. (eds) 1964. Flora Europaea. Volumes 1964-1980. Cambridge University Press, Cambridge.
  5. ^ GRIN. 2017. Germplasm Resources Information Network - (GRIN) [Online Database]. Available at: https://npgsweb.ars-grin.gov/gringlobal/taxon/taxonomyquery.aspx 21 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. (Accessed: January 2017).
  6. ^ a b ArtDatabanken. 2015. Artfakta [2015 Red List of Swedish Species online database]. Stockholm Available at: http://www.artfakta.se/GetSpecies.aspx?SearchType=Advanced 12 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
  7. ^ Martínez García, F., Génova Fuster, M., Gómez Manzaneque, F., Merino De Miguel, S. and Arche De Miguel, J. 2009. Estado de conservación de Ulmus glabra Huds. en el Sistema Central español. Congresos-CARGA FINA: 2-9. Junta de Castilla y León. Avila.
  8. ^ Woodland Trust. 2016. Elm, wych (Ulmus glabra). Available at: https://www.woodlandtrust.org.uk/visiting-woods/trees-woods-and-wildlife/british-trees/native-trees/wych-elm/ 12 Şubat 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. (Accessed: 05/01/2017).
  9. ^ a b c "Ulmus glabra Wych Elm, Table-top Scotch Elm, Scotch Elm PFAF Plant Database". pfaf.org. 9 Kasım 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2021. 
  10. ^ Brasier, C.M. 2001. Rapid Evolution of Introduced Plant Pathogens via Interspecific Hybridization Hybridization is leading to rapid evolution of Dutch elm disease and other fungal plant pathogens. Bioscience 51(2): 123-133.
  11. ^ Biodiversity Information. 2015. Norsk rødliste for arter 2015. Available at: http://data.artsdatabanken.no/Rodliste 26 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
  12. ^ a b Rassi, P., Hyvärinen, E., Juslén, A. and Mannerkoski, I. (eds). 2010. The 2010 Red List of Finnish Species. pp. 685. Ympäristöministeriö and Suomen ympäristökeskus [Ministry of the Environment and Finnish Environment Institute], Helsinki.
  13. ^ Woodland Trust. 2017. Elm, wych (Ulmus glabra). Available at: https://www.woodlandtrust.org.uk/visiting-woods/trees-woods-and-wildlife/british-trees/native-trees/wych-elm/ 12 Şubat 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. (Accessed: 05/01/2017).
  14. ^ Naturhistoriska Riksmuseet. 2010. Den virtuella floran. Stockholm Available at: http://linnaeus.nrm.se/flora/ 30 Ekim 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
  15. ^ Kiaei, M. and Samariha, A. 2011. Wood Density and Shrinkage of Ulmus glabra in Northwestern Iran. American-Eurasian Journal of Agricultural and Environmental Science 11(2): 257-260.
  16. ^ Caudullo, G. and de Rigo, D. 2016. Ulmus - elms in Europe: distribution, habitat, usage and threats. European Atlas of Forest Tree Species, Publ. Off. EU.
  17. ^ Reid., B.E. 1977. Famine Foods of the Chiu-Huang Pen-ts'ao. Taipei. Southern Materials Centre
  18. ^ a b Bianchini. F., Corbetta. F. and Pistoia. M. Fruits of the Earth
  19. ^ a b Reid. B.E. 1977. Famine Foods of the Chiu-Huang Pen-ts'ao. Taipei. Southern Materials Centre.
  20. ^ Huxley. A. The New RHS Dictionary of Gardening. 1992. MacMillan Press 1992 ISBN 0-333-47494-5
  21. ^ BGCI. 2017. PlantSearch. Botanic Gardens Conservation International, London. Available at: https://www.bgci.org/plant_search.php 31 Mayıs 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
  22. ^ ArtDatabanken. 2015. Artfakta [2015 Red List of Swedish Species online database]. Stockholm Available at: http://www.artfakta.se/GetSpecies.aspx?SearchType=Advanced 12 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. (Accessed: Jan 2017).
  23. ^ MEA. 2013. Order Nr. 1280 dt. 20.11.2013, For approval of the red list of wild Flora and Fauna of Albania. Ministry of Environment of Albania, Tirana.
  24. ^ Moser, D., Gygax, A., Bäumler, B., Wyler, N. and Palese, R. 2002. Red List of the Threatened Ferns and Flowering Plants of Switzerland (Rote Liste der gefährdeten Farn- und Blütenpflanzen der Schweiz). Bundesamt für Umwelt, Wald und Landschaft, Bern; Zentrum des Datenverbundnetzes der Schweizer Flora, Chambésy; Conservatoire et Jardin botaniques de la Ville de Genève, Chambésy.
  25. ^ Lilleleht, V. (ed.). 2008. Eesti Punane Raamat [Red Data Book of Estonia]. Commission for Nature Conservation of the Estonian Academy of Sciences, Tartu.
  26. ^ Aguilella, A., Fos, S. and Laguna, E. (coord.). 2010. Catálogo valenciano de especies de flora amenazadas (Colección Biodiversidad 18). Conselleria de Medi Ambient, Aigua, Urbanisme i Habitatge. Generalitat Valenciana, Valencia.
  27. ^ Anthos. 2017. Sistema de información sobre las plantas de España. Available at: http://www.anthos.es 12 Şubat 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. (Accessed: Jan 2017).
  28. ^ a b c Collin, E. 1999-2001. Strategies and Guidelines for the conservation of the genetic resources of Ulmus spp. In: Turok, J. Eriksson, G., Russell, K. and Borelli, S. (eds), Noble Hardwoods Network. IPGRI and EUFORGEN, Gmunden (1999) and Blessington (2001).
  29. ^ Collin, E. and Bozzano, M. 2013. Implementing the dynamic conservation of elm genetic resources in Europe: case studies and perspectives. The 3rd International Elm Conference: iForest – Biogeosciences and Forestry 8: 143-148.
  30. ^ EUNIS. 2017. Ulmus glabra and Ulmus laevis woods. (Accessed: March 2017).
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ulmus_glabra&oldid=30746031" sayfasından alınmıştır