İçeriğe atla

Ukok Yaylası

Koordinatlar: 49°K 87°D / 49°K 87°D / 49; 87
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Ukok yaylası

Ukok Yaylası veya Ükek Yaylası (Kazak Türkçesi: Ükek / Үкек Үстірті, Kırgızca: Ükök, Moğolca: ухэг / Uheg) - Rusya Federasyonu, Altay Cumhuriyetinde Altay dağlarındaki bir yayla. Batısı Kazakistan ile sınırdır. Batıdan doğuya doğru 120 km'ye, güneyden kuzeye 65 km kadar bir alana yayılmıştır. Ükek yaylasının rakımı 2200–2600 m kadardır.

Sözkökü

[değiştir | kaynağı değiştir]

Yaylanın adı Türk dilinde "büyük bir dağ veya düz tepeli büyük bir tepe" anlamına gelen ükek sözünden gelmektedir. Altay'ın ünlü araştırmacısı, botanikçi V. V. Sapozhnikov, Altay'daki Ükek'i şu şekilde tanımlar: "Doğu ucundan karlı dağ Ükek, bir masa gibi düz, yatay olarak kesilmiş bir zirve ile başlar, batısında da tamamen beyaz olan bir dizi keskin zirve uzanır."[1]. S. Umurzakov, Kırgız Türkçesinde "ükök"un anlamının düz tepeli dağları, yani platoları belirtmek için kullanıldığına dikkat çekerek buna katılmaktadır. Moğolca "uheg" – kelimenin tam anlamıyla "uzun dolap", "çekmece"; "büyük dağ" veya büyük düz tepeli tepe. Orta Türk dilinin sözlüğü olan Divanı Lügati Türkte ise ükek; sandık, tabut ve şehrin etrafındaki savaş surları olarak açıklanmıştır[2].

Rölyef, İklim ve özellikler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Yayla boyunca Katın akarsuyunun kolları Argut, Ak Alaha, Kara Alaha, Kalgutı, Akköl, Yazıktör akarsuları akmaktadır. Güney ve doğusunda Buzlubulak, Kaljınköl, Zürlüköl, Karaköl adlı göller yerleşmiştir. Yaylada dağlık ve dağlık tundra bitkileri yetişmektedir. Yağış yıllık ortalaması yaklaşık miktarı 300 mm kadardır. Kışı soğuktur. Ocak ayının yıllık ortalama ısısı -24, -26 C, Temmuz ortalama sıcaklığı ise 10, 14 C kadardır. Ükek yaylasında genelde hayvan otlatılmaktadır.

Turizm

[değiştir | kaynağı değiştir]

Platonun güney kesiminde, tundra-bozkır alanlarının korunduğu Ükek Tabiat Parkı bulunmaktadır. Yaylada yapılan arkeolojik kazılarda Pazırık kültürüne ait eşyalar bulunmuştur

Tabın-Bogdo-Ola (Beş Kutsal Dağ) dağ kavşağı Budistler için kutsaldır. Kutsal bir yer olarak Ükek Yaylası, Şamanizm ve pagan olanlar da dahil olmak üzere diğer dini görüşlere bağlı olan Altaylı Türkler arasında da görülür. 1990 yılında, Natalia Polosmak liderliğindeki bir keşif gezisi, daha sonra ortaya çıktığı gibi, 25-27 yaşlarında bir kızın mezar yerini keşfetti.

İlk kez, Altay entelijansiyasının temsilcileri, 1993 yılında N. V. Polosmak liderliğindeki bir grup Novosibirsk arkeologunun Ak-Alaha Nehri vadisindeki Ak-Alaha III höyüğünde bir buz merceğinde iyi korunmuş genç bir kadının mumyasını keşfetmesinden sonra platonun kutsallığını ilan etti. Bugün, bu mumya "Ukok Prensesi" veya "Altay Prensesi" olarak biliniyor, ancak gerçekte kadın Pazırık kültürüne ait toplumun orta katmanlarından geliyordu. 2012 yılına kadar mumya, Novosibirsk'teki Rusya Bilimler Akademisi Sibirya Şubesi Arkeoloji ve Etnografya Enstitüsü müzesindeydi. 2012 yılında prenses, Altay Cumhuriyeti Ulusal Müzesi'ne götürüldü. 1995 yılında kazılar sırasında Akademisyen V. I. Molodin de bir erkeğin mumyasını keşfetti. Toplamda, Ükek Platosu'nda 150'den fazla arkeolojik alan vardır ve çeşitli kronolojik dönemlere ait mezar höyükleri bulunmaktadır.

V. Molodin'in yerel basına verdiği röportajlardan birinde belirttiği gibi, mumyalar Pazırık döneminde (M.Ö. V-II. yüzyıllar) Altay'da yaşayan İskit kabilelerinin temsilcilerine aittir. Bilim adamları, mumyaların DNA'sını incelerken, o zamanlar Ükök platosunda yaşayan insanların "yakın akrabalarının" günümüz Kazak Türklerine ve Uygur Türklerine genetik yakınlığı bulunmuştur.

Bununla birlikte, Altay entelijansiyasının temsilcileri, mumyaların disiplinlerarası çalışmalarının sonuçlarıyla kategorik bir anlaşmazlık ifade ediyor. Örneğin, Altay Cumhuriyeti Ene Til (Ana dil) toplumunun başkanı Altay Türkleri'nden Vladimir Kıdıyev, Altaylıların eski zamanlarda Ükek platosunda yaşayan kabilelerin doğrudan torunları olduğunu defalarca belirtir. V. Kıdıyev ve V. Molodin'in "Ükek prensesi"nin en yakın genetik akrabalarının Altay Türkleri olduğunu ifade etmektedir.

Platoda mumyaların keşfedilmesinden sonra, Altay halkı, "arkeologların barbarlığını" ve "ulusal türbelere saygısızlığı" durdurma gerekçesiyle, Altay parlamentosunun, Devlet Meclisi'nin platodaki arkeolojik kazılara moratoryum getirmesini istedi. Ulusal Meclis bu talebi destekledi ve buna karşılık gelen 10 yıllık bir moratoryum uyguladı. 2006 yılında sona erdi. Temyiz başvurusunun yazarları, platonun Altaylılar için her zaman kutsal bir yer olduğunu ve Altaylıların, tüm yüzyıllarda Prenses Kadın olarak saygı duyulan "prenses" kurganının yerini bildiklerini bildirirler. Bu bağlamda, kazılardan hemen sonra, mumyanın Altay Cumhuriyeti'ne iade edilmesini talep etmeye başladılar ve hatta bazıları mumyanın yeniden gömülmesinde ısrar etti.

Bilim adamları, Ükek platosunda kazılara devam etmekte ısrar ediyorlar, çünkü arkeolojik alanlar, küresel ısınma ile ilişkili olan anıtları koruyan toprak altı buzunun erimesiyle tarihi unsurları tehdit ettiğini ifade etmektedirler.

Görüntüler

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Ükek yaylasından görünüm
    Ükek yaylasından görünüm
  • Pazırık kurganında bulunmuş İskitler dönemi atlı Eski Türk askeri
    Pazırık kurganında bulunmuş İskitler dönemi atlı Eski Türk askeri
  • Ükek prensesi mumyası
    Ükek prensesi mumyası

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Pospelov, Evgeniy Mihayloviç. Rusya'nın coğrafi isimleri: toponimik sözlük. — Moskova: AST; Astrel, 2008.. - S. 455. - 523 s. — ISBN 978-5-17-054966-5.
  2. ^ "Dîvânü Lugâti't-Türk/Dizin/Ü - Vikikaynak". tr.wikisource.org. 18 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2024. 

İlgili Literatür

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Sapozhnikov V. V. Altay'da. Moskova, Geografgiz Yayınları, 1949. 579 s. (Rusça).
  • Galakhov V. P., Mukhametov R. M. Altay buzulları. - Novosibirsk: Nauka, 1999. - 136 sayfa.
  • Rudoy A. N., Kiryanova M. R. Altay'ın Büyük Jeolojik Anıtlarının Bilimsel ve Rekreasyonel Değeri: Altay Buzul Parkı'nın Oluşturulmasına Doğru // Rus Coğrafya Derneği Bildirileri, 2004. — Vyp. 5, sayfa 61-69. ice.tsu.ru.
  • Molodin V. I., Cheremisin D. V. Ukok Platosu'nun en eski petroglifleri. - Novosibirsk: Nauka, 1999. - 160 sayfa.
  • Polosmak N. V. Ukok Binicileri. Novosibirsk, 2001. 336 s. (Rusça).
  • Ukok, Avrasya'nın sunağıdır (tarihsel ve kültürel analiz). (monografiden bölümler: Rudoy A. N., Lysenkova Z. V., Rudsky V. V., Shishin M. Y. Ukok (geçmiş, şimdi, gelecek): Monografi. — Barnaul, Alt. Devlet Üniversitesi Yayınevi, 2000.- s. 35-59).

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ukok_Yaylası&oldid=33244788" sayfasından alınmıştır