Uğurlu / Zeytinli
| Arkeolojik Höyük | |
| Adı: | Uğurlu / Zeytinli |
| il: | Çanakkale |
| İlçe: | Gökçeada |
| Köy: | Uğurlu |
| Türü: | Höyük |
| Tahribat: | |
| Tescil durumu: | |
| Tescil No ve derece: | |
| Tescil tarihi: | |
| Araştırma yöntemi: | Kazı |
Uğurlu / Zeytinli, Çanakkale İli'ne bağlı Gökçeada'nın batı tarafında, Uğurlu Köyü'nün 900 metre doğu-kuzeydoğusunda yer alan bir höyüktür. Uğurlu Limanı'ndan yaklaşık olarak 1.400 metre, Ada'nın merkezine 23–24 km. uzaklıktadır. Bölge yerel olarak Zeytinli Mevkii olarak bilinmektedir.[1] Yerleşme İsa Tepe'sinin (Doğanlı Tepe) doğu yamacında, bir yamaç yerleşmesi görünümündedir.[2] Çanak çömlek buluntularına bakılarak 300 x 100 metrelik bir alana yayılmış olduğu söylenmektedir. Neolitik Çağ'a tarihlenen çanak çömlek buluntuları ise 100 x 100 metrelik bir alanda görülmektedir.[1] Uğurlu / Zeytinli, şimdilik Doğu Ege Adaları'daki en eski yerleşmedir. Neolitikleşmenin Avrupa'ya aktarımından çok önemli bir konum göstermektedir. En erken yerleşimin Anadolu'dan gelen göçle MÖ 6.500 yıllarında başladığı anlaşılmaktadır. Bu yerleşim MÖ 5.000 dolaylarında Anadolu'dan bağımsız şekilde gelişen bir kültür olarak karşımıza çıkmaktadır.[3]
Kazılar
[değiştir | kaynağı değiştir]Yerleşme, 1997 yılında İstanbul Üniversitesi Prehistorya Anabilim Dalı'ndan Savaş Harmankaya başkanlığındaki bir ekipçe yürütülen yüzey araştırmalarında saptanmıştır. İki sene sonra Gökçeada Yüzey Araştırmaları sırasında yeniden araştırılmıştır. Türkiye Arkeolojik Yerleşmeler Projesi tarafından 2008 yılında bir inceleme daha yapılmıştır.[1] Yüzey araştırmaları buluntularına bakılarak Gökçeada'da Yeni Bademli Höyük gibi kazısı yapılması gereken önemli bir yerleşim olduğu ileri sürülmektedir.[4]
Yerleşmede kazı çalışmaları ise 2009 yılı Bakanlar Kurulu Kararıyla Trakya Üniversitesi Arkeoloji Bölümü'nden Burçin Erdoğu başkanlığında başlatılmıştır.[2]
Tabakalanma
[değiştir | kaynağı değiştir]Yüzey toplamalarında Neolitik Çağ, Erken Kalkolitik Çağ ve Erken Tunç Çağı çanak çömleği toplanmıştır.[4]
Kazı çalışmalarında ise 5 ana kültür evresinde 9 tabaka belirlenmiştir. I. evre yüzey toplamalarıdan ele geçen Erken Tunç Çağı ve Orta Çağ buluntularıyla temsil edilmektedir. II. evre Batı Anadolu'nun MÖ 5.000 – 4.500 yıllarına tarihlenen Kumtepe Ia tabakası ve Beşik - Sivritepe Kalkolitik Çağ kültürüdür.[5] III. evre Neolitik Çağ – Kalkolitik Çağ geçişidir.[6] IV. ve V. evreler Neolitik Çağ'a tarihlenmektedir. IV. evre yerleşmedeki en kalın kültür dolgusunu vermektedir. Bu evrede yerleşmenin 6 dönümlük bir alana yayılmış olduğu anlaşılmaktadır.[7]
Buluntular
[değiştir | kaynağı değiştir]II. evre çanak çömleği Kumtepe IA ve Beşik – Sivritepe Kültürü'nün bilinen mahmuzlu kulplu, açkı bezemeli, sığ oluk bezemeli ve üç ayak gibi öğelerle temsil edilen çanak çömleğinin benzerleridir. III. evre çanak çömleği ise belirgin farklılıklar gösterir. Kırmızı, alacalı siyah ve gri mal, ana mal grubudur. Kapak formları ile dört ayaklı, kulak gibi tutamakları olan kaplar, kutu biçiminde kaplar ile düğme biçimli tutamaklar belirgin özelliklerdir. Bezeme yaygındır. Bu mal grubunda yerel özellikler ağır basmakla birlikte Balkanlar'ın Erken Vinça ve Karanovo III döneminin özgün parçalarına da rastlanmaktadır. Bu mal grubuna benzerlik gösteren parçalar şimdilik Anadolu'da ele geçmiş değildir.[8]
IV. evre çanak çömleği özenli, ince kenarlı, parlak açkılı ve çoğunlukla kırmızı astarlıdır. Yaygın kap biçimi s profilli, kalın dudaklı kaplardır. Dikey olarak yerleştirilmiş uzun tüp biçiminde delikli tutamaklar vardır. Sadece üç parça boyalıdır. Bunlardan biri kırmızı üzerine beyaz boyalı olup Karanovo I kültüründe bulunanların aynısıdır. Diğer ikisi siyah üzerine kırmızı boyalıdır ve yerel olmalıdır. Bu evrenin çanak çömleği genel özellikleriyle Anadolu buluntularına benzer.[9]
V. Evre çanak çömleği hemen hemen hepsi kırmızı astarlı, koyu yüzlü mallardır. S profilli çanaklar ve kaseler, dudakları üstten düzeltilmiş çömlekler, küçük, yuvarlak, tüp biçimli tutamaklar karakteristik özelliklerdir. Bu mal grubunun tam olarak benzerlerine Edirne / Hoca Çeşme erken tabakalarında, Bursa / Aktopraklık ve Menteşe yerleşmelerinde rastlanmaktadır.[9]
Neolitik Çağ'a tarihlenen çanak çömlek buluntuları kırmızı ve siyah astarlı, iyi açkılı ve ince kenarlı mallardır. Kahverengi parçalar da bulunmaktadır. Az sayıda kırmızı ve portakal rengi alacalı renkte parçalar vardır. Hamurlarında katkı olarak küçük taşçık ve bitkisel katkı kullanılmıştır. En yaygın biçimler s kıvrımlı, dudaklı ve derin kaplardır. Kaplar üzerinde yuvarlak, hilal biçimli ya da tüp biçimli delikli tutamaklar görülmektedir. Bu buluntular Batı Anadolu'nun ve Göller Bölgesi Erken Neolitik Çağ çanak çömleği ile benzerlik göstermektedir. Ayrıca Sakız Adası'ndaki Ayio Gala'dan sonra şimdilik en erken buluntular olarak görülmektedir.[1]
Yontmataş endüstrisi çakmak taşı aletlerden oluşmaktadır.[1] Çok az obsidiyen alet ele geçmiştir. Bu malzemenin de Melos Adası ve İç Anadolu Bölgesi Güllü Dağı çıkışlı olduğu anlaşılmıştır.[9] Esas olarak dilgi endüstrisi görülmektedir.[1] II. ve V. evrelerde ve arasında yontmataş endüstrisinde belirgin bir farklılık yoktur. IV. evrenin en yoğun rastlanan alet türü Karanovo dilgisi olarak bilinen Balkanlar'ın Erken Neolitik yerleşmelerinde görülen büyük ve kalın dilgilerdir. Bu çakmak taşının Trakya'nın Rodop Dağları'ndan getirildiği ileri sürülmektedir, muhtemelen yerleşmede işlenmiştir. III. evrenin en sık rastlanan alet türü ise deliciler ve kazıyıcılardır.[10] Sürtmetaş olarak cilalı taş baltalar bulunmuştur.[1]
Kalkolitik Çağ tabakasında taş malzemeyle ve kuru duvar tekniğiyle yapılmış, yaklaşık olarak 5 x 5 metre boyutlarında bir yapı ortaya çıkarılmıştır. Kuzey güney doğrultusunda uzanan batı duvarı bitiminde, muhtemelen depo odası olarak kullanılan yarı dairesel bir mekanla birleşmektedir. Yapı, büyük taşlarla oluşturulan ve yapının çevresinde bir yay oluşturan avlu duvarıyla çevrilidir. Yapı içinde yedi cilalı balta ve keski, 4 Spondylus deniz kabuğundan bilezik, 11 kemik alet, 2 taş ağırşak, 1 kil sapan taşı, 2 taş boncuk, 5 Cerastoderma türü deniz kabuğundan kolye ucu, öğütme taşları, havan elleri, 1 kilden yapılma figürin başı ve toplu olarak 130 civarında Muricidae türü deniz kabuğu bulunmuştur.[5]
III. evreyi temsil eden tabakada 12 adet içi ve tabası sarı renkli bir kille, 3–5 cm. kalınlıkta sıvalı çukur bulunmuştur. Çukurlar farklı çap ve derinliktedir. En derini 1 metre derinlikte, en genişi de 1 metre çapındadır. İç kısımlarından alnan toprak örnekleri yüzdürme (flotasyon) yönetmiyle incelenmiş, ulaşılan bitki kalıntılarının tarıma alınmış buğday, arpa ve mercimek olduğu anlaşılmıştır. Buluntular, çukurların bir süre tahıl deposu olarak kullanıldığını göstermektedir. Ancak daha sonra çöp çukuru olarak kullanıldığı anlaşılmaktadır. Bir çukur ise mezar olarak kullanılmıştır. Bu çukurdan çıkarılan kemiklerin incelenmesinde yetişkin bir erkeğe ait ikincil gömü olduğu anlaşılmıştır. Ölünün üzerine kırmızı aşı boyası döküldüğü ve üstünün orta boy taşlarla kapatıldığı görülmektedir.[11] III. evredeki dikkati çeken diğer bir buluntu da çok sayıda ele geçen Spondylus kabuklarıdır. Bu deniz kabuğunun Neolitik ve Kalkolitik çağlarda önemli bir prestij eşyası olarak kabul edilmekte idi ve Balkanlar'a ve Orta Avrupa'ya kadar uzanan bir ticarete konu olmaktaydı. Yerleşmenin bu dönemde bir Spondylus atölyesi olduğu düşünülmektedir.[7]
IV. evre tabakalarında ele geçen bitki kalıntılarından bu evrede Einkorn Buğdayı'nın (Triticum monococum) ve Kavuzsuz Arpa'nın (Hordeum vulgare var nudum) tarıma alınmış olduğu anlaşılmaktadır.[12]
Yerleşmenin en eski evresi V. evrede iki tabaka belirlenmiştir. En attaki 2. tabakada mimari bir buluntuya ulaşılamamışsa da çok sayıda hayvan kemiği ile kemik ve taş aletlerden oluşan bir düzleme ulaşılmıştır. Kemik aletlerin çoğunluğu spatulalardır. Hayvan kemiklerinin bir kısmının üzerinde kesme izlerinin olduğu ve evcilleştirilmiş koyun, keçi, domuz ve sığır kemikleri olduğu anlaşılmaktadır. Bu tabakanın altında ana toprağa ulaşılmıştır.[8]
Değerlendirme ve tarihlendirme
[değiştir | kaynağı değiştir]Radyokarbon tarihleme yöntemine göre V. evrenin verdiği tarih MÖ 6.470, IV. evrenin verdiği tarih ise MÖ 5.970 – 5.840 olarak görülmektedir. Bu değerler Doğu Ege Adalar'nda en erken yerleşimin Uğurlu – Zeytinli olduğunu göstermektedir. V. evre İzmir Ulucak V. tabakası, Hoca Çeşme'nin IV. tabakası, Bursa Menteşe ve Barcın yerleşmelerinin erken evreleri ile çağdaştır. IV. evre ise Ulucak IV. tabakası ile Batı Anadolu'nun Geç Neolitik - Erken Kalkolitik yerleşmelerinin tümü ile çağdaştır.[6]
yerleşmedeki tüm çalışmaların sonucunda ulaşılan değerlendirmeye göre ilk iskan Kuzey Batı Anadolu'dan gelen ilk tarımcı topluluklar tarafından yapılmıştır. Bu yüzden çanak çömlek endüstrisi Marmara Bölgesi'nin yerleşmelerine büyük ölçüde benzemektedir. Tarım, hayvancılık ve muhtemelen balıkçılık ana geçim tarzı olmakla birlikte geniş bir ticari ilişkiler ağı kurulduğu da anlaşılmaktadır. IV. evrede oldukça büyüyen yerleşme kültürel olarak Anadolu'dan farklılaşmaya başlamıştır.[6]
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Fotoğraflar 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e f g "TAY –- Yerleşme Dönem Ayrıntıları". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2012.
- ^ a b Burçin Erdooğu, Uğurlu-Zeytinlik: Gökçeada'da Tarih Öncesi Dönemlere Ait Yeni Bir Yerleşme 24 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi Cilt 2, Sayı 4 Sh.: 1
- ^ Burçin Erdoğu, Sh.: 1
- ^ a b TAY –- Yerleşme Dönem Ayrıntıları - 2
- ^ a b Burçin Erdoğu, Sh.: 3
- ^ a b c Burçin Erdoğu, Sh.: 9
- ^ a b Burçin Erdoğu, Sh.: 4
- ^ a b Burçin Erdoğu, Sh.: 6
- ^ a b c Burçin Erdoğu, Sh.: 7
- ^ Burçin Erdoğu, Sh.: 8
- ^ Burçin Erdoğu, Sh.: 3-4
- ^ Burçin Erdoğu, Sh.: 5