Transdinyester'deki Romence okullar
Transdinyester'deki Romence okullar, 1992'den beri Moldova'ya bağlı de-facto bir bölge olan Transdinyester hükümetinin kısıtlamalarına tabidir.
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]Dillerini Moldovaca olarak tanımlayan Rumen okulları ilk olarak 1924 yılında Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin (Ukrayna SSC) bir parçası olan Moldova Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin (Moldovya ASSC) kurulmasının ardından Transdinyester'de kuruldu. 1940 yılında eski Moldova ÖSSC bölündü; 8 ilçe Ukrayna SSC'ye dahil edildi ve 6 ilçe Besarabya'nın bir kısmıyla birleştirilerek yeni Moldova Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ne (Moldovya SSC) dahil edildi. Eski Moldova ASSC'nin Ukrayna bölümünde, Romen dilindeki okullar Rusça dilindeki okullara dönüştürüldü, ancak Moldova Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin parçası olarak kalan 6 bölgede "Moldova dilindeki okullar" ağı sürdürüldü.
1992 sonrası durum
[değiştir | kaynağı değiştir]Moldova Cumhuriyeti'nin resmi alfabesi olarak Latin alfabesini kabul eden 1989 tarihli Moldova Dil Yasası, Transdinyester yetkilileri tarafından boykot edildi ve Transdinyester'deki tüm Romen okullarına Kiril alfabesini kullanmaları emredildi. Transdinyester Savaşı'nın 1992 yılı ortalarında sona ermesinin ardından yerel okullar Transdinyester hükümeti tarafından yönetilmeye başlandı. 1989 yılında Latin alfabesini seçen okullar, yetkililerin baskısı sonucu Kiril alfabesine dönmek zorunda kaldı. Transdinyester'de yalnızca Rumen dili eğitimi veren altı okulun Latin alfabesini kullanmasına izin verildi.
Tatiana Corai'nin 2001 tarihli bir makalesinde şöyle denmektedir: "Sivil Toplum Programı kapsamında yürütülen bir ankete göre, Moldovalı çocukların yaklaşık %60'ı farklı sebeplerden dolayı Rus okullarına gitmeye zorlanıyor. Anket, yerel çocukların %66'sının Rumen dilinde eğitim almak istediğini ancak buna imkanı olmadığını gösteriyor."
Latin alfabesini kullanan okulların sayısını artırma girişimleri yoğun baskılarla karşılaşıyor. 1996 yılında Slobozia’daki tek Romen okulunun müdürü, velilerin Latin alfabesiyle eğitim talebini desteklediği için görevden alındı ve bölgeyi terk etmek zorunda kaldı. 1999 yılında Bender Pedagoji Koleji’nde Romen dili öğretim görevlisi, kurumda Latin alfabesinin yaygınlaştırılmasını teşvik ettiği gerekçesiyle işten çıkarıldı. Bu işten çıkarılmadan önce telefonla tehditler almış ve yaşadığı binada bir saldırıya maruz kalmıştır. Eylül 1996'da Grigoriopol şehri yönetimi, Kazakları ve polis mensuplarını kullanarak bir Rumen okulunun faaliyetini durdurdu. 2 Ekim 1996'da üç öğretmen tutuklanarak Tiraspol'e götürüldü. 7 Ekim 1996'da Moldova Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı ve AGİT Misyonu'nun girişimi sonucunda öğretmenler serbest bırakıldı.
Mevcut durum
[değiştir | kaynağı değiştir]
Haziran 2005 tarihli bir AGİT (OSCE) raporunda şu ifadeler yer almaktadır: "Eğer Transdinyester'deki Moldovalı ebeveynler, çocuklarını Latin alfabesi kullanan Moldova müfredatını sunan okullardan birine kaydederlerse, bölgesel güvenlik servisi tarafından tehdit edilme ve işlerinin tehlikeye atılması riskiyle karşı karşıya kalırlar. Ancak çocuklarını Kiril alfabesiyle kendi ana dillerinde eğitim veren 33 Transdinyester okulundan birine göndermek de cazip bir alternatif değildir, çünkü bu okullar eski bir müfredat izlemekte ve Sovyet döneminden kalma ders kitapları kullanmaktadır". Bu nedenle, Transdinyester'den gelen birçok Moldovalı, çocuklarını tacizden uzak Rusça dil okullarına gönderiyor. 2020-2021'de Transdinyester'deki Romence okullarında 1.600'den fazla öğrenci vardı.[1] 2018-2019 yılında Transdinyester devlet okullarına giden 44.006 öğrenciden 38.240'ı Rusça (86,90%), 2.974'ü Kiril alfabesiyle Moldovaca (6,76%), 2.376'sı Rusça ve Moldovaca karışık (5,4%) ve 416'sı Ukraynaca (0,95%) olmak üzere toplam 125.000 öğrenci eğitim görmüştür. Bu, Transdinyester nüfusunun yaklaşık %15'inin, iki dilli okullardakiler de dahil olmak üzere, Kiril veya Latin alfabesiyle Romence eğitim gördüğünü göstermektedir. 2020 yılında anaokulu öğrencilerinin %34,2'si etnik Moldovalılardan, %28'i ise etnik Ukraynalılardan oluşuyordu.[2]
Transdinyester yetkilileri, Latin alfabesini kullanan Moldova okulları tarafından verilen diplomaları tanımıyor ve bu da bu okulların mezunlarının Transdinyester'deki yüksek öğrenim kurumlarında eğitim görmesini imkansız hale getiriyor.
Transdinyester'deki mevcut Romence dil okullarının listesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Transdinyester'in farklı bölgelerinde Romence öğreten sekiz okul bulunmaktadır:[3][4][5][6]
- Lucian Blaga Lisesi (Rumence: Liceul Teoretic Lucian Blaga), Tiraspol
- Alexandru cel Bun Lisesi (Rumence: Liceul Teoretic Alexandru cel Bun), Bender (Tighina)
- Ştefan cel Mare și Sfânt Lisesi (Rumence: Liceul Teoretic Ștefan cel Mare și Sfânt), Grigoriopol
- Mihai Eminescu Lisesi (Rumence: Liceul Teoretic Mihai Eminescu), Dubasari
- Evrika Lisesi (Rumence: Liceul Teoretic Evrika), Rîbnița
- Yetim çocuklar ve ebeveyn bakımından mahrum kalan çocuklar için yatılı okul (Rumence: Instituția de Învățămînt Școala de tip internat pentru copii orfani și copii rămași fără îngrijirea părinților), Bender (Tighina)
- Roghi Gymnasyumu ( Rumence: Gimnaziul Roghi ), Roghi
- Corjova Gymnasyumu ( Rumence: Gimnaziul Corjova), Korjova
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Romanian-language schools in Transnistria began school year". 29 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "School choice divides families in Transnistria – DW – 10/03/2020". Deutsche Welle. 16 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Lungu, Dan (13 Mayıs 2014). "REPORTAJ: Viața sub semnul fricii la Liceul "Lucian Blaga" din Tiraspol, "ultimul focar de românism" - FOTO". Mediafax (Rumence).
- ^ "Școlile cu predare în limba română din stânga Nistrului și-au modernizat dotările tehnice cu sprijinul Programului activităților pentru reintegrarea țării 2020" (Rumence). Government of Moldova. 16 Ekim 2020.
- ^ Gheorge, Dan (13 Ocak 2015). "Limba română e pe cale să cucerească și Transnistria". România liberă (Rumence).
- ^ "Protocol între Chișinău și Tiraspol privind învățământul în limba română în Transnistria". EurActiv (Rumence). 27 Kasım 2017.