Timur satrancı
Timur satrancı veya Timurlenk satrancı bir Orta Çağ satranç çeşididir. Modern satranç gibi, shatranj'dan türetilmiştir. Timur satrancı, Türk lider Timur döneminde Orta Asya'da geliştirilmiş, icadı da Timur'a atfedilmiştir.[1] Timur satrancının üst varyantı, Chaturanga'nın daha büyük bir çeşidi olduğundan, yaygın satranca karşılık gelen Shatranj ash-shaghir (Küçük satranç)'a karşıt olarak Shatranj Al-Kabir (Büyük satranç) olarak da adlandırılır. Oyun genel hatlarıyla modern satranca benzese de önemli farklılıklar bulundurmaktadır,[2] örneğin piyonların çeşitlerinin olması ayırt edici bir özelliktir.[3]
Tahta
[değiştir | kaynağı değiştir]Bir Timur satranç tahtası, 10×11 düzeninde 110 kareden oluşur. Saray olarak bilinen ek kareler, dokuzuncu sırada sol taraftan ve ikinci sırada sağ taraftan çıkıntı yapar ve bu sebeple toplamda 112 kare bulunur.[1][4] Rakip şah, bir oyuncunun sarayını işgal ettiğinde, oyun berabere ilan edilir. Şah'tan başka hiçbir taş sarayı işgal edemez.
Timur satrancında birkaç farklı taş dizilimi vardır. Yaygın bir tanesi aşağıdaki gibidir:
- Beyaz taraf (alt sıra, soldan): fil, (boşluk), deve, (boşluk), savaş motoru, (boşluk), savaş motoru, (boşluk), deve, (boşluk), fil.
- İkinci sıra (soldan): kale, at, gözcü, zürafa, general, şah, vezir, zürafa, gözcü, at, kale.
- Üçüncü sıra (soldan): piyon piyonu, savaş motoru piyonu, deve piyonu, fil piyonu, general piyonu, şah piyonu, vezir piyonu, zürafa piyonu, gözcü piyonu, kral piyonu, kale piyonu.
Taşlar
[değiştir | kaynağı değiştir]
şah (şah) – Yaygın satrançtaki şah gibi hareket eder, ancak oyun sırasında bir kez şah/şah mat veya çıkmaz (pat) durumunda bir kereye mahsus olarak kendi taşlarından herhangi biri ile yer değiştirebilir.
vezir (wazir) – yatay veya dikey olarak bir kare hareket eder.
general veya bakan (ferz) – Çapraz olarak bir kare hareket eder.
zürafa (zurafa) – Çapraz olarak bir kare ve ardından yatay veya dikey olarak en az üç kare hareket eder.
kazık (tali'a)[5] - Yaygın satrançtaki fil gibi hareket eder, ancak en az iki kare hareket etmelidir.
at (faras) – Yaygın satrançtaki at gibi hareket eder.
kale (rukh) – Yaygın satrançtaki kale olarak hareket eder.
fil (pil) – İki kare çapraz olarak hareket eder ve taşların üstünden atlayabilir.
deve (jamal / şutur) - Bir çapraz ve iki düz hareket eder. Taşların üstünden atlayabilir. Yaygın satrançtaki at gibi "L" şeklinde, 2 × 1 yerine 3 × 1 şeklinde hareket eder.
savaş motoru (dabbaba) – İki yatay veya dikey hareket eder. Taşların üstünden atlayabilir.
piyonlar - Yaygın olan satrançtaki piyon gibi hareket eder, ancak başlangıçta çift hamle veya geçişte ele geçirme yapamaz. Her parçanın (piyon dahil) karşılık gelen bir piyonu vardır. Örneğin; kral piyonu, vezir piyonu, zürafa piyonu vb.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Cazaux, Jean-Louis and Knowlton, Rick (2017). A World of Chess, p. 31. McFarland. 9780786494279. "Often known as Tamerlane chess, [its invention] is traditionally attributed to the conqueror himself."
- ^ Chess variations, ancient, regional, and modern. C. E. Tuttle Co. 21 Kasım 1968. ISBN 9780804811224 – Google Books vasıtasıyla. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ "Triple Chess". Valpy. 21 Kasım 1826 – Google Books vasıtasıyla. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ Falkener, Edward (1892). Games Ancient and Oriental. Longmans, Green and Company. Şablon:Pre-ISBN.
- ^ Cazaux & Knowlton (2017), p. 360, n.21. "Talia means scout, vanguard, outpost, picket, advanced post, spy, a group of soldiers or troops placed on a line forward of a position to warn against an enemy advance."