İçeriğe atla

Tikunalar

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Tukuna
Amazonas'taki Tikuna halkı, Brezilya, yakl. 1865, Albert Frisch tarafından.
Önemli nüfusa sahip bölgeler
 Brazil

( Amazonas) 		36,377 (2009)[1]
 Kolombiya 8,000 (2011)[1]
 Peru 6,982 (2007)[1]
Diller
Tikuna[2]
Religion
Şamanlık, Hristiyanlık

Tikuna (ayrıca Magüta, Tucuna, Tikuna veya Tukuna olarak da bilinir.[2]) Brezilya (36.000 ), Kolombiya (6.000) ve Peru'nun (7.000) yerli halkı. Brezilya Amazon'undaki en kalabalık kabiledir.[1]

Tarihçe

[değiştir | kaynağı değiştir]

Tikuna, başlangıçta nehirlerden uzakta yaşayan ve komşu insanlar tarafından genişlemesi kontrol altında tutulan bir kabiledir. Tarihsel olarak su yollarına erişimlerinin olmaması ve endogami uygulamaları, Tikuna'nın kültürel ve genetik olarak diğer Amazon kabilelerinden farklı bir kabile olmasına yol açmıştır.[3] Yabancılarla ilk temas, Brezilya'nın kolonileştirilmesi zamanında Amazon'u keşfeden bir Portekiz filosunun Tikuna ile temasa geçmesiyle gerçekleşerek Portekizliler ve diğer yabancılarla sürekli temas[3] başladı. Tikuna, diğer kabilelere kıyasla nispeten iç kesimlerde yaşadığından dolayı sömürgeciliğin neden olduğu hastalıklardan ve şiddetten daha az etkilendikleri için bugün Amazon halkının en büyük nüfusuna sahip kabilesi olma özelliğine sahiptir. Avrupalılar komşu kabilelerle savaş başlattığında, adalardan ve kıyı bölgelerinden oluşan toprakları Tikuna'ya verildi. Özellikle 19. yüzyılın sonlarında başlayan ve birçok Tikuna'nın köle işçiliği için kullanıldığı kauçuk ekiminde büyük zarar görmüştür.[3]

Brezilyalı bir kabile olarak Tikuna, Solimões Nehri çevresindeki topraklarına giren keresteciler, balıkçılar gibi toplulukların şiddetiyle karşı karşıya kaldı. Brezilya ve Paraguay 1864-1870 arasında gerçekleşen savaşta yer aldılar. Bu, nüfuslarını tüketti ve Tikuna, Brezilya topraklarından çıkmaya zorlandı. 1988 Kask Katliamı'nda dört Tikuna insanı öldürüldü, 19'u yaralandı ve 10'u kayboldu. 1990'lara gelindiğinde Brezilya, Tikuna'ların toprakları üzerindeki hakkını resmen tanıyarak Tikuna halkını koruduğu gibi çevre bölgelerdeki çatışmaların da azalmasını sağladı.[1]

Dil

[değiştir | kaynağı değiştir]

Tikuna halkı, genellikle izole edilmiş bir dil olarak tanımlanan Tikuna dilini konuşur, ancak muhtemelen unutulmuş olan Yuri diliyle ilişkili olabilir ve bu nedenle varsayımsal Tikuna-Yuri gruplamasını oluşturur.[4] Tikuna dilinin bir zamanlar bir Arawakan dili olduğu düşünülse de Tikuna'nın Arawakan dili konuşan kabilelerle uzun bir etkileşim tarihi nedeniyle birçok dilsel özelliği benimseme olasılığı daha yüksek olduğundan dolayı kabul görmemiştir.[3] Dil Latin alfabesi kullanılarak yazıya geçirilmiştir.[2]

Din ve ritüeller

[değiştir | kaynağı değiştir]

Tikuna halkı tarihsel olarak Şamanizm'i benimsemiştir fakat yabancılarla karşılaştıktan sonra Hristiyan misyonerlerin etkisiyle Şaman inancı en izole topluluklar dışında hepsinde nadir görülmektedir.[5] Ta'e, dünyayı koruyan Tikuna yaratıcısı tanrıydı, Yo'i ve Ip ise Tikuna folklorunda iblislerle savaşmaya yardım eden efsanevi kahramanlardı.[5] Farklı tahminlere bağlı olarak, bazıları Tikuna'nın öncelikle etnik dini uyguladığını söylerken, diğer tahminler %30[6] ila %90'nının Hristiyan olduğunu söylümektedir.

Tikuna, kızlar için pelazon adı verilen ergenliğe ulaştıklarında bir reşit olma töreni yapılır. Kızın ilk adetinden sonra tüm vücudu siyaha boyanır ve başına boy sembolü çizilirek kartal tüyü ve salyangoz kabuğundan özel dikilmiş bir elbise giyerler. Kız daha sonra sürekli olarak ateşin üzerinden atlar. Dört gün sonra kız, kadın sayılarak evlenmeye hak kazanır. Geleneklere göre Ticuana erkekleri ve kadınları kendi klanlarının dışından evlenmek zorundadır. Günümüzde ise bu ritüel, tarihsel olarak olduğu gibi daha kısa ve daha az yoğunlukta devam etmektedir.[7]

Evlilik

[değiştir | kaynağı değiştir]

Tikuna, aynı grubun üyelerinin evlenmesine izin verilmeyen dış evlilik kurallarına sahiptir. Geçmişte, bir dayının yeğeniyle evlenmesi yaygın bir görülse de günümüzde evlilik genellikle aynı kuşak içinde gerçekleşmektedir. Geçmişte kabul edilebilir olan ve yaygın görülen kuzenler arası evlilikler ve çok eşlilik durumu, Katolik misyonerlerin etkisiyle artık caiz bir uygulama olarak görülmemektedir. Boşanmaya ise nadiren izin verilmektedir.

Modern zamanda

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bugün, çoğu Tikuna insanı batı kıyafetleri giyiyor ve sadece özel günlerde veya turistler için törenlerini uygularken ağaç kabuğundan yapılmış geleneksel kıyafetlerini giyiyorlar.[8] Günümüzde çoğu Tikuna, yaşadıkları ülkeye bağlı olarak Portekizce veya İspanyolca bilmektedir[3] ve çoğunlukla İspanyolca ve Portekizce isimler kullanmaktadır. Yoksulluk ve eğitim eksikliği, çoğu Tikuna topluluğunda süregelen sorunlardır ve hükûmet ve STK'ların eğitim ve akademik fırsatları artırma çabalarında bulunmaktadır.[9][10] Aralık 1986'da, Tikuna çocuklarına kaliteli iki dilli eğitim ve daha fazla fırsat sağlamak için İki Dilli Tikuna Öğretmenleri Genel Örgütü (veya Portekizce/İspanyolca kısaltmasıyla OGPTB) kurulmuştur. 1998'de, ilkokula kayıtlı yalnızca yaklaşık 7.400 etnik Tikuna çocuğu varken 2005 yılında okula giden sayısı 1998 yılına göre iki kattan fazla artarak 16.100'e ulaşmıştır. OGPTB'nin bir diğer amacı, Tikuna öğrencilerine iki dilli eğitimi daha iyi sağlamak için Yerli olmayan öğretmenlerin kademeli olarak Tikuna öğretmenleriyle değiştirilmektir. 2005 yılına gelindiğinde, öğretmenlerin yarısından fazlası etnik Tikuna idi. OGPTB programı o kadar etkili oldu ki, şimdi Brezilya ve Kolombiya'daki diğer yerli halkların eğitim ihtiyaçlarına daha iyi hizmet etmek için genişletilmekte ve örnek alınarak uygulanmaktadır.[11]

Tikuna ayrıca, Tikuna yaşam tarzını etkileyen Hristiyan misyonerler tarafından evanjelizasyon ve proselitizmin artan etkisi altına girmektedir.[12][13] Katolik,[14] Baptist,[15] Presbiteryen,[16] ve Evanjelik [17] misyonerlerin tümü Tikuna'da faaldir ve misyonerlik yapan etnik Tikunalar mevcuttur.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b c d e "Ticuna: Introduction." 25 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Povos Indígenas no Brasil. Retrieved 4 Feb 2012.
  2. ^ a b c "Ticuna." 16 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Ethnologue. Retrieved 1 Feb 2012.
  3. ^ a b c d e Luedtke, Jennifer Gail (1990). "Chapter 1 The Ticuna: Prehistory, History, and Language". Mitochondrial D-loop Characterization of the Amazonian Ticuna Population. Binghamton State University of New York Press. 
  4. ^ Kaufman, Terrence (1990). "Language History in South America: What we know and how to know more". David L. Payne (Ed.). Amazonian Linguistics. Austin: University of Texas Press. ss. 13-74.  r eksik |soyadı1= (yardım)
  5. ^ a b "Ticuna - Religion and Expressive Culture". Countries and their Culture. 4 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2016. 
  6. ^ Catholic Encyclopedia. 
  7. ^ Dan James Patone. "Ticuana rites of passage". Amazon-Indians.org. Erişim tarihi: 3 Kasım 2016. 
  8. ^ "Tikuna People". Rik's Adventures. 13 Nisan 2014. 12 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2017. 
  9. ^ "Experimentando a Diferença: Trajetórias de jovens indígenas Tikuna em escolas de Ensino Médio das cidades da região do Alto Solimões, Amazonas" (PDF). Laboratório de Pesquisas em Etnicidade, Cultura e Desenvolvimento, Museu Nacional Universidade Federal do Rio de Janeiro – UFRJ/ Brasil (Portekizce). Currículo sem Fronteiras. 2010. 12 Mart 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  10. ^ Políticas Públicas De Educação Escolar Indígena E A Formação De Professores Ticunas No Alto Solimões/am. Currículo sem Fronteiras (Tez) (Portekizce). São Paulo: Universidade de São Paulo. 2011. doi:10.11606/T.48.2011.tde-17102011-152350. 12 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2023. 
  11. ^ "Educación > Ticuna". Equipe de edição da Enciclopédia Povos Indígenas no Brasil (İspanyolca). June 2008. 4 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mart 2017. 
  12. ^ "Projetos em Foco - Índios Ticunas (Project in focus, evangelizing the Ticuana Indians". Missões Nacionais (Portekizce). YouTube. 29 Temmuz 2014. 12 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2017. 
  13. ^ "Encuentro Regional OFS Amazonas - Colombia 15-17 Oct. 2011". Sara I. Ruiz M. (in Spanish and Ticuna). YouTube. 30 Ekim 2011. 12 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2017. 
  14. ^ "amazonas Vídeo sobre Bautismo indìgena". YouTube. 19 Aralık 2016. 12 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  15. ^ "Missionário Indígena da Tribo TIKUNA visita nossa Igreja (Indigenous Missionary of the Tikuna Tribe Visits Out Church)" (Portekizce). Igreja Batista Boas Novas. 11 Kasım 2010. 30 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2017. 
  16. ^ "XXIII Conferêmoa Missionaria - Pr. Lucas Tikuna". Igreja Presbiteriana Betânia em São Francisco. YouTube. 18 Ağustos 2014. 12 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2017. 
  17. ^ "show da virada! Igreja indígena evangélica filadelfia 2015". Marion Ticuna. YouTube. 1 Ocak 2016. 24 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2017. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Tikunalar&oldid=29617669" sayfasından alınmıştır