Tevârîh-i Âl-i Selçuk
| Tevârih-i Âl-i Selçuk | |
|---|---|
| Millet Yazma Eser Kütüphanesi | |
.png) Eserin orijinal el yazmasından bir sayfa. | |
| Diğer ad(lar) | Târîh-i Âli Selçûk, Selçuknâme, Oğuznâme |
| Tür | Tarih |
| Tarih | 15. yy.[1] |
| Dil(ler) | Osmanlı Türkçesi |
| Yazar | Yazıcıoğlu Ali |
| Talep eden | II. Murad |
| Konu(lar) | Oğuzlar, Selçuklu Hanedanı, İlhanlılar, Osmanlılar |
Tevârih-i Âl-i Selçuk (Osmanlı alfabesi: تواريخ آل سلچوق), Târîh-i Âli Selçûk, Selçuknâme ya da Oğuznâme, Yazıcıoğlu Ali tarafından Osmanlı Padişahı II. Murad'ın isteği üzerine kaleme alınmış bir tarih kitabıdır. Yazıcıoğlu Ali, Anadolu Selçuklu Devleti'nin tarih yazarı İbn Bîbî'nin el-Evâmirü'l-Alâiyye fi'l-umûri'l-Alâiyye adlı Farsça eserinin Türkçe çevirisini eklemiş, böylece Tevârih-i Al-i Selçuk'un en önemli bölümü oluşturmuştur. Ayrıca, Reşidüddin Hamedani'nin, Câmi'ut-Tevârîh adlı eserinden faydalanmakla birlikte, tarihi Oğuz efsanelerinden ve Uygurca Oğuznâme'den de istifade etmiştir.[2]
Yazıcıoğlu Ali
[değiştir | kaynağı değiştir]XV. yüzyıl tarihçilerinden Yazıcıoğlu Ali hakkındaki bilgiler oldukça sınırlıdır. Neşrî Târîhi'nde onun, II. Murad devrinde Mısır’da Memlûk sultanlarının yanında Osmanlı elçiliği yapan bir siyaset adamı olduğu ve kitabını muhtemelen 1436 yılında sultanın emriyle hazırladığı bildirilmektedir.[3]
İçerik
[değiştir | kaynağı değiştir]Tevârih-i Al-i Selçuk, İslâm öncesi Türk tarihinden Osmanlıların kuruluşuna kadar geçen dönemin anlatıldığı tarihi bir kaynaktır. Dört bölümden oluşan eserin birinci bölümünde Türk ve Moğol boylarının tarihi ile şeceresi ve Oğuz boylarının isimleri, tamgaları, ongunları, Türklerdeki toy, orun, ülüş adetleri ve uygulanması, Selçuklu Hanedanı dönemi ordu sistemi, unvanlar ve o dönemde Anadolu'daki yer ve şahıs adları hakkında bilgiler içerir.
Türklerin kökeni
[değiştir | kaynağı değiştir]Ebü Hayyan, Oğuz boy adı için kendi sözlüğünde, "Yafes'ten sonra Türklerin büyük babasıdır." (Abū'l-Tūrku'l-kebir bade'l-yāfes) şeklinde tanımlamıştır. Tevrat'ta ise mevcut rivayetlerle Türk soyunun Nuh peygamberin oğlu olan Yafes'ten geldiği söylenir.[4]
Oğuzlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Oḡuz șuʿbesi șöyle-kim anuñ șerḥi Oḡuz-nāme’de ve Cami'üt-Tevarihte gelür, anuñ altı oḡlı vār-ıdı ve anlaruñ her birinüñ Ḥātūnlarından dörder oḡlānları vār-ıdı. Ve Oḡuz çerinüñ șaḡ ḳolı ve șol ḳolın anlara virdi, bu mūcebce ki ẕikr olınur:
- Șaḡ Ḳol:
Gün Ḫan, Ay Ḫan, Yılduz Ḫan
Ḵayı, Bayat, Yazur, Döger, Ușar (Avşar), Ḳayzıḳ (Kızık), Alḳaövli, Ḳaraövlü, Davdarḡa (Dodurğa), Yaparlu, Bigdeli, Ḳarḳın.
- Șol Ḳol:
Gök Ḫan, Ṯaḳ Ḫan, Dingiz Ḫan
Payındur (Bayındur), Becene (Biçene), Salur, İgdür, Bügdüz, Çavundur, Cibini (Çepni), Alayundlu, Evdagir (Üregir), Yıva, Ḳınuḳ.
Șuʿbe:
Oḡuz’uñ ḳardașları ve baʿżı ʿammuzādeleri ki anuñ-ıla müttefìḳ oldılar:
Ayģur, Ḵanḵlı, Ḳapçaḳ, Ḳarluḳ, Ḳılıç (Ḳalaç), Aḡaçeri
Oḡuz’uñ ʿammūları ḳavmlarınuñ șuʿbeleri:
Or Ḫan ve Gür Ḫan ve anuñ ḳardașları ve anuñ oḡlanları ki Oḡuz-ıla müttefìk degüller idi. Ve bu ḵavmler ki iki ḳısım dururlar, biri ol ki anlaruñ așlı ve șuʿbeleri ḳadìmlıḳ cihetiyle mufașșal [ve] maʿlūm degül ve biri ol ki tafãìl-ile maʿlumdur.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Genel
- Yazıcızāde ʿÂlì, Tevārih-i Āl-i Selçuḳ, Staatsbibliothek zu Berlin, Ms. Or. Quart. 1823
- Yazıcıoğlu Ali, Tevârih-i Al-i Selçuk, Topkapı Sarayı kütüphanesi, Revan Köşkü bölümü no.1391, 233a
- Yazıcıoğlu Ali, Tevārih-i Āl-i Selçuḳ, Çeviren: Dr. Abdullah Bakır, 2009, İstanbul. Çamlıca Basım Yayın ISBN 978-9944-905-75-6
- Özel
- ^ "TÂRÎH-i ÂL-i SELÇÛK - Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi'nin 2011 yılında İstanbul'da basılan 40. cildinde, 72-73 numaralı sayfalarda yer almıştır". islamansiklopedisi.org.tr. TDV Islâm Ansiklopedisi. 24 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2020.
- ^ Sergey Grigoreviç Agacanov, Oğuzlar, çeviren. Ekber N. Necef-Ahmet Annaberdiyev, İstanbul, Selenge Yayınları, 2003, sayfa 53.
- ^ Doç. Dr. Sevim Yılmaz Önder (9 Şubat 2015). "YAZICI-ZÂDE ALÎ". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ahmet Yesevi Üniversitesi. 23 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2022.
- ^ Ahmet Suphi Fırat "Yâfes", İslâm Ansiklopedisi, Cilt 13, İstanbul 1986, sayfa 333.