Tepebaşı Tiyatrosu
 | |
| Konum | Tepebaşı, Beyoğlu, İstanbul |
|---|---|
| Koordinatlar | 41°01′59″K 28°58′29″D / 41.03306°K 28.97472°D |
| Tarz | Barok |
| Kapasite | 438 koltuk |
| İnşaat | |
| Yapılış | 1890 |
| Kapanış | 1969 |
| Yıkılış | 1984 |
.jpg)
Tepebaşı Tiyatrosu (Tepebaşı Kışlık Tiyatrosu, Tepebaşı Dram Tiyatrosu), İstanbul'daki en eski tiyatro yapılarından biri. 1890-1983 yılları arasında hizmet verdi.
19. yüzyıl sonunda inşa edilen ve Türk tiyatro tarihinde önemli yeri olan bir yapıdır. Cumhuriyet döneminde en parlak devrini yaşayan bina, uzun yıllar İstanbul Şehir Tiyatroları’nın yönetim merkezi olarak da hizmet verdi. 1970’lerdeki yangınlarda yok olan barok binanın yerinde TRT Tepebaşı stüdyoları bulunmaktadır.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]6. Daire (Beyoğlu Belediyesi) Başkanı Edouard Blaque’in çabaları ile halka açık bir seyir terası ve bahçe olarak yapılan Tepebaşı Bahçesi [1] 24 Temmuz 1880’de açılmıştı.[2] Bahçenin yapımı başladığı sırada, bahçe içindeki arazide bir tiyatro binası yapılması ve bir İtalyan Tiyatrosu kurması için, saray orkestrası şefi Guatelli Paşa'ya bir ferman verilmişti. İstanbul Şehremaneti ile arasında çıkan anlaşmazlık nedeniyle Guatelli ailesi, tiyatro için kendilerine verilen arsayı 6. Daire’ye hibe etti.[2] Ödenek yetersizliğinden dolayı bina yapımı sürekli sekteye uğradı. Tiyatro binasının hangi tarihte yapıldığı tam olarak bilinmemektedir. Genel kanı, İstanbul şehremini Rıdvan Paşa tarafından 1890 yılında tamamlandığı şeklindedir; Ermeni asıllı mimar Hovsep Aznavur'un eseri olduğu düşünülür. Kimi kaynaklarda 1880'li yıllarda burada gösteriler olduğu belirtilmekteyse de bu gösterilerin Tepebaşı Bahçesi’ne kurulmuş bir sahne üzerinde oynanabileceği düşüncesi hâkimdir.[2]
Tipik bir barok tiyatro örneği olan yapının 256 koltuklu bir parteri, zemin kat ve üst katta toplam 182 koltuklu locaları vardı. 1891’de girişe bir ek yapı yapıldı.[2] 1889’da Tepebaşı Bahçesi’nde Claudius adlı bir opera emprezaryosu tarafından üzeri açık yazlık tiyatro inşa edilmiş olduğundan üstü kapalı yapıya “Tepebaşı Kışlık Tiyatrosu” da denirdi.
Tepebaşı Tiyatrosu, II. Meşrutiyet’in ilanına kadar sadece İstanbul’a gelen yabancı grupların oyunlarını sergiledikleri bir mekandı. Sarah Bernhardt, Rejane, Charlotte Lyses, Jane Hading, Jeanne Boulier gibi opera ve ses sanatçıları Tepebaşı Tiyatrosu’nda sahneye çıktılar.[2] Tiyatroyu 1920’lerin sonuna kadar Lehman isimli Rum iş adamı yönetti.
Darülbedayi'nin ilk profesyonel oyunu olan Çürük Temel 20 Ocak 1916 tarihinde Tepebaşı Tiyatrosu'nda sergilendi.[3][4] Bu oyunu ‘Hisse-i Şayia’ ve ‘Hoş Bir Macera’ adlı oyunları ile Halit Fahri Ozansoy’un ‘Baykuş’ adlı piyesi izledi.
Darülbedayi oyuncularından ayrılarak Fikret Şadi ile kendi topluluğunu kuran Raşit Rıza, 1924-1927 arasında tiyatroya yerleşti. 1927’de anlaşması bitince tiyatroyu boşaltarak turneye çıktı.
Darülbedayi
[değiştir | kaynağı değiştir]Raşit Rıza’nın anlaşması bitip tiyatroyu boşaltmasından sonra Dar-ül Bedayi bir daha ayrılmamak üzere Tepebaşı Dram Tiyatrosu’na döndü.[5] 1928’de Almanya’dan getirtilen teknik donanımlarla oldukça modern bir hale getirilen Dram Tiyatrosu, 40 yıl daha hizmet verdi. Tepebaşı’ndaki üstü açık yazlık tiyatro ise kapalı bir salon haline getirilmişti ve sinema olarak kullanılıyordu. 1942’de Şehir Tiyatroları’nın Komedi bölümü oraya taşınınca Kışlık Tiyatro, “Şehir Tiyatroları Dram Kısmı” olarak anılmaya başladı.
İstanbul Belediyesi’nin kurduğu Şehir Operası, ilk temsilini 19 Mart 1960 akşamı Tepebaşı Dram Tiyatrosu’nda Puccini'nin Tosca operasıyla yaptı. Ertesi sene itfaiye teşkilatı Tepebaşı Dram Tiyatrosu 'nda yaptığı inceleme sonunda tiyatronun elektrik tesisatının çok eski olması ve bir yangına sebebiyet verebileceği tespit edilerek tiyatronun işleyişi durduruldu.[2] Tadilattan sonra sadece prova ve tatbikat sahnesi olmasına izin verilmiş olsa da 18 Ocak 1962'de Şehir Operası'nın sergilediği La Traviata ile tekrar açıldı. Şehir Tiyatrosu ise Sinekler oyununu buraya taşıdı.[2]
Bina teknik olarak hizmetlere yanıt veremez olunca Şehir Tiyatroları eski Sümerbank pavyonundan tiyatro salonuna dönüştürülen Harbiye Tiyatrosu'na (bugünkü adıyla Muhsin Ertuğrul Sahnesi) 7 Ocak 1970'te taşındı.
Tepebaşı Tiyatrosu'nda oynanan son oyun Mayıs 1969'da Darphne du Maurier'den Sonbahar Fırtınası oldu. İstanbul Şehir Tiyatroları burada kaldığı süre boyunca 368 adet oyunu 13 bin 273 kez sahneledi.
Yangınlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Tepebaşı Dram Tiyatrosu boşaltıldıktan sonra yıkılmak istense de tepkiler üzerine onarılıp bir müzeye dönüştürülmesine karar verildi; ancak bu imkânı bulamadı. 17 Nisan 1970 günü nasıl çıktığı belli olmayan bir yangın sonucu yapısı ahşaptan olan tiyatro büyük hasar gördü. 3 Kasım 1971'de yaşadığı ikinci yangınla da tamamen yok oldu. Kamuoyunda ‘kundaklama’ şüphesi oluştuğu için soruşturma açıldı ancak bir sonuca varılamadı.
Deneme Sahnesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Tiyatronun arkasında henüz yanmamış olan kâgir marangozhane binası 1975’te klasik anlamdan farklı 300 kişilik yeni bir salona dönüştürüldü ve Deneme Sahnesi burada kuruldu. Yapı gündüz marangozhane, akşam da tiyatro olarak kullanılıyordu. Ortada döner bir sahnesi, etrafında da daire şeklinde sıralanmış koltuklar vardı. Deneme Sahnesi'nin ilk oyunu 22 Haziran 1975'te sahnelenen Zeynep Oral'ın yazdığı Beklan Algan'ın yönettiği Adsız Oyun'du. 1980’de adı Tepebaşı Sahnesi’ne dönüştürülen tiyatro 1983’te faaliyetlerine son verdi.
1984’te tüm bahçe ortadan kaldırılarak, yerine beton teraslı katlı otopark ve sergi salonu binası yaptırıldı.[1] Bina günümüzde TRT İstanbul Stüdyolarıdır.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Vasfi Rıza Zobu'nun İçimizi yakan olay: Tepebaşı Tiyatromuz başlıklı yazısı4 Temmuz 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Beklan Algan'ın anlatımıyla "Tepebaşı Deneme Sahnesi” (video)4 Temmuz 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b "Tepebaşı Bahçesi ve Tiyatroları". 25 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2015.
- ^ a b c d e f g Yüksel, Selçuk. "Yüz Yıllık Efsane Tepebaşı Dram Tiyatrosu". 2 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2016.
- ^ Gazetesi, Evrensel (25 Kasım 2014). "Darülbedayi ilk oyununu 100 yıl sonra yeniden sahneledi". Evrensel.net. 24 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2022.
- ^ "İlk Oyun". ÇÜRÜK TEMEL. 24 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2022.
- ^ "Beyoğlu'nun Eski Tiaytro Binaları (III)". 1 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2016.