Tavuk
| Tavuk | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||
| Korunma durumu | ||||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
Gallus gallus domesticus
(Linnaeus, 1758) |
Tavuk (Latince: Gallus gallus domesticus), sülüngiller (Latince: Phasianidae) familyasından evcilleştirilebilir bir kuş alt türüdür ve genelde çiftliklerde yetiştirilir. Hindistan'da Asya'nın güneydoğusundaki kırmızı Hint kuşundan geldiğine inanılır.
2003 yılında 24 milyar nüfus ile, dünyada en fazla bulunan kuş türüdür. İnsanlara iki çeşit sık kullanılan besin kaynağı sunarlar: etleri ve yumurtaları. Tavuklar uçamayan kuşlardandır. Yumurta ile çoğalırlar. Akciğerleri ile nefes alan tavuklar, hepçil hayvanlardır.[1]
Tavuklar hayatlarının farklı evrelerinde farklı isimler alırlar. Yeni doğmuş yavrularına civciv, genç ve gelişme çağında olanlara piliç, yumurtlama olgunluğuna henüz ulaşmamış, ergenlik öncesi dönemdeki dişiye yarka, cinsi olgunluğa ulaşmış ergin dişilere tavuk, ergin erkeklere horoz denir.
Tavuk ırkları
[değiştir | kaynağı değiştir]Tavuklarda hayvanın dış görünümü, davranış ve verimlilik durumunu belirleyen, değişik coğrafyalarda evrimleşme sonucu gelişmiş değişik tavuk türleri bulunur. Bu ırklar, "saf" veya "melez" ırklar olarak sınıflandırılabilirler.
Saf ırklar
[değiştir | kaynağı değiştir]Saf ırklarda anne ve babadan elde edilen yavrular ebeveynleri ile aynı verim ve biyolojik özellikleri gösterirler. Bunlar et ve yumurtası için tercih edilen kombineler ve sadece yumurtacı özellikleri ile öne çıkan et verimi düşük ırklar veya cüce süs tavuğu olarak kullanılan ırklar olabilir.
- Plymouth Rock, Rhode Island Red, Sussex, Australorp, Bielefelder, Amrock, New Hampshire, Wyandotte, Brahma, Cochin, Langshan, Dorkinng, Orpington, Cornish, Leghorn (Ligorin), Minorca, Denizli ve Gerze (hacıkadın)
Melez ırklar
[değiştir | kaynağı değiştir]Genetik yаpı bakımından birbirinden farklı ebeveyn hatların çiftleştirilmeleri ile elde edilen yüksek verimli, bir özelliği öne çıkan ve уaşama gücü yüksek döllere denir. Hibrit veya melez çeşitlerde yavruların kendi arasında çaprazlanmasıyla elde edilen yeni nesillerde 1. derece ebeveynlerinin değil, uzak ebeveynlerinin özellikleri ortaya çıkabilir.[kaynak belirtilmeli]
- Yumurtacı hibritler
- Lohman Brown (RIR horoz ve Ligorin tavuk melezi), Isa Brown, Red star, Golden Comet (New hampshire horoz ve Plymouth Rock tavuk), Atabey, Atak s.
Kahverengi yumurtаcı hibritler beyaz yumurtacı hibritlere göre % 30 – 40 daha ağırdırlar. Koyu renk horoz ile açık renk tavuklar çiftleştirildiği zaman renkli yavrular dişi, açık olanlar ise horozdur.
- Etçi hibritler
- Broiler tavuğu tavuk eti üretiminde kullanılırlar.
Kökeni
[değiştir | kaynağı değiştir]Filogeni
[değiştir | kaynağı değiştir]
Tavukların da dahil olduğu, modern kekliklere benzeyen su veya kara kuşlarının bulunduğu Tavuksular takımı, tüm ağaçta yaşayan kuşları ve dinozor akrabalarını yok eden Kretase-Paleojen yok oluşunu sağ olarak atlattı.[2] Tavuklar esasen kırmızı orman tavuğundan (Gallus gallus) türemiştir ve bilimsel olarak iki hayvan da aynı türden kabul edilir.[3] Evcil tavuklar kırmızı orman tavuklarıyla serbestçe çiftleşebilir.[3] Daha sonra evcil tavuklar, gri orman tavuğu, Sri Lanka orman tavuğu ve yeşil orman tavuğu ile melezlendi;[4] örneğin, sarı deri geni, gri orman tavuğundan (G. sonneratii) evcil kuşlara aktarıldı.[5] Tahminlere göre tavukların genomunun %71 ila %79'u kırmızı orman tavuğuyla aynıdır.[4]
Evcilleştirme
[değiştir | kaynağı değiştir]
Yapılan ilk araştırmalara göre, günümüz Tayland'ında kırmızı orman tavuğunun tek seferde evcilleştirilmesi, modern tavukların ortaya çıkmasına yol açmış ve modern ırkları ayıran sadece küçük geçişler olmuştur.[8] Kırmızı orman tavuğu, onlarca yıl süren bambu ekim döngüsünün sonunda üretilen devasa miktardaki tohumdan istifade ederek kendi üremesini artırmaya oldukça iyi adapte olmuştur.[9] Tavuğun evcilleştirilmesinde, insanlar, kırmızı orman tavuğunun yiyecek arzındaki bir artışa maruz kaldığında üremede büyük bir artış gösterme yeteneğinden faydalandılar.[10]
Tavuğun tam olarak nerede ve ne zaman evcilleştirildiği konusu hala tartışmalıdır. Genomik çalışmaların tahminine göre tavuklar 8 bin yıl önce Güneydoğu Asya'da evcilleştirildi[4] ve bundan 2 ila 3 bin yıl sonra Çin'e ve Hindistan'a yayıldı. Arkeolojik bulgular, evcil tavukların MÖ 6000'den çok önce Güneydoğu Asya'da, MÖ 6000'de Çin'de ve MÖ 2000'de Hindistan'da varlık gösterdiğini desteklemektedir.[4][11][12] 2020 yılında yayımlanan ve dünya çapında 863 tavuğun tam genomunu sıralayan önemli bir Nature çalışması, tüm evcil tavukların, günümüzde ağırlıklı olarak güneybatı Çin, kuzey Tayland ve Myanmar'da bulunan kırmızı orman tavuğunun tek seferde evcilleştirilmesiyle türediğini öne sürmektedir. Bu evcilleştirilmiş tavuklar, Güneydoğu ve Güney Asya boyunca yayılmış, burada yerel vahşi orman tavuğu türleriyle melezleşerek genetik ve coğrafi olarak farklı grupları meydana getirmiştir. En popüler ticari ırklara dair yapılan analizler, Beyaz Leghorn ırkının, kırmızı orman tavuğunun alt türlerinden miras alınan farklı ataların bir mozaik karışımına sahip olduğunu ortaya koymaktadır.[13][14][15]
Hayvancılıkta tavuk
[değiştir | kaynağı değiştir]Tavuk çiftliklerinde kümesler yüksek ve büyüktür (ortalama 10 000 et tavuğu ya da 4 000 yumurta tavuğu), oysa ilkel bir barınak ile önündeki gezinti alanından ibaret geleneksel kümeste; ancak elli kadar tavuk barınabilir. Aydınlatmanın cinsine (doğal ya da yapay ışık), yetiştirme tarzına (yerde ya da kafeslerde), havalandırmaya, ısıtma sistemine, beslenme sistemine göre çeşitli kümes tipleri vardır.
Et tavuğu (piliç) üretimi için başvurulan yerde yetiştirme, hayvan sıklığının çok yüksek olduğu (metrekareye 15 ila 18 piliç) yapılarda gerçekleştirilir. Isıtma ve havalandırma için, sıcaklık kışın 15 ila 18 derece arasında ve yazın 25 derecenin altında tutulur. Civcivler, kuluçkalıklar sayesinde tamamlayıcı bir ısıtmadan yararlanırlar. Yem dağıtımı gerek yemliklere elle dökülerek, gerek otomatik besleme zincirleri sayesinde mekanik olarak yapılır.
Yumurta tavukları için kafeste yetiştirme yerde yetiştirmenin yerine geçmiştir. Tavuk çiftliğinde, tavukların tek tek yerleştirildikleri bitişik tel örgülü kafeslerin üst üste konduğu 3 ya da 4 batarya bulunur. Kafeslerin tabanı yumurtaların oluklara yuvarlanmasını sağlayacak biçimde eğik yapılmıştır; oluklara düşen yumurtalar ya elle ya da hareketli bant ile otomatik olarak toplanır.
Karanlık denen kümeslerde aydınlatma yapay olduğundan pencere bulunmaz. Yumurta ve üretim tavuklarında ışık ritminin (gün boyunca aydınlık ve karanlık dönemlerin karşılıklı süreleri) kesin kontrolü gerektiğinden böyle bir sistem çok elverişlidir. Aydınlatmanın gün ışığı ile sağlandığı pencereli kümesler et hayvanı (piliç, hindi palazı, ördek palazı vb.) üretimi için daha elverişlidir.
Erysipelothrix insidiosa bakterisi tavuklarda en sık görülen depresyon ve uyuklama semptomlarının nedenidir.[16] Bu bakteri alkalik topraklarda yıllarca yaşayabilir.
-
Azerbaycan posta pulu (2012) -
Bir günlük civciv. Üretim çiftliklerinde özel kuluçka makinalarında, yumurta içindeki gelişimlerini tamamlayabilmeleri için uygun şartlar sağlanarak üretilirler. Doğal kümes yaşamında ise tavuğun vücut ısısı ile kümes ortamında yumurta dönemi gelişimleri sağlanır. -
Besi tavukları -
yumurtacı tavuk
Horozlar
[değiştir | kaynağı değiştir]-
-
Black Bovan -
-
Asya horozu -
-
-
Çıplak boyunlu horoz -
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Tavuk ıslah çalışmaları ve Melez azmanlığı
- Ticari tavuk ırkları, saf-melez, yumurtacı, etçi, coğrafi vs. 15 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Kendi hibridini yap 23 Temmuz 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Tilki ve köpekten korunaklı serbest gezen tavuk evi1 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Köy tavuklarında yumurta verimini etkileyen faftörler
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Weston A. Price Foundation 10 Kasım 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Chickens Are Omnivores
- ^ Pennisi, Elizabeth (24 Mayıs 2018). "Quaillike creatures were the only birds to survive the dinosaur-killing asteroid impact". Science. doi:10.1126/science.aau2802.
- ^ a b Wong, G. K.; Liu, B.; Wang, J.; Zhang, Y.; Yang, X.; Zhang, Z.; Meng, Q.; Zhou, J.; Li, D.; Zhang, J.; Ni, P.; Li, S. (9 Aralık 2004). "A genetic variation map for chicken with 2.8 million single nucleotide polymorphisms". Nature. 432 (7018): 717-722. Bibcode:2004Natur.432..717B. doi:10.1038/nature03156. PMC 2263125 $2. PMID 15592405.
- ^ a b c d e Lawal, Raman Akinyanju; Martin, Simon H.; Vanmechelen, Koen; Vereijken, Addie; Silva, Pradeepa; Al-Atiyat, Raed Mahmoud; Aljumaah, Riyadh Salah; Mwacharo, Joram M.; Wu, Dong-Dong; Zhang, Ya-Ping; Hocking, Paul M.; Smith, Jacqueline; Wragg, David; Hanotte, Olivier (December 2020). "The wild species genome ancestry of domestic chickens". BMC Biology. 18 (1): 13. doi:10.1186/s12915-020-0738-1. PMC 7014787 $2. PMID 32050971.
- ^ Eriksson, Jonas; Larson, Greger; Gunnarsson, Ulrika; Bed'hom, Bertrand; Tixier-Boichard, Michele; Strömstedt, Lina; Wright, Dominic; Jungerius, Annemieke; Vereijken, Addie; Randi, Ettore; Jensen, Per; Andersson, Leif (29 Şubat 2008). "Identification of the Yellow Skin Gene Reveals a Hybrid Origin of the Domestic Chicken". PLOS Genetics. 4 (2): e1000010. doi:10.1371/journal.pgen.1000010. PMC 2265484 $2. PMID 18454198.
- ^ Borrell, Brendan (1 Haziran 2007). "DNA reveals how the chicken crossed the sea". Nature. 447 (7145): 620-621. Bibcode:2007Natur.447R.620B. doi:10.1038/447620b. PMID 17554271.
- ^ Storey, A. A. (19 Haziran 2007). et al. "Radiocarbon and DNA evidence for a pre-Columbian introduction of Polynesian chickens to Chile". Proceedings of the National Academy of Sciences. 104 (25): 10335-10339. Bibcode:2007PNAS..10410335S. doi:10.1073/pnas.0703993104. PMC 1965514 $2. PMID 17556540.
- ^ Fumihito, A.; Miyake, T.; Sumi, S.; Takada, M.; Ohno, S.; Kondo, N. (20 Aralık 1994), "One subspecies of the red junglefowl (Gallus gallus gallus) suffices as the matriarchic ancestor of all domestic breeds", PNAS, 91 (26), ss. 12505-12509, Bibcode:1994PNAS...9112505F, doi:10.1073/pnas.91.26.12505, PMC 45467 $2, PMID 7809067
- ^ King, Rick (24 Şubat 2009), "Rat Attack", Nova and National Geographic Television, 23 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 25 Ağustos 2017
- ^ King, Rick (1 Şubat 2009), "Plant vs. Predator", NOVA, 21 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 25 Ağustos 2017
- ^ West, B.; Zhou, B.X. (1988). "Did chickens go north? New evidence for domestication". J. Archaeol. Sci. 14 (5): 515-533. Bibcode:1988JArSc..15..515W. doi:10.1016/0305-4403(88)90080-5.
- ^ Al-Nasser, A.; Al-Khalaifa, H.; Al-Saffar, A.; Khalil, F.; Albahouh, M.; Ragheb, G.; Al-Haddad, A.; Mashaly, M. (1 Haziran 2007). "Overview of chicken taxonomy and domestication". World's Poultry Science Journal. 63 (2): 285-300. doi:10.1017/S004393390700147X.
- ^ Wang, Ming-Shan; Thakur, Mukesh; Peng, Min-Sheng; Jiang, Yu; Frantz, Laurent Alain François; Li, Ming; Zhang, Jin-Jin; Wang, Sheng; Peters, Joris; Otecko, Newton Otieno; Suwannapoom, Chatmongkon; Guo, Xing (2020). "863 genomes reveal the origin and domestication of chicken". Cell Research. 30 (8): 693-701. doi:10.1038/s41422-020-0349-y. PMC 7395088 $2. PMID 32581344.
- ^ Liu, Yi-Ping; Wu, Gui-Sheng; Yao, Yong-Gang; Miao, Yong-Wang; Luikart, Gordon; Baig, Mumtaz; Beja-Pereira, Albano; Ding, Zhao-Li; Palanichamy, Malliya Gounder; Zhang, Ya-Ping (January 2006). "Multiple maternal origins of chickens: Out of the Asian jungles". Molecular Phylogenetics and Evolution. 38 (1): 12-19. Bibcode:2006MolPE..38...12L. doi:10.1016/j.ympev.2005.09.014. PMID 16275023.
- ^ Zeder, Melinda A.; Emshwiller, Eve; Smith, Bruce D.; Bradley, Daniel G. (March 2006). "Documenting domestication: the intersection of genetics and archaeology". Trends in Genetics. 22 (3): 139-155. doi:10.1016/j.tig.2006.01.007. PMID 16458995.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 4 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2019.
