Türk Şad
Türk Şad (Eski Türkçe: 
: 
)[1][2] 6. yüzyılda kardeşi Tarduş Kağan tarafından İdil havzasına şad olarak gönderilen Türk devlet adamı ve tigin.[3] Göktürklerin Avrupa'ya doğru genişlemesinde önemli roller üstlendiği için; Avrupalı ve Kafkas toplulukları tarafından Türkşad, Türksanf, Ta'n han, Turhantos, Turhat, Tamgan gibi adlarla tanınmıştır. Edward Gibbon, Türkşad adlandırmasının bir unvan olduğu görüşündedir.[4]
Arka plan
[değiştir | kaynağı değiştir]Göktürk Kağanlığı, Asya'nın büyük bölümünü ele geçirdikten sonra topraklarını Doğu Avrupa'ya kadar genişletmişti. 603'e kadar, ülkenin doğu kanadı Türk kağanının bulunduğu; devletin asıl merkezi konumundaydı. Tanrı Dağları'ndan Altaylar'a kadar uzanan çizginin batısı ise doğuya bağlı bir parça olarak düşünülüyordu. Devletin batı kanadını yöneten kişiye ise yabgu adı veriliyordu. Yabgu, ülkenin batısında Türk kağanına bağlı kalmak şartıyla egemendi.[5]
Şadlık
[değiştir | kaynağı değiştir]Taman'ın babası İstemi, Bumin Kağan'ın en genç çocuğuydu. İstemi'nin 576'da ölmesiyle birlikte Taman ve Taman'ın ağabeyi Tarduş yabgu sıfatıyla yönetim güçlerini devraldı. Buna rağmen, ülkenin batı kanadının yük bölümü Tarduş tarafından yönetildi. Taman, İdil havzasının alt bölümlerinde egemenliğini sürdürdü. Cambridge İç Asya tarihçilerine göre, Tarduş, Tamgan'ın üstüydü.[6]
Doğu Roma ile ilişkiler
[değiştir | kaynağı değiştir]Taman'ın yönettiği coğrafi bölgenin konumu itibarıyla, Taman; Doğu Roma İmparatorluğu ile diplomatik ilişkiler geliştirmiştir. Bu nedenle, Taman hakkındaki bilgiler; genellikle Doğu Romalı elçilerin Taman hakkındaki raporlardan elde edilmiştir. Başlangıçta, Doğu Roma ile Türkler; Sasaniler ve Avarlar'a karşı iş birliği içerisinde olmuştur. Ancak buna rağmen Doğu Romalı tarihçi Menander Protector'a göre, Taman; otağını ziyaret eden Doğu Romalı Valentinos adlı elçiye son dönemde Doğu Roma ve Avarlar arasında imzalanan anlaşmadan rahatsız olduğunu bildirmiş; bu anlaşmadan dolayı Doğu Roma'yı suçlamıştır. Bu elçi raporunda, Doğu Roma'nın müttefikliğinin güvenilmez olduğunu belirtmek adına Tamgan'ın Doğu Roma için "Doğu Roma on dilli ve yalancı." ifadesini kullandığı aktarılmaktadır. Bu raporlardan Doğu Roma'nın, Tamgan'ın Dinyeper, Tuna ve Meriç nehirlerindeki varlığından kaygılandığı anlaşılmaktadır.[7] Tamgan, Doğu Roma'nın girdiği ittifakların ardından Doğu Roma topraklarında ilerlemeye başlamış ve Kuzeydoğu Karadeniz'in sahil şeridi ve Kırım'ı ele geçirmiştir. Kısacası, Doğu Roma'nın etki altında tuttuğu bir krallık olan Bosporos Krallığı'nın Kırım'daki topraklarını Türkler ele geçirmiştir.[8] Tarduş, bu alanların fethedilmesinde önemli bir mücadele ortaya koymuştur. Ancak Tartuş'un bu kazanımları Taman tarafından tekrar kaybedilmiştir.
Ölümü
[değiştir | kaynağı değiştir]Taman'ın ölümü hakkında herhangi bir kayıt yoktur. Buna rağmen, 584'ten sonraki Göktürk İç Savaşı'nda kardeşi ile birlikte Töremen'i desteklediği bilinmektedir.[7] Buradan Taman'ın ölümünün 584'ten sonra olduğu anlaşılmaktadır.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Bilge Kağan Yazıtı". s. G14. 18 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2016.
- ^ "Göktürklerde Adlar". 11 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2016.
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;avisimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ Edward Gibbon:Decline and fall of the Roman Empire Vol IV, ISBN 0-8095-9238-X s.576
- ^ "Yabgu". TDV İslam Ansiklopedisi. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Şubat 2016.
- ^ Cambridge History of Inner Asia, ISBN 0-521-24304-1, s.304
- ^ a b L.M.Gümilev :Eski Türkler, tr:Ahsen Batur, Selenge yayınları, İstanbul, 2002, ISBN 975-7856-39-8, OCLC 52822672, s.69, 141
- ^ S.G.Klashtorny-T,I.Sultanov:Türkün Üçbinyılı (tr:D.Ahsen batur),Selenge yayınları, ISBN 975-8839-03-9, s. 102