Tabula Bantina
Tabula Bantina ("Bantia'dan Tablet"in Latincesi), iki parçaya ayrılmış bir bronz tablettir ve Latinceyle yakından ilişkili olan soyu tükenmiş Hint-Avrupa dili Oskancanın en büyük kaynaklarından biridir. Halen tamamlanmamış iki parçadan oluşmaktadır: Napoli parçası ve Adamesteanu-Torrelli parçası. Napoli parçası, 1790'da İtalya'nın Basilicata bölgesindeki Banzi (antik dönemde "Bantia") yakınlarında keşfedilmiştir.[1][2]
Napoli parçası
[değiştir | kaynağı değiştir]Napoli parçası, 1790'da Oppido Lucano (Potenza ili) bölgesindeki Monte Montrone tepesindeki antik bir mezar buluntuları arasında bulundu. Üç büyük ve bazı küçük parçalardan oluşan bir bronz levhadan oluşmaktadır. Tabletin bir yüzünde, Bantia şehrinden bir belediye kanunu yazılıdır; Oskanca dilinde Latin harfleriyle ve 33 satır uzunluğunda yazılmıştır. Diğer tarafında, Latincede bir Roma plebiscita'sı (referandum) yazılıdır. Tablete önce Latince kısmın yazılmış olması ve Oskanca yazıt için tekrardan kullanılmış olması mümkündür.[1][2] Latince metin yaklaşık MÖ 150-100 yılları arasında yazılmıştır, Oskanca metin ise muhtemelen MÖ 89 civarlarında yazıldı ancak Sosyal Savaş öncesinde mi sonrasında mı olduğu tartışmalı bir durumdur.[2] Parça şu anda Napoli Arkeoloji Müzesinde bulunmaktadır.
Adamesteanu-Torrelli parçası
[değiştir | kaynağı değiştir]Adamesteanu-Torrelli parçası, 1967'de Mario Torrelli tarafından bulundu ve şu anda Venosa'daki Adamesteanu Müzesinde bulunmakta. Dilbilimci Dinu Adamesteanu; Oskanca metnin - en azından ikinci parça için - aslında, Latincedeki orijinal bir metnin bir çevirisi olduğunu düşündü ve çeviriyi yapanın Oskancaya çok fazla hakim olmadığını söyledi.[3][4]
Napoli parçasının metni
[değiştir | kaynağı değiştir]Birinci paragraf
[değiştir | kaynağı değiştir]Altı paragraftan ilki, 3-8. satırlar (ilk iki satır açıkça okunamayacak kadar hasar görmüş): Oskanca:
(3) ...deiuast maimas carneis senateis tanginud am ... (4) XL osiins, pon ioc egmo comparascuster. Suae pis pertemust, pruter pan ... (5) deiuatud sipus comenei, perum dolum malum, siom ioc comono mais egmas touti- (6)cas amnud pan pieisum brateis auti cadeis amnud; inim idic siom dat senates (7) tanginud maimas carneis pertumum. Piei ex comono pertemest, izic eizeic zicelei (8) comono ni hipid.[5]
Latince:
(3) ...iurabit maximae partis senatus sententia [dummodo non minus] (4) XL adsint, cum ea res consulta erit. Si quis peremerit, prius quam peremerit, (5) iurato sciens in committio sine dolo malo, se ea comitia magis rei publicae causa, (6) quam cuiuspiam gratiae aut inimicitiae causa; idque se de senatus (7) sententia maximae partis perimere. Cui sic comitia perimet (quisquam), is eo die (8) comitia non habuerit.[5]
Türkçe:
(3-6)...o, konu görüşülürken 40'tan az olmamak kaydıyla senatonun çoğunluğunun rızasıyla yemin eder. Eğer bir kişi şefaat hakkıyla kurulu engelleyecekse engellemeden önce kurulda isteyerek ve kurnazlık etmeyerek, birine bir lütuf veya fesatlık olsun diye değil, halkın refahı için bu kurulu engellediğine dair yemin edecek ve bu da senatonun çoğunluğunun kararına uygun olacak. Bu şekilde kurulu engellenen yargıç o gün toplantıyı yapamayacak.[6]
Notlar: Oskanca carn- "parça, bölüm", Latincedeki carn- "et" (İngilizce'deki carnivore) ile ilgilidir; Hint-Avrupacadaki 'kesmek' anlamına gelen *ker- kökünden gelir - belli ki Latince kelime aslen '(etin) parçası' demekti. Oskanca tangin- "yargı, rıza" İngilizce "think" ile ilgilidir.
İkinci paragraf
[değiştir | kaynağı değiştir]8-13. satırlar
Oskanca:
(8) ...Pis pocapit post post exac comono hafies meddis dat castris loufir (9) en eituas, factud pous touto deiuatuns tanginom deicans, siom dateizasc idic tangineis (10) deicum, pod walaemom touticom tadait ezum. nep fefacid pod pis dat eizac egmad min[s] (11) deiuaid dolud malud. Suae pis contrud exeic fefacust auti comono hipust, molto etan- (12) -to estud: n.
Latince:
(8) ...Quis quandoque post hac comitia habebit magistratus de capite (9) vel in pecunias, facito ut populus iuras sententiam dicant, se de iis id sententiae (10) deicum, quod optimum populum censeat esse, neve fecerit quo quis de ea re minus (11) iuret dolo malo. Si quis contra hoc fecerit aut comitia habuerit, multo tanta esto: n. MM. Et siquis eum potius magistratus multare volet, dumtaxat minoris partis (13) pecuniae multae multare liceto.[7]
Türkçe:
(8-13)...Bundan sonra hangi yargıç ölüm veya para cezası içeren bir dava için kurulu toplarsa bu kararın kamu yararına olduğuna inandıkları şekilde yerine getirileceğine yemin ettikten sonra insanlara yargıyı bildirsin ve bu hususta birilerinin kurnazlıkla yemin etmesine engel olsun. Buna aykırı hareket eden veya meclis tutan kişiye 2000 sesterce ceza kesilsin. Ve eğer herhangi bir yargıç cezayı tazmin etmek isterse suçlunun mülkünün yarısından daha az olmak suretiyle bunu yapabilir.[8]
Üçüncü paragraf
[değiştir | kaynağı değiştir]13-18. satırlar
Oskanca:
(13)...Suaepis pru meddixud altrei castrud auti eituas (14) zicolom dicust, izic comono ni hipid ne pon op toutad petirupert ururst sipus perum dolom (15) mallom in. trutum zico. touto peremust. Petiropert, neip mais pomptis, com preiuatud actud (16) pruter pam medicationom didest, in.pon posmom con preiuatud urust, eisucen zuculud (17) zicolom XXX nesimum comonom ni hipid. suae pid contrud exeic fefacust, ionc suaepist (18) herest licitud, ampert mistreis aeteis eituas[9]
Latince:
(13)... Siquis pro matistatu alteri capitis aut pecuniae (14) diem dixerit, is comitia ne habuerit nisi cum apud populum quater oraverit sciens sine dolo (15) malo et quartum diem populus perceperit. Quater, neque plus quinquens, reo agito (16) prius quam iudicationem dabit, et cum postremum cum reo oraverit, ab eo die (17) in diebus XXX proximis comitia non habuerit. Si quis contra hoc fecerit, eum siquis volet magistratus moltare, (18) liceto, dumtaxat minoris partis pecuniae liceto.[9]
Türkçe:
(13-18)...Bir başkası hakkında ölüm veya para cezası içeren bir davada herhangi bir yargıç, günü tayin etmişse, suçlamayı dört defa hile olmadan halkın huzuruna getirmedikçe kurulu toplamamalıdır ve insanlara dördüncü gün haber verilmiştir. İddianameyi açıklamadan önce davayı dört defa ve beşten fazla olmamak üzere davalıyla tartışmalıdır ve sanıkla son kez tartıştığında, o günden itibaren otuz gün içinde kurula katılmamalıdır. Ve eğer herhangi biri buna aykırı davranmışsa herhangi bir yargıç cezayı tazmin etmek istediğinde yapabilir ancak suçlunun malının yarısından daha azına izin verilir.[9]
Adamesteanu parçasının metni
[değiştir | kaynağı değiştir]Boş kısımlar kısmen doldurulmuştur.
Pruterpan medicatinom lehest dolom malom dolud malud sudana inim. Suae pis fortis ionc meddis moltaum herest moltas moltaum licitud. Pis arageteis maistram carnom aceneis usurom nummom eh exac ligud allam hipust, pantes censas fust acenei poizeipid spentud quaestur inim eisiuss deiu nail holans deuatud aceneis perum dolom malom.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b The New International Encyclopædia, Volume 18, 1910, p. 800, "Tabula Bantina
- ^ a b c Tabula Bantina (Encyclopedia of Ancient History) 11 Şubat 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. by Carlos Sánchez-Moreno Ellart
- ^ Dinu Adamesteanu et Mario Torelli, « Il nuovo frammento della Tabula Bantina », Archeologia classica, 21, 1-17.
- ^ S. Tafaro Identità comunitaria e cittadinanza, partecipazione e mediazione: la suggestione di Bantia, in Annali della Facoltà di Giurisprudenza di Taranto, anno III, Bari, 2010, pp. 375-388. ISBN 978 -88-6611-007-1
- ^ a b Buck, Carl Darling (2007) [1904]. A Grammar of Oscan and Umbrian: With A Collection of Inscriptions and a Glossary. Kessinger Publishing. s. 231. ISBN 978-1432691325.
- ^ Buck, Carl Darling (2007) [1904]. A Grammar of Oscan and Umbrian: With A Collection of Inscriptions and a Glossary. Kessinger Publishing. s. 235. ISBN 978-1432691325.
- ^ a b Buck, Carl Darling (2007) [1904]. A Grammar of Oscan and Umbrian: With A Collection of Inscriptions and a Glossary. Kessinger Publishing. s. 231-2. ISBN 978-1432691325.
- ^ Buck, Carl Darling (2007) [1904]. A Grammar of Oscan and Umbrian: With A Collection of Inscriptions and a Glossary. Kessinger Publishing. s. 236. ISBN 978-1432691325.
- ^ a b c Buck, Carl Darling (2007) [1904]. A Grammar of Oscan and Umbrian: With A Collection of Inscriptions and a Glossary. Kessinger Publishing. s. 232. ISBN 978-1432691325.