Tabinshwehti
| Tabinshwehti တပင်ရွှေထီး | |
|---|---|
 Tabinshwehti Natı | |
| Burma Kralı | |
| Hüküm süresi | 24 Kasım 1530 – 30 Nisan 1550 |
| Taç giymesi | 24 Kasım 1530 |
| Önce gelen | Mingyi Nyo |
| Sonra gelen | Bayinnaung |
| Doğum | 16 Nisan 1516 Çarşamba,1.Kason 878 ME Toungoo (Taungoo) |
| Ölüm | 30 Nisan 1550 (34 yaşında) Çarşamba, 1.Kason 912 ME Pantanaw yakınları |
| Defin | Pantanaw yakınları |
| Eş(ler)i | Dhamma Dewi Khin Myat Khay Ma Naw |
| Çocuk(lar)ı | Min Letya Hanthawaddy Mibaya |
| Hanedan | Toungoo |
| Babası | Mingyi Nyo |
| Annesi | Yaza Dewi |
| Dini | Theravada Budizm |
Tabinshwehti (Birmanca: တပင်ရွှေထီး, [dəbɪ̀ɰ̃ ʃwè tʰí]; 16 Nisan 1516 - 30 Nisan 1550), 1530-1550 yılları arasında Burma (Myanmar) kralı ve Birinci Toungoo İmparatorluğu'nun kurucusudur. Düzenlediği askeri seferler (1534-1549) sayesinde, Pagan imparatorluğu'nun 1287'de yıkılmasından bu yana Burma'daki en büyük krallığı yaratmıştı.[1]
Gençliği
[değiştir | kaynağı değiştir]Doğumu
[değiştir | kaynağı değiştir]Tabinshwehti, Toungoo Kralı Mingyi Nyo ve cariyesi Khin Oo'nun oğlu olarak 16 Nisan 1516 tarihinde Toungoo Sarayı'nda dünyaya geldi.[2]
Çocukluk ve eğitim
[değiştir | kaynağı değiştir]
Genç prens, çocukluğu ve gençliği boyunca yedi kraliyet hizmetçisinden (iki kadın ve beş erkek) hizmet gördü. Mingyi Swe'nin en büyük oğlu Ye Htut ve sütannesi Myo Myat da dahil olmak üzere hizmetçilerinin çocuklarıyla oynayarak büyüdü. Kendisinden üç ay daha büyük olan Ye Htut, ileride Tabinshwehti'nin sağ kolu olacaktı.[3]
Çocukluk efsanesi ve kehanet
[değiştir | kaynağı değiştir]Kehanete göre, Tabinshwehti, babası Hanthawaddy Kralı Dhammazedi tarafından öldürülen Minye Kyawswa adlı bir prensin reenkarnasyonuydu.
Toungoo Kuşatması
[değiştir | kaynağı değiştir]Savaşla ilgili ilk deneyimi 1525 yılında Ava Kralı II.Narapati liderliğindeki kuvvetlerin nisan-mayıs ayları arasında Toungoo'yu başarısız şekilde kuşatmasıyla edindi.[a] İlerleyen yıllarda, Yukarı Burma'dan gelen mülteciler güvenli bir sığınak arayışına girdiklerinde babasının küçük prensliği daha fazla insan gücüne kavuşmuştur.[4]
Saltanatın ilk dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]Tahta çıkışı
[değiştir | kaynağı değiştir]_in_1530.png)
Mingyi Nyo 24 Kasım 1530 yılında öldü ve 14 yaşındaki prens tahta çıktı.[5] Çocukluk zamanındaki tüm çalışanlarına kraliyet unvanları dağıttı ve Mingyi Swe'nin kızı ve Ye Htut'un kız kardeşi olan Khin Hpone Soe ve Shin Nita'nın kızı Khin Myat ile evlenerek bu iki çalışanı ödüllendirdi. Ayrıca Ye Htut da dahil olmak üzere çocukluk arkadaşlarını sırdaşı olarak yanına yerleştirdi.[6]
Thakin Gyi ve Ye Htut
[değiştir | kaynağı değiştir]Genç kral ilk önemli kararını, 1534[b] yılının nisan ayında, üvey kız kardeşi Thakin Gyi ile sağ kolu olan Ye Htut arasındaki ilişkinin ortaya çıkmasıyla aldı. Burma yasalarına göre bu ilişki bir ihanet eylemiydi. Tabinshwehti bakanlarıyla uzun uzadıya tartıştı ve nihayetinde Ye Htut'a kızkardeşini ve prenslere yaraşır olan Kyawhtin Nawrahta unvanının verilmesine karar verdi. Bu kararla Tabinshwehti, kayınbiraderinin "Burma tarihinde eşi benzeri görülmemiş" sadakatini kazandı.[7]
Savaşları
[değiştir | kaynağı değiştir]O günlerde, savaş tedirgin edici bir şekilde krallığa yaklaşmaktaydı. 1532 yılının sonlarında, Yukarı Burma'nın çoğunu yöneten Shan Devletleri Konfederasyonu, eski müttefiki Prome'ye saldırdı ve şehri yağmaladı.[8]
Toungoo imparatorluğu'nun kuruluşu
[değiştir | kaynağı değiştir]Aşağı Burma (1534–1541)
[değiştir | kaynağı değiştir]
Pegu, Irrawaddy deltası ve Prome (1534–39)
[değiştir | kaynağı değiştir].png)
İlk başlarda, Toungoo askeri manevraları sadece Hanthawaddy topraklarına yapılan baskınlardan oluşmaktaydı. 1534-1535, 1535-1536 ve 1536-1537'deki ilk kuraklık mevsimlerinde yapılan baskınların tamamı Pegu'nun yabancı paralı askerler ve ateşli silahlar ile desteklediği güçlendirilmiş savunmasına karşı yapıldı ve başarız oldu.
Martaban (1540–1541)
[değiştir | kaynağı değiştir]Tabinshwehti daha sonraları Aşağı Burma'yı tamamen kontrol etmeye çalıştı. 1540 yılında af karşılığında teslim olunması için son sığınak olarak kabul edilen Martaban'a ültimatom verdi.
Prome ve Yukarı Burma (1541–1545)
[değiştir | kaynağı değiştir]
Martaban'ın fethi, yeni gelişen rejimi Aşağı Burma'daki insan gücünü, yabancı ateşli silahlara erişim ve denizcilik gelirlerini tam olarak kontrol etme imkanı verdi.
Çift taç giyme töreni
[değiştir | kaynağı değiştir]_in_1545.png)
Tabinshwehti, eski başkentte Büyük Pagan[9] krallarına uygulanan ritüel ve tören eşliğinde taçlandırıldı ve 1544 yılının temmuz - ağustos aylarında Pegu'ya muzaffer bir şekilde döndü.[10]
Arakan (1545–1547)
[değiştir | kaynağı değiştir]Tabinshwehti bir sonraki hedefi olarak 1541-1542 yılları arasında Pegu'ya destek sağlayan Arakan'ı seçmiştir. Arakan'da bulunan belgelere göre, Ekim 1545'te, Mrauk-U kuvvetlerinin geri püskürtüldüğü güney Arakan'a bir keşif kuvveti (4000 birlik[11]) göndermiştir.[12]
Siyam (1547–1549)
[değiştir | kaynağı değiştir]
Tabinshwehti, Arakan'dan döndükten sonra doğuya doğru, kendi toprakları olarak gördüğü bölgeyi işgal eden Siyam'a yöneldi.
Son senesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Siyam seferinden döndükten kısa bir süre sonra Tabinshwehti sona doğru yaklaşmıştı. Her zaman son derece disiplinli bir yaşam süren kral, hizmetine yeni girmiş genç bir Portekizli paralı asker tarafından kendisine sunulan şaraba hızla alıştı. Kral o kadar kısa sürede alkolik oldu ki, 1534'ten beri her yıl sürekli olarak düzenlediği yeni askeri seferlerden vazgeçtiği gibi, aynı zamanda günlük yönetim görevlerini de Bayinnaung'a devretmeye karar vermişti.
Yönetim biçimi
[değiştir | kaynağı değiştir]Mirası
[değiştir | kaynağı değiştir]İmparatorluk kurucusu
[değiştir | kaynağı değiştir]Tabinshwehti’nin bıraktığı miras büyük olarak görülmektedir. Herhangi bir idari reform uygulamamasına rağmen, askeri fetihler sayesinde 1287 yılında yıkılan Pagan krallığından bu yana Burma'daki en büyük krallığı bir araya getirmiştir.[13]
Popüler kültür
[değiştir | kaynağı değiştir]Tabinshwehti, kendisinden çok daha ünlü olan halefi Bayinnaung'un anlatıldığı hikâyelerde ikincil rol oynamasına rağmen, popüler kültürde hala cesur bir kral ve imparatorluk kurucusu olarak hatırlanmaktadır.[14]
Din
[değiştir | kaynağı değiştir]Tabinshwehti ruhu(nat), Myanmar'da ibadet edilen 37 ruhtan (nat’tan) biridir. Sol elinde iki kılıç ve sağ elinde diz üstünde iki kılıçla, tahtta çapraz bacaklı otururken tasvir edilmektedir.[15][16]
(Kral Tabinshwehti Aile Ağacı)
| Thihathu Pinya 1265–1325 r. 1310–1325 | Mi Saw U Pagan | Kyawswa of Pagan 1260–1299 r. 1289–1297 | Saw Soe | Thihathu Prome d. 1288 | Atula Dewi | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Kyawswa I Pinya 1299–1350 r. 1344–1350 | Uzana I Pinya 1298–1356 r. 1325–1340 | Min Shin Saw c. 1280s–1350s | Shin Myat Hla c. 1288–1350s | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Thettawshay Sikyay | Sithu Min Oo c. 1310s–1380s? | Swa Saw Ke 1330–1400 r. 1367–1400 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Thray Waduna | Sithu Thanbawa 1360s–1390s? | Minkhaung I Ava 1373–1421 r. 1400–1421 | Tarabya I Pakhan c. 1360s–c. 1433 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Thray Sithu | Sithu Paukmyaing 1380s–? | Minye Kyawswa 1391–1415 | Saw Min Hla 1390s–? | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Thray Thinkhaya | Sithu Kyawhtin Toungoo 1410s–1481 | Min Hla Htut c. 1410s–c. 1480s | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Maha Thinkhaya | Min Hla Nyet | Thura Kyawkhaung | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Mingyi Nyo 1459–1530 r. 1510–1530 | Yaza Dewi c. 1500–? | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Tabinshwehti 1516–1550 r. 1530–1550 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Anma
[değiştir | kaynağı değiştir]Tabinshwehti, Myanmar'daki en tanınmış krallardan biridir.
- Tabinshwehti Yolu, Yangon: Yangon'da bir yol.[17]
- UMS Tabinshwehti: Bir Myanmar Donanma korveti.[18]
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ The siege lasted from April to May 1525 for the following reasons. First, the chronicle Toungoo Yazawin(Sein Lwin Lay 2006: 105–106) says the siege by Avan forces came after the city of Ava fell to the Confederation forces on Saturday, 14th waning of Tabaung 886 ME. However, 14th waning of Tabaung 886 ME translates to Wednesday (not Saturday), 22 March 1525. Secondly, Hmannan Yazawin (Hmannan Vol. 2 2003: 134) says the siege was called off after a month before the rainy season began.
- ^ The Hmannan Yazawin chronicle (Hmannan Vol. 3 2003: 61) only gives 896 ME (29 March 1534 to 29 March 1535) for the date of the marriage between Bayinnaung and Thakin Gyi (Atula Thiri). But they must have got married in early 896 ME around April 1534 since the couple had their second child, Nanda Bayin, in November 1535.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Htin Aung, U. (1967). A history of Burma. Internet Archive. New York, Columbia University Press.
- ^ Hmannan Vol. 2 2003: 180
- ^ Sein Lwin Lay 2006: 99–100
- ^ Hmannan Vol. 2 2003: 137
- ^ Hmannan Vol. 2 2003: 183
- ^ Sein Lwin Lay 2006: 126–127
- ^ Htin Aung 1967: 106
- ^ Hmannan Vol. 2 2003: 215
- ^ Htin Aung 1967: 111
- ^ (Hmannan Vol. 2 2003: 222): Wagaung 906 ME = 20 July 1544 to 18 August 1544
- ^ Maha Yazawin Vol. 2 2006: 173
- ^ Sandamala Linkara Vol. 2 1999: 32
- ^ Lieberman 2003: 155–164
- ^ Thaw Kaung 2010: 125
- ^ "Yangonow-Culture-Nat-37 Nats". web.archive.org. 24 Haziran 2006. 24 Haziran 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ekim 2022.
- ^ "Wayback Machine" (PDF). web.archive.org. 20 Temmuz 2004. 20 Temmuz 2004 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ekim 2022.
- ^ Tabinshwehti Road, Yangon"
- ^ "FFG Aung Zeya". www.globalsecurity.org. 20 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ekim 2022.
Bibliyografya
[değiştir | kaynağı değiştir]- Fernquest, Jon (Sonbahar 2005). "Min-gyi-nyo, the Shan Invasions of Ava (1524–27), and the Beginnings of Expansionary Warfare in Toungoo Burma: 1486–1539" (PDF). SOAS Bulletin of Burma Research. 3 (2). 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2022.
- Harvey, G. E. (1925). History of Burma: From the Earliest Times to 10 March 1824. Londra: Frank Cass & Co. Ltd.
- Htin Aung, Maung (1967). A History of Burma. New York and London: Cambridge University Press.
- Lieberman, Victor B. (2003). Strange Parallels: Southeast Asia in Global Context, c. 800–1830, volume 1, Integration on the Mainland. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-80496-7.
- Myint-U, Thant (2006). The River of Lost Footsteps—Histories of Burma. Farrar, Straus and Giroux. ISBN 978-0-374-16342-6.
- Phayre, Lt. Gen. Sir Arthur P. (1883). History of Burma (1967 bas.). Londra: Susil Gupta.
- Pinto, Fernão Mendes (1980). Rebecca. D. Catz (Ed.). The travels of Mendes Pinto. Chicago: University of Chicago Press.
- Royal Historical Commission of Burma (1832). Hmannan Yazawin (Birmanca). 1–3 (2003 bas.). Yangon: Ministry of Information, Myanmar.
- Sandamala Linkara, Ashin (1931). Rakhine Razawin Thit (Birmanca). 1–2 (1997 bas.). Yangon: Tetlan Sarpay.
- Sein Lwin Lay, Kahtika U (1968). Mintaya Shwe Hti and Bayinnaung: Ketumadi Taungoo Yazawin (Birmanca) (2006, 2. printing bas.). Yangon: Yan Aung Sarpay.
- Thaw Kaung, U (2010). Aspects of Myanmar History and Culture. Yangon: Gangaw Myaing.
