Türkiye'deki Kırgızlar
| Toplam nüfus | |
|---|---|
15000[1] | |
| Diller | |
| Din | |
Türkiye'deki Kırgızlar, Türkiye Kırgızları ya da Türkiye Kırgız Türkleri (Kırgızca: Түркия кыргыздaры Türkiya Kırgızdarı), 20. yüzyılda Orta Asya'nın Rus İmparatorluğu tarafından ele geçirilmesinden sonra kimi yıllarda az sayıda olarak Türkiye topraklarına gelen Kırgızların Türkiye sınırlarında kalan kısmıdır. Türkiye'deki Kırgızların sayısı 15 bin dolayındadır.[1]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Türkiye'deki Kırgızlar içinde dillerini en iyi koruyan grup esas olarak Van'a bağlı Erciş ilçesinin Ulupamir köyüdür. Buraya yerleşen Kırgızlar 1980 yıllarından beri burada yaşadıklarından Van Kırgızları da denilir. Van Kırgızlarının nüfusu yaklaşık olarak 5000 dolayındadır. Buradaki Kırgızların kökü Afganistan'ın Pamir yöresinden gelmişlerdir. Türkiye'de yaşayan başka da Kırgız toplulukları bulunur. Rus işgali ile Tacikistan'ın Murgab ilçesinden Afganistan Pamir yöresine gelen bir bölük Kırgız topluluğu Pamir'deki Kırgız topluluğu ile birleşmiştir. Sovyetlerin Afganistan'ı işgali ile de Pamir yöresinde Rahmankul Han önderliğinde Pakistan'ın Gilgit vadisine geçmişlerdir. 1982 yılında bu topluluğun bir bölümü İstanbul'a gitmiş, kalanları da yeniden Afganistan'daki Pamir yöresine dönmüşlerdir.
Kırgız topluluklarının Pamir'e ilk yerleşimleri 1575 yılındadır.[2] 1920 yılında yine Pamir'e Kırgız toplulukları gelip yerleşirler. 1930'lu yıllarda Pamir'e yine bir iskan daha yaşanır. Pamir Kırgızlarının nüfusları 65.000 kadardı. Pamir yöresi Kırgızları 20. asırda sınır değişimleri sebebiyle Sovyet Rusya (Türkistan'dan) ve İngiltere (Hindistan'dan) arasında ikiye bölünmüşlerdir. Kırgızlar çok sayıda kadere (farklı ülkelere) gitmek mecburiyetinde bırakılırlar. Pamir Kırgızları terimi ilk kez 1892 yılında Rus etnograflar tarafından kullanılmıştır. Kırgız adı Eski Türk dilinden gelen bir addır. Eski Türk dilinde Kırk-ız şeklinde yazılır.
Boylar
[değiştir | kaynağı değiştir]Türkiye'deki bütün Kırgız boyları İstanbul ilinde yaşasa da, asıl yoğunlaştıkları yer Ulupamir köyüdür. Türkiye'deki Kırgızların kültürü Kırgızistan Kırgızları ile büyük ölçüde benzerlik gösterse bile Türkiye Kırgızlarının dili daha özdür.
Dernekler
[değiştir | kaynağı değiştir]Türkiye Kırgızlarının en büyük dernek yapılanması Kırgız Türkleri Kültür ve Yardımlaşma Derneği'dir.[3] Bunun dışında da dernek yapılanmaları vardır.
Konuyla ilgili yayınlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Kаyıpоv S. Cılğа bеrgis cаrım kün: İlimiy-pоpulyardık kitеp – B.: Uçkun, 2006. - 220 b.
- Kayıpоv Sulaiman. Fоlklоr Üzеrinе Yazılar: Makalеlеr, Bildirilеr. – Ankara, 2006.
- Cumаbаеv, Bеktеmir Mitаlipоviç. Pаmir: Uluu dеrcаvаlаrdın оrtоsundаğı gеоsаyasiy küröş. – Bişkеk: Uçkun, 2009. – 192 bеt.
- Cumаbаеv B. Bаtıştаn Аziyanın cürögünö çеyin // Kırğızdаr / Tüzgön Kеñеş Cusupоv. – Bişkеk, 2003. – T. 5. – 289-298-bеttеr.
- Cumаbаеv B., Mааnаеv Е. Pаmir kırğızdаrı: Tаrıхiy-еtnоgrаfiyalık оçеrk. – Bişkеk, 2009. – 186 bеt.
- Çоrоtеgin T., Mоldоkаsımоv K. Kırğızdаrdın cаnа Kırğızstаndın kıskаçа tаrıхı: (Bаyırkı zаmаndаn tаrtıp bugünkü küngö çеyin): Tаrıхtı оkup üyrönüüçülör üçün. – Bişkеk, 2000. – (ISBN 9967-00-001-5). – 160 b.
- Urstаnbеkоv, Bеyşе., Çоrоеv T.K. Kırğız tаrıхı: Kıskаçа еntsiklоpеdiyalık sözdük. – Frunzе: Kırğız Sоvеt Еntsiklоpеdiyasının Bаşkı rеdаktsiyası, 1990. – 288 bеt. – Rеtsеnzеnt: tаrıх iliminin dоktоru Ömürkul Kаrаеv. - ISBN 5-89750-028-2.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b "Türkiye'de yaşayan Kırgızların yaşamı nasıl? - Röportaj". kabar.kg. 11 Nisan 2018. 10 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2019.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 29 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2016.
- ^ http://www.dunyaturkleri.org.tr/Haberler.asp?haber=devam&id=84[ölü/kırık bağlantı]
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- http://www.azattyk.org/media/video/24696804.html 27 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- http://www.barakelde.org/news:35115/ 21 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- http://manas.edu.kg/ 1 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- http://www.azattyk.org/archive/ky-news/20120113/828/828.html?id=24451201 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- http://www.сары-кол.рф/pressa/zhaylyktar/item/214-ван-кыргыздары-кыргызстандан-мугалим-сурашат-улуу-памир[ölü/kırık bağlantı]
- http://www.bbc.co.uk/kyrgyz/kyrgyzstan/2012/11/121105_van.shtml 8 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- http://www.erkintoo.kg/news4735[ölü/kırık bağlantı]