İçeriğe atla

Stanislaw Ulam

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Stanisław Ulam
Kolunun altına sıkıştırılmış bir portföy taşıyan şapkalı, kışlık paltolu ve atkılı gülümseyen bir adam
Kolunun altına sıkıştırılmış bir portföy taşıyan şapkalı, kışlık paltolu ve atkılı gülümseyen bir adam, Stanisław Ulam
DoğumStanisław Marcin Ulam
3 Nisan 1909(1909-04-03)
Lemberg (Habsburg Monarşisi, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu (günümüzde Lviv, Ukrayna)
Ölüm13 Mayıs 1984 (75 yaşında)
Santa Fe, New Mexico, Amerika Birleşik Devletleri
Ölüm sebebiKalp krizi
Defin yeriMontparnasse Mezarlığı, Div 30 CG 19 South 33 east. plot # 297P 1883[1]
48°50′16″K 2°19′42.2″D / 48.83778°K 2.328389°D / 48.83778; 2.328389
MilliyetLeh
Etnik kökenYahudi
VatandaşlıkPolonya, ABD (1941'de telsik ile verildi)
EğitimLviv Politeknik Ulusal Üniversitesi, İkinci Polonya Cumhuriyeti
Mezun olduğu okul(lar)Politechnika Lwowska
Tanınma nedeniFizik, Bilgisayar Bilimi ve Biyoloji alanlardaki matematiksel formülasyonlar, Termonükleer silah, Monte Carlo benzetimi, Fermi-Pasta-Ulam-Tsingou problemi, Nükleer darbe itici gücü
EvlilikFrancoise Ulam
ÖdüllerJohn von Neumann Lecture, Commander with Star of the Order of Polonia Restituta
Kariyeri
DalıMatematik
Çalıştığı kurum
Tez (1933[2])
Doktora
danışmanı		Kazimierz Kuratowski, Włodzimierz Stożek
Doktora öğrencileri
Diğer önemli öğrencileriGeorge F. Estabrook

Stanisław Marcin Ulam (Lehçe telaffuz: /sta'ɲisłaf-'marćin-'ulam/, 3 Nisan 1909 - 13 Mayıs 1984) matematik ve nükleer fizik alanlarında çalışmış Leh-Amerikalı bir bilim adamıydı. Manhattan Projesi'nde yer aldı, termonükleer silahların Teller-Ulam tasarımını yarattı, hücresel otomat konseptini keşfetti, Monte Carlo benzetimi icat etti ve Nükleer darbe itici gücünü önerdi. Saf ve uygulamalı matematikte, bazı teoremleri kanıtladı ve birkaç varsayım önerdi.

Zengin bir Polonyalı Yahudi ailenin çocuğu olarak dünyaya gelen Ulam, 1933'te Kazimierz Kuratowski'nin gözetiminde doktorasını kazandığı Lwów Politeknik Enstitüsü'nde matematik okudu. 1935'te, Ulam'ın Varşova'da tanıştığı John von Neumann, onu birkaç aylığına New Jersey'deki Princeton'da yer alan İleri Araştırmalar Enstitüsü'ne davet etti. 1936'dan 1939'a kadar yazları Polonya'da ve akademik yıllarını Cambridge, Massachusetts'teki Harvard Üniversitesi'nde geçirdi ve burada ergodik teori ile ilgili önemli sonuçlar elde etmek için çalıştı. 20 Ağustos 1939'da 17 yaşındaki kardeşi Adam Ulam ile son kez Amerika Birleşik Devletleri'ne doğru yola çıktı. 1940'ta Wisconsin-Madison Üniversitesi'nde yardımcı doçent, 1941'de Amerika Birleşik Devletleri vatandaşı oldu.

Ekim 1943'te, New Mexico'daki gizli Los Alamos Laboratuvarı'da Manhattan Projesi'nde yer almak için Hans Bethe'den bir davetiye aldı. Orada, patlayıcı tipte bir silahın ihtiyaç duyduğu patlayıcı lenslerin davranışını tahmin etmek için hidrodinamik hesaplamalar üzerinde çalıştı. Burada Teller ve Enrico Fermi için Teller'in "Süper" bombası üzerinde çalıştığı Edward Teller'ın grubuna atandı. Savaştan sonra Güney Kaliforniya Üniversitesi'nde doçent olmak için ayrıldı ancak 1946'da termonükleer silahlar üzerinde çalışmak için Los Alamos'a döndü. Eşi Françoise Aron Ulam da dahil olmak üzere bir kadın "bilgisayar" kadrosunun yardımıyla, Teller'in "Süper" tasarımının işe yaramaz olduğunu gördü. Ocak 1951'de Ulam ve Teller, tüm termonükleer silahların temeli olan Teller-Ulam'ın tasarımını geliştirdiler.

Ulam, Rover Projesi tarafından takip edilen ve Rover'ın nükleer termal roketine alternatif olarak, Orion Projesi haline gelen itici güç için küçük nükleer patlamalardan yararlanmayı öneren roketlerin nükleer itme sorununu ele aldı.

Polonya

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ulam, 3 Nisan 1909'da Galiçya'nın Lemberg şehrinde doğdu.[3][4] Bu sırada Galiçya, Polonyalılar tarafından Avusturya bölünmesi olarak bilinen Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'nun Galiçya Krallığı ve Lodomeria adlı kısmındaydı. 1918'de, yeni restore edilen Polonya'nın, İkinci Cumhuriyeti'nin bir parçası oldu ve şehir, Lehçe adını, Lwów'u, tekrar aldı.[5]

Ulamlar; bankacılar, sanayiciler ve diğer profesyonellerden oluşan zengin bir Polonyalı Yahudi aileydi. Ulam'ın yakın akrabaları "zengin mi zengin" idi.[6] Babası Józef Ulam, Lwów'da doğdu ve bir avukattı[5] ve annesi Anna (evlilik öncesi soyadı Auerbach) Stryj'de doğdu.[7] Amcası Michał Ulam bir mimar, müteahhit ve kereste sanayicisiydi.[8] 1916'dan 1918'e kadar Józef'in ailesi geçici olarak Viyana'da yaşadı.[9] Döndükten sonra Lwów, şehrin Ukrayna kuşatması yaşadığı Polonya-Ukrayna Savaşı'nın merkez üssü oldu.[5]

Picture of the building that used to house the Scottish Café
Scottish Café'nin binası günümüzde Ukrayna'nın Lviv kentindeki Universal Bank'a ev sahipliği yapmaktadır.

1919'da Ulam, 1927'de mezun olduğu Lwów Gymnasium Nr. VII'ye girdi.[10] Daha sonra Lwów Politeknik Enstitüsü'nde matematik okudu. Kazimierz Kuratowski'nin gözetiminde, 1932'de Master of Arts derecesini aldı ve 1933'te bilim doktoru oldu.[9][11] 20 yaşında, 1929'da, Fundamenta Mathematicae dergisinde ilk makalesi Concerning Function of Sets'i yayınladı.[11] 1931'den 1935'e kadar, Godfrey Harold Hardy ve Subrahmanyan Chandrasekhar ile tanıştığı Wilno (Vilnius), Viyana, Zürih, Paris ve Cambridge, İngiltere'ye gitti ve bu şehirlerde öğrenim gördü.[12]

Stanisław Mazur, Mark Kac, Włodzimierz Stożek, Kuratowski ve diğerleriyle birlikte Ulam, Lwów Matematik Okulu'nun bir üyesiydi. Kurucuları, Jan Kazimierz Üniversitesi'nde profesör olan Hugo Steinhaus ve Stefan Banach idi.[13][14]

Tıptaki etkisi ve mirası

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ulam, 1929'da öğrenci olarak ilk makalesinin yayınlanmasından ölümüne kadar sürekli matematik üzerine yazmıştı.[10] Ulam'ın yayınlarının listesi 150'den fazla makale içermektedir. Önemli sayıda makale tarafından temsil edilen konular şunlardır: küme teorisi (ölçülebilir kardinaller ve soyut ölçüler dahil), topoloji, dönüşüm teorisi, ergodik teori, grup teorisi, projektif cebir, sayı teorisi, kombinatorik ve grafik teorisi.[15] Mart 2009'da, Mathematical Reviews veritabanı "Ulam" adlı 697 makale içeriyordu.[16][17][18]

Bibliyografi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Find a Grave'de Stanislaw Ulam
  2. ^ Mathematics Genealogy Project'te Stanislaw Ulam
  3. ^ Chartrand, Gary; Zhang, Ping (20 Mayıs 2013). A First Course in Graph Theory (İngilizce). Courier Corporation. s. 78. ISBN 978-0-486-29730-9. 14 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2021. 
  4. ^ Sullivan, Walter (15 Mayıs 1984). "Stanislaw Ulam, Theorist on Hydrogen Bomb". New York Times. 27 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2013. 
  5. ^ a b c Ulam, S. M (1983). Adventures of a Mathematician. New York: Charles Scribner's Sons. ss. 9-15. ISBN 9780684143910. OCLC 1528346. 
  6. ^ Ulam, Adam Bruno (2002). Understanding the Cold War: a historian's personal reflections. New Brunswick, NJ: Transaction Publishers. s. 19. ISBN 9780765808851. OCLC 48122759. 5 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Aralık 2011. 
  7. ^ Ulam, Molly (25 Haziran 2000). "Ulam Family of Lwow; Auerbachs of Vienna". Genforum. 2 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2011. 
  8. ^ "Genealogy of Michael Ulam". GENi. 24 Mayıs 2011. 6 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2011. 
  9. ^ a b Ulam, Francoise (1987). "Vita: Excerpts from Adventures of a Mathematician" (PDF). Los Alamos National Laboratory. 14 Ocak 2009 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2011. 
  10. ^ a b Ciesielski, Kryzystof; Thermistocles Rassias (2009). "On Stan Ulam and His Mathematics" (PDF). Australian Journal of Mathematical Analysis and Applications. 11 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2011. v 6, nr 1, pp 1-9, 2009 
  11. ^ a b Andrzej M. Kobos (1999). "Mędrzec większy niż życie" [A Sage Greater Than Life]. Zwoje (Lehçe). 3 (16). 27 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2013. 
  12. ^ Ulam, S. M (1983). Adventures of a Mathematician. New York: Charles Scribner's Sons. ss. 56-60. ISBN 9780684143910. OCLC 1528346. 
  13. ^ Ulam, Stanislaw (November 2002). "Preface to the "Scottish Book"". Turnbull WWW Server. School of Mathematical and Computational Sciences University of St Andrews. 30 Mayıs 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2012. 
  14. ^ Maudlin, R. Daniel (1981). The Scottish Book. Birkhauser. s. 268. ISBN 9783764330453. OCLC 7553633. Erişim tarihi: 4 Aralık 2011. 
  15. ^ "Publications of Stanislaw M. Ulam" (PDF). Los Alamos Science, No 15, 1987. Los Alamos National Laboratory. 15 Ocak 2009 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2011. 
  16. ^ "Search for "Ulam" on AMS website". American Mathematical Society. 12 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2011. 
  17. ^ Ulam, Françoise (1991). Postscript to Adventures of a Mathematician. Berkeley, CA: University of California. ISBN 978-0-520-07154-4. 
  18. ^ "Françoise Ulam Obituary". Santa Fe, New Mexican. 30 Nisan 2011. 3 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2011. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Vikipedi'den daha fazlası için:
Kardeş projeler
Commons'ta
Resim ve diğer medya ürünleri
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Stanislaw_Ulam&oldid=32212159" sayfasından alınmıştır