İçeriğe atla

Sovyetler Birliği'nin uzay programı

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Sovyetler Birliği'nin uzay programı
Космическая программа СССР

İlk yapay uydu Sputnik 1'in bir kopyası
Genel bilgiler
Kuruluş tarihi1951 (73 yıl önce) (1951)
Önceki kurum
  • Reaktif Hareket Çalışma Grubu
Kapanış tarihi14 Kasım 1991
Sonraki kurum
BağlılığıSovyetler Birliği
Üst kuruluşGenel Makine İmalat Bakanlığı
Yönetici(ler)

Sovyetler Birliği'nin uzay programı, 1930'lu yıllardan 1991'de dağılıncaya kadar eski Sovyetler Birliği (SSCB) tarafından yürütülen roket ve uzay keşif programlarından oluşuyordu. Altmış yıllık geçmişi boyunca, bu öncelikle sınıflandırılmış askeri program, uzay uçuşlarında bir takım öncü başarılar göstermişti, bunlar; ilk kıtalararası balistik füze (R-7), ilk uydu (Sputnik 1), Dünya yörüngesine ilk canlı taşıma görevi (Sputnik 2'deki köpek Layka), uzayda ve Dünya yörüngesinde ilk insan (Vostok 1'deki kozmonot Yuri Gagarin), uzayda ve yörüngedeki ilk kadın (Vostok 6'da kozmonot Valentina Tereşkova), ilk uzay yürüyüşü (Voskhod 2'de kozmonot Aleksey Leonov), Ay'la ilk çarpışma (Luna 2), Ay'ın karanlık tarafının ilk görüntüsü (Luna 3) ve insansız olarak Ay'a yumuşak iniş (Luna 9), ilk uzay gezgincisi (Lunokhod 1), otomatik olarak ayıklanan ve Ay'dan Dünya'ya getirilen ilk Ay örneği (Luna 16) ve ilk uzay istasyonundan (Salyut 1) oluşmaktadır. İlk gezegenler arası sondalar, kayda değer başka kayıtlar içeriyordu: Venera 1 ve Mars 1, sırasıyla Venüs ve Mars'a uçmuş, Venera 3 ve Mars 2, ilgili gezegen yüzeyi ile çarpışmış ve Venera 7 ve Mars 3 bu gezegenlere yumuşak iniş yapmıştır.

SSCB'nin roket ve uzay programı başlangıçta gelişmiş Alman roket programından gelen tutsak bilim adamlarının desteğiyle sağlandı,[1][2] 1955'ten sonra ise başta Sovyet mühendisleri ve bilim adamları tarafından gerçekleştirildi ve bazı benzersiz Sovyet ve Rus İmparatorluk, birçoğu teorik astronomların babası olarak da bilinen Konstantin Tsiolkovski tarafından türetilen teorik gelişmelerdendi.[3] Sergey Korolyov ana tasarım grubunun başında bulunarak; resmî olarak "baş tasarımcı" (SSCB'deki benzer konumlar için bir adlandırma ölçütü) olmuştur. NASA ile tek bir eşgüdüm teşkilatı kurarak "Uzay Yarışı"'nda Amerika, rakibinden farklı olarak yapılanmış, SSCB programı ise, Korolyov, Mikail Yangel, Valentin Gluşko ve Vladimir Çelomey liderliğindeki rakip tasarım oluşumları arasında bölünmüştü.

Programın sınıflandırılmış durumu ve propaganda değeri nedeniyle görevlerin sonuçlarının bildirimi, başarı belli oluncaya kadar ertelendi ve başarısızlıklar bazen gizli tutuldu. Sonuçta, Mihail Gorbaçov'un 1980'lerdeki Glasnost politikası sonucunda, uzay programı ile ilgili birçok gerçek gizlilik sınıflandırmasından çıkarılmıştır. 1966-1968 yılları arasında Korolyov, Vladimir Komarov (Soyuz 1 kazasında) ve Yuri Gagarin'in (rutin bir savaş uçağı görevinde) ölümleri ve dört insansız testte kalkıştan hemen sonra patlayan bir insanlı ay inişi için tasarlanan büyük N-1 roketinin gelişim başarısızlığı da dikkate değer gerilimler yaratıyordu.

Sovyetler Birliği'nin çöküşüyle birlikte Rusya ve Ukrayna ayrı programlara geçtiler. Rusya, Roskosmos Devlet Kuruluşu olarak bilinen Rus Havacılık ve Uzay Kurumu'nu[4] oluştururken Ukrayna, Ukrayna Ulusal Uzay Kurumu'nu (NSAU) oluşturdu.

Kökenler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Savaş öncesi çabalar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Uzay araştırması teorisi, Birinci Dünya Savaşı'ndan önce Rus İmparatorluğu'nda 19'uncu yüzyılın sonu ve 20. yüzyılın başlarında öncü gazetelerde yayınlayan ve 1929'da Konstantin Tsiolkovski'nin (1857-1935) çok kademeli roketler gibi kavramlarını tanıtan yazılarla sağlam bir temele oturmaktaydı. Tepkili (reaktif) Tahrik Çalışma Grubu'nun üyeleri tarafından gerçekleştirilen erken deneylerde üzerine kurulan pratik yönlerde, 1920'ler ve 1930'larda GIRD kurulmuş (1931'de kurulmuş), Sergey Korolyov gibi öncüler —Mars'a seyahat etmeyi hayal edenler[5]— ve Alman-Rus mühendis Friedrich Zander gibi bilim adamları çalışmıştır. 18 Ağustos 1933'te GIRD, ilk Sovyet sıvı yakıtlı roket Gird-09'u[6] ve 25 Kasım 1933'te, ilk melez yakıtlı roket GIRD-X'i yaptı. 1940-41 yıllarında, Tepkili tahrik alanında bir başka gelişme gerçekleşti: Katyuşa[7] çoklu roketatarının geliştirilmesi ve seri üretimi gerçekleştirildi.

Nazi Almanyası

[değiştir | kaynağı değiştir]

1930'lu yıllarda Sovyet roket teknolojisi Nazi Almanyası ile karşılaştırılabilirdi ancak Joseph Stalin'in Büyük Tasfiyesi, ilerlemesine ciddi şekilde zarar verdi.[kaynak belirtilmeli] Birçok önde gelen mühendis öldü ve Korolyov ve diğerleri Gulag'lara hapsedildi.[5] Katyuşa, 2. Dünya Savaşı sırasında Doğu Cephesinde çok etkili olmasına rağmen, Alman roket programının gelişmişliği, Avrupa'daki savaşın bitiminden sonra Peenemünde'de ve Mittelwerk'teki kalıntılarını denetleyen Rus mühendislerini şaşırttı. Amerikalılar gizlice en önde gelen Alman bilim adamlarını Operasyon Ataşesi olarak ve 100 V-2 roketini Amerika'ya götürürken, Rus programı ancak, yakalanmış Alman kayıtları ve bilim adamlarından bazılarından, özellikle V-2 üretim alanlarından elde edilen çizimlerden büyük ölçüde yararlandı.[5]

Dimitri Ustinov'un yönetimi altında Korolyov ve diğerleri çizimleri denetlediler. Roket bilim adamı Helmut Gröttrup ve diğer yakalanan Almanlar'dan 1950'lerin başına kadar yardım alınarak, Sovyet nükleer savaş başlıklarının ağırlığının daha güçlü bir güçlendiriciye ihtiyaç duymasına rağmen, R-1 adlı V-2 kopyasını yaptılar. Korolyov'un OKB-1 tasarım bürosu, 1930'ların sonlarında deneyler yapmakta, sıvı yakıtlı kriyojenik roketlere odaklanmaktaydı. Sonuç olarak, bu çalışma, Ağustos 1957'de başarıyla denenen R-7 Semyorka[8] kıtalararası balistik füze (ICBM - Intercontinental ballistic missile) tasarımıyla sonuçlandı.

Sputnik ve Vostok

[değiştir | kaynağı değiştir]
Sovyet Sergi Merkezi'nde (Ulusal Ekonomi Başarıları Sergi Merkezi, VDNKh) bulunan R-7 roketleri, nesneleri Dünya yörüngesine taşımak için ilk güvenilir araçtı.[9]

Sovyet uzay programı, SSCB'nin Beş Yıllık Planlarına bağlıydı ve başlangıçta Sovyet ordusunun desteğiyle ilerliyordu. Her ne kadar "tek yanlı bir uzay yolculuğu hayali tarafından yönlendirilme" olsa da, Korolyov genellikle askeri projelerde çalışırken bunu bir sır olarak sakladı —Özellikle Sovyetler Birliği'nin 1949'daki ilk atom bombası testinden sonra, nükleer bir başlığı ABD'ye taşıyabilecek bir füze— birçoğunu uyduları fırlatma ve insanlı uzay aracı düşüncelerinden alıkoydu. Bununla birlikte, Temmuz 1951'de uzaya çıkan ilk canlı Sovyet roketinde bir araçla fırlatıldı; iki köpek 101 km yüksekliğe ulaştıktan sonra canlı olarak kurtarıldı. Amerika'nın ilk başarısından iki ay önce bu ve sonraki uçuşlar, Sovyetlere uzay tıbbı ile ilgili değerli bir deneyim kazandırdı.[5]

Küresel menzili ile ve yaklaşık beş ton ağırlığa sahip olan güvenilir R-7, sadece nükleer savaş başlıkları için stratejik bir verimli sistem olarak değil aynı zamanda bir uzay aracı için mükemmel bir temel olarak etkili olmuştu. Amerika Birleşik Devletleri'nin Uluslararası Jeofizik Yıldönümü'nde bir uydu fırlatma planını Temmuz 1955'te yaptığı duyuru sonrası, Korolyov'un Sovyet lider Nikita Kruşçev'i Amerikalıları aşmak için Ocak 1956'daki planlarını desteklemek için ikna etmesinde büyük fayda sağlamıştı.[5] Tasarılar, uzay hakkında bilgi edinmek için Dünya yörüngesine uydular (Sputnik) göndermek ve dört insansız askeri keşif uydusundan oluşan Zenit programının başlatımı olarak onaylandı.

İlk Sputnik başarılı propaganda darbesi olduktan sonra —sadece şu an açıklanmayan "Roket-Uzay Sistemlerinin Baş Tasarımcısı",[5]— tasarımını Vostok uzay aracının üretilmesi için Zenit programı ile birleştirilen insanlı programı hızlandırmakla suçlandı. Tsiolkovski'den epey etkilenmiş —Uzay gezisi için en önemli hedef olarak Mars'ı seçmiş olan— 1960'ların başında, Korolyov'un himayesinde olan Rus programı, 1968'den 1970'e kadar erkenden Mars'a yapılacak yolculuklar için önemli taslaklar hazırladı. Kapalı döngü yaşam destek sistemleri ve elektrikli roket motorlarıyla ve yüksek yörüngedeki uzay istasyonlarından başlatılan bu planlar, Amerika'nın Ay'a inme hedefinden çok daha iddialıydı.[5]

Ödenek ve destek

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sovyet uzay programı, Stratejik Roket Güçleri ICBM'lerine askeri finansman konusunda ikincil derecede destek olmuştur. Batı, Kruşçev'in her yeni uzay görevini propaganda amacıyla emrettiğine ve Sovyet liderinin Korolyov ve diğer baş tasarımcılarla olağandışı bir şekilde yakın ilişkiye sahip olduğuna inandığı halde Kruşçev, uzayın araştırılması yerine füzeleri vurguladı ve Apollo ile rekabet etmekle fazla ilgilenmedi.[5]

Hükûmet ve Komünist Parti, programın başarılarını propaganda aracı olarak kullanırken, siyasi sebeplere dayanan görevler için yöntemli/düzenli planlar nadirdi. Ancak istisna, 1963'te Vostok 6 ile uzaydaki ilk kadın Valentina Tereşkova idi.[5] Görevler, bilimsel amaçlarla değil, roket kullanılabilirliği veya geçici nedenlerle planlandı. Örneğin, hükûmet Şubat 1962'de aniden yörüngeye iki Vostok'u içeren iddialı bir görev başlattı "on gün içinde", o ay John Glenn'in Mercury-Atlas 6'sı gizlenmekte; programda Ağustos'a kadar Vostok 3 ve Vostok 4 ile bu gerçekleştirilemedi.[5]

İç çekişme

[değiştir | kaynağı değiştir]
Sergey Korolyov, dünyanın etrafında dönen ilk canlı olacak Layka adlı köpekle Sputnik 2 kapsülünde, 1957

NASA'nın yöneticisi James Webb tarafından 1960'ların çoğuna yönlendirilen tek bir eşgüdüm yapısında olan Amerikan uzay programının aksine, SSCB'nin programı birkaç rakip tasarım grubu arasında bölünmüştü. 1957-1961 yılları arasında Sputnikler'in ve 1961-1964 yılları arasında Vostoklar'ın olağanüstü başarılarına rağmen 1958'den sonra Korolyov'un OKB-1 tasarım bürosu, rakip baş tasarımcıları Mikail Yangel, Valentin Gluşko ve Vladimir Çelomey'den artan bir rekabetle karşı karşıya kaldı. Korolyov, kalıcı bir insanlı uzay istasyonunun ve insanlı olarak Ay'ın araştırılmasının temelini oluşturacak olan Soyuz uzay aracı ve N-1 güçlendiricileriyle ilerlemeyi tasarladı. Bununla birlikte, Ustinov onu, çok güvenilir Voskhod uzay aracı, değişiklik yapılmış bir Vostok ve Venüs ve Mars gibi yakın gezegenler için gezegenler arası insansız görevlerde kullanarak, Dünya çapındaki görevlere odaklamaya yönlendirdi.

Yangel, Korolyov'un yardımcısıydı, ancak ordunun desteğiyle 1954 yılında öncelikle askeri alan programında çalışmak üzere kendi tasarım bürosuna atandı. Burası, hipergolik yakıtların kullanımı da dahil olmak üzere daha güçlü roket motorları tasarım ekibine sahipti, ancak 1960'ta Nedelin felaketini takiben, Yangel ICBM gelişimine odaklanmaya yönlendirildi. Korolyov'un N-1 modeline benzer askeri uygulamalar ve gelecekteki uzay istasyonlarını kurmakta ve uzaya kargo uçuşları için kendi ağır güçlendirici tasarımlarını geliştirmeye devam etti.

Çelomey, Kruşçev'in himayesinden yararlandı ve 1960'ta, Ay'a ve insanlı bir askeri uzay istasyonuna insanlı bir araç göndermek için bir roket geliştirmenin en temel işine verildi.[5]

Apollo programının ilerlemesi, her biri kendi programını tepki olarak savunan baş tasarımcıları alarma geçirdi. Çakışan birden fazla tasarım onay aldı ve yeni öneriler zaten onaylanmış projeleri tehdit etti. Korolyov, "tekil kalıcılığı" nedeniyle, Ağustos 1964'te —Birleşik Devletler'in niyetlerini beyan etmesinden üç yıldan fazla zaman sonra— Sovyetler Birliği sonunda Ay için yarışmaya karar verdi. 1967'de —Ekim Devriminin 50. yıldönümü— veya 1968'de Ay'a iniş hedefini belirledi.[5] 1960'lı yılların başında bir aşamada Sovyet uzay programı etkin olarak fırlatma ve uzay aracı için 30 proje geliştiriyordu. Kruşçev'in 1964'te düşüşüyle Korolyov'a insanlı uzay programının kontrolünün verilmesi tamamlandı.

Korolyov'dan sonra

[değiştir | kaynağı değiştir]
Proton-K bir uzaya fırlatma sırasında

Korolyov, kolon kanserini ortaya çıkaran rutin bir operasyondan sonra ve kalp rahatsızlığından ve şiddetli hemorajiden kaynaklanan komplikasyonlardan sonra Ocak 1966'da öldü. Eskiden Vostok 1'in mimarı[10] olan Kerim Kerimov,[11] Pilot Uçuşlar Hakkında Devlet Komisyonu Başkanlığına getirildi ve ilerleyen 25 yıl (1966-1991) için başkanlık etti. Eski Sovyetler Birliği için insan merkezli gezegen-dışı istasyonlar ve hem insanlı uzay bileşkelerinin geliştirilmesi hem de işletilmesinin her aşamasını denetledi. Kerimov'un en büyük başarılarından biri 1986'da Mir'in fırlatılmasıydı.

OKB-1 tasarım bürosunun liderliği, 1967'de Ay'a bir adam gönderme ve 1968'de etrafında turlayacak bir insan gönderme görevine sahip olan Vasily Mishin'e verildi. Mishin, Korolyov'un siyasi otoritesinden yoksun ve diğer baş tasarımcılarla rekabet halindeydi. Araç insanlı olmayan bir uçuşta asla başarıyla test edilmemiş olsa bile, baskı altında, Mishin, 1967'de Soyuz 1'in fırlatılmasını onayladı. Yere çarpan bir araç kazasında Vladimir Komarov öldü. Bu uçuş öncesi ölen ilk insandı.

Mishin, bu felaketi takiben ve yeni baskılar altında bir içki sorunuyla karşılaştı. Sovyetler, 1968'de Ay'a ilk insanlı uçuşla gönderilen Apollo 8 dolayısıyla şaşkına döndüler, ancak Mishin, sorunlu süper ağır N1'in (roket) gelişmesiyle sevindi ve umutlandılar ki Amerikalılar bir gerileme yaşayacaktı, N-1'i kullanılabilir hale getirmek için yeterli zamandan vazgeçerek bir erkeği Ay'da önce karaya çıkarmak istediler. Ocak 1969'da Soyuz 4 ve Soyuz 5'in ortak uçuşla buluşması, iniş için kullanılacak buluşma, kenetlenme ve mürettebat aktarım tekniklerini deneyimlediler ve LK Kondusu, Dünya yörüngesinde başarıyla test edildi. Ancak N-1'in dört insansız testinin başlatılmasının ardından başarısızlıkla sonuçlanınca ağır güçlendirici terk edildi ve Sovyetler tek bir fırlatımla Ay'a iniş hedefine yaklaştılar.

Apollo-Soyuz Test Projesi'nin Amerikan ve Sovyet ekipleri

İnsanlı inişlerin yanı sıra, terk edilmiş Sovyet Ay programı, geliştirilmiş keşif araçları[12] ve yüzey modülleri[13] ile ilk kez detaylandırılmış çok amaçlı Ay modülü Zvezda'yı da içeriyordu. Daha sonra önerilen yeni Ay insanlı programı "Vulkan-LEK" ekonomik nedenlerle kabul edilmedi.

Çelomey bu gerilemeyi takiben Ustinov'u, Almaz'ın askeri uzay istasyonunun ABD tarafından ilan edilen Skylab'a üstün gelmesi için 1970 yılında geliştirmeye iten bir programı onaylamaya ikna etti. Mishin, Salyut olan projenin kontrolü altında kaldı ancak 1971'de Salyut 1'e uygun iki kişilik mürettebattan ziyade, üç kişilik bir mürettebatı basınçlı kıyafetler olmadan uçurmaya karar verdi, yeniden giriş kapsülü basınçtan arındırılmış hale getirildiğinde mürettebata Dünya'ya dönerken ölümcül etkisi olduğunu kanıtladı. Mishin, Çelomey'nin Salyut'u ele geçirmesiyle birçok projeden uzaklaştırıldı. Apollo-Soyuz Test Projesinde NASA ile çalıştıktan sonra, Sovyet yönetimi yeni bir yönetim yaklaşımına ihtiyaç olduğuna karar verdi ve 1974'te N-1 iptal edildi ve Mishin görevden alındı. NPO Energiya'ya Glushko baş tasarımcı atanarak tek bir tasarım bürosu yaratıldı.

İnsanlı Ay programlarının başarısız olmasına rağmen, SSCB, iki tarihi ilkeyle, önemli bir başarıyı elde etti; otomatik Lunokhod ve Luna örnek-döndürme görevleri. Ayrıca, Venüs ve Sonoma kuyrukluyıldızının Venera ve Vega araştırma programlarının araştırmaları daha etkili oldu; Mars araştırması programı ise küçük bir başarı ile devam etti.

Program Gizliliği

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sovyet uzay programı, dünyanın ilk yapay uydusu olan Sputnik'in başarısının önündeki projeler hakkında bilgi vermedi. Nitekim, Sputnik projesi ilk onaylandığında Politbüro'nun en hızlı eylem yöntemlerinden biri, olaylarıyla ilgili olarak Dünya'ya neler duyuracaklarını düşünmekti. Sovyetler Birliği Telgraf Ajansı (TASS) Sovyet uzay programındaki tüm resmî duyurular için emsal oluşturdu. Eninde sonunda yayınlanan bilgiler, uyduyu kimin yaptığını ve fırlattığını veya neden fırlatıldığını ayrıntılarıyla anlatmadı. Bununla birlikte, kamusal açıklamalar ortaya koyulan şeyleri yansıtmıştır: "sır dolu bilimsel ve teknik veriler bol miktarda var... nesnenin bir resminin bile yokluğunda okuyucuyu matematikle boğuşmak durumunda bırakmak gibi."[14] Sürümden kalanlar, Sovyet kozmonotiklerinin gururu ve Sputnik'in başarısıyla elde edilebilecek gelecekteki olasılıkların ima edilmesidir.

Sovyet Uzay Programı'nın gizlilik kullanımı, hem ülkeler arasında gizli bilgilerin sızmasını önlemek hem de uzay programı ve Sovyet halkı arasında gizemli bir engel oluşturmak için bir araç olarak hizmet etmiştir. Programın doğası, amaçları, başarıları ve değerleri ile ilgili belirsiz iletileri somutlaştırdı. Program, düzenli bir Sovyet vatandaşının somut bir imgesini hiçbir zaman elde edemeyeceği, bunun yerine onun tarihinin yüzeysel bir resmini, şimdiki etkinliklerini veya gelecekteki gayretlerini gösterecek kadar gizliydi. Yazar/tarihçi Dominic Phelan'a göre "Fırlatmalar gerçekleşene kadar ilan edilmedi. Kozmonot isimleri, uçuş gerçekleşinceye dek duyurulmadı. Görev ayrıntıları seyrekti. İlk Sputnik'lerin, Ay sondaları ve Venüs sondası hariç, roketlerinin veya kamaralarının büyüklüklerini veya şeklini bilmedik ya da uzay gemilerinin çoğu hakkında bilgi sahibi değildik" dedi.[15]

Sovyet-Rus uzay istasyonu Mir'in bu görüntüsü, 1996'da STS-76 görevi sırasında kenetlenmeden önce Uzay Mekiği Atlantis'teki astronotlar tarafından kaydedildi.

Bununla birlikte, doğası gereği Sovyet uzay programı paradoks (çelişki yumağı) barındırıyordu. Bir yandan yetkililer, başarılarını sık sık sosyalizmin gücüne bağlayarak uzay programını teşvik etmeye çalıştı. Öte yandan, aynı yetkili, Soğuk Savaş bağlamında gizliliğin önemini vurguladı. SSCB'deki gizlilik vurgusu, güçlü ve zayıf yönlerin korunması için bir önlem olarak anlaşılabilir. Gizlilik için bu tür bir gerekçe, ulusal güvenlik için gerekli bilgiyi koruma arzusuyla güdülendi. Sovyet devleti, dış görüntüsünü, imgesini kıracak içeriği sınırlandırarak dış dünyayı olumlu bir şekilde teşvik etmek, böylece devletin fikir ve teknoloji üzerindeki denetimini ve Sovyet buluşlarının korunmasını sağlamak isteyen bir arzunun yansımasıydı.

Bununla birlikte, Sovyet uzay programının askerî etkisi programı çevreleyen gizlilik örtüsü için en nefes kesici açıklama olabilir. Deneysel Tasarım Bürosu-1 (OKB-1) tarafından düzenlenen programın (Sputnik, Layka, Yuri Gagarin) başarılarının kesin olarak ciddi bir etmen olduğu kuşkusuz gerçekleşmişti. OKB-1, Genel Makine Yapım Bakanlığı bünyesinde görevlendirildi.[14] Bu bakanlık, Batının istihbarat güçlerinin Soğuk Savaş döneminde incelemelerini hedef alan oldukça gizli bir askeri-sanayi kompleksiydi. Başlangıçta, OKB-1'in ana hedefi, kıtalararası balistik füzelerin üretimi ve daha da iyileştirilmesi idi. Bu, 1960'lı yıllarda, "uzay yarışı"na doğru hareket ile değişti; açık bir şekilde askeri füze projesiyle olan ilişki devam etti ve Sovyet uzay programının kazanımları bir başka gizlilik katında kaldı. Bunlar silahların gelişimi ile ilgili askeri meseleler, en kutsal uygulamalarla yönetilen kıtalararası balistik füze projesi gibi kazanımlardı. Sovyet askerî sanayi görevlileri, mantıksız rastgele sayı harfi sistemine dayanan silahları etiketleyen ezoterik bir politika geliştirdi. "Örneğin, fırlatma roketi 'nesne 8K72K' iken Vostok uzay aracına 'nesne IIF63'" deniyordu.[14] Hatta fabrika işçileri, uzay aracı yapımı için parçalar inşa etmek ve teslim etmek için sözleşme yapmışlardı, daha büyük resim için çok küçük bir düşünce oluşmuştu. Zorla uygulanan kurallar ve ayrı ayrı erişim bölgeleri, bir bölümdeki çalışanları diğer gelişim bölümlerinde neler olup bittiği hakkında bilgilenmeyi engelledi.

Uzay programına giren şiddetli askeri gizliliğin kaynağı, ilk önce İç Savaş sırasında kabul edilen geçici bir uygulama olarak ortaya çıktı. Bu gizlilik önlemleri, savunma fabrikalarının sayı dizisinin yeniden adlandırılmasıyla 1927'de uygulanmıştı. Bu uygulama, fabrikalar içindeki araştırma ve tasarım projelerine uyarlanacak ve bu gelenek, Sovyet hedeflerini düşmanlarından gizlemek için devam edecekti. Bununla birlikte, hala Batılı istihbarat güçlerinin özel kodu anlayabileceği gerekçesiyle paranoyakça, çalışanların kodu kamuya açıklamasına izin verilmedi, ancak fabrikaları, enstitüleri ve kamuya açık departmanları başka bir kod, özel posta kutusu numaralarını tanımlamak için kullanıldı.

Geriye dönüp bakıldığında, artık Sovyet Uzay istismarları daha sıklaştıkça ortaya çıkan örnek görülebilir. Program, duyurularındaki ihtimali halka arz etti. Halkın bildiği kadarıyla, Sovyet uzay programı hiçbir zaman başarısızlığa maruz kalmamıştı. Yazar/tarihçi James Andrews'e göre, "İstisnalar neredeyse olmaksızın, özellikle insanlı uzay görevlerinde Sovyet uzay istismarlarının kapsamı, başarısızlık ya da sıkıntı raporlarını içermez".[14] Herhangi bir yenilgiyi kabul etme korkusundan ötürü, kozmonotların görev raporları, somut madde yerine aşırı olumlu bir dönüşe yaslandı.

"SSCB, ünlü Winston Churchill tarafından 'bir gizemle sarılmış bir bilmece' olarak tanımlandı, 'bir muamma' içinde bulunmuş ve hiçbir şey Soğuk Savaş döneminde uzay programının ardındaki gerçeği araştırmaktan başka bir şey ifade etmemiştir." Uzay Yarışı tam anlamıyla kafalarımızın üstünde oynansa da, genellikle betimsel bir 'uzay perdesi' ile örtülmüştü"[15] diye Dominic Phelan tarafından dile getirildi. Bununla birlikte, anlaşılması gereken şey, uzay programı etrafında dönen gizlilik taleplerinin büyük oranda Sovyet askerî zorunluluklarından etkilenmiş olmasıdır.

Projelerin ve başarıların listesi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Tamamlanan projeler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sovyet uzay programı aşağıda tanımlı bir dizi projeyi üstlenmiştir:

Önemli ilkler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Luna 3 tarafından çekilip gönderilmiş Ay'ın uzak tarafının ilk görüntüsü
Mars 3, Mars'ta karaya inen ilk uzay aracı

Amerika Birleşik Devletleri'nin 31 Temmuz 1956'da yapay bir uydu başlatma niyetini ilan etmesinden iki gün sonra Sovyetler Birliği aynı şeyi yapmaya niyeti olduğunu açıkladı. Sputnik 1, 4 Ekim 1957'de ABD'yi ve dünyanın dört bir yanındaki çarpıcı insanları etkileyerek fırlatıldı.[16]

Diğer projeler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Buran bir havacılık gösterisinde, (1989)
Mir'in Mirası - Uluslararası Uzay İstasyonu programının İkinci Aşaması olan çekirdek modülleri.

Buran

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sovyet uzay programı uzay mekiği Buran'ı, tarihin 3. süper ağır Energiya fırlatıcısına dayanarak üretti. Energiya, insanlı bir Mars görevinin ana bileşkesi olarak kullanılmak istendi. Buran, ABD Uzay Mekiğine ve ardından Stratejik Savunma Girişimi'ne ilk yanıt olarak geniş uzay tabanlı askeri platformları desteklemek için çalışmak üzere tasarlandı. Sistemin işleyişe geçmesiyle 1988'de stratejik silah azaltma anlaşmaları Buran'ı gereksiz hale getirdi. 15 Kasım 1988'de Buran, yörüngecisi ve Energiya roketi Kazakistan'daki Baykonur Uzay Üssü'nden fırlatıldı ve üç saatlik bir yolculuk ve iki yörünge turundan sonra fırlatma rampasından birkaç kilometre uzakğa iniş yaptı.[18] Birkaç araç üretildi, ancak sadece biri uzaya insansız bir test uçuşunda gönderildi; sivil bir fırlatıcı olarak çalışması çok pahalı bulundu.

İptal edilen gezegenlerarası projeler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Mars 4NM

[değiştir | kaynağı değiştir]

Marsokhod ağır gezginci Mars 4NM, 1974-1975 yılları arasında iptal edilmiş N1 fırlatıcısı ile fırlatılacaktı.

Mars 5NM

[değiştir | kaynağı değiştir]

Mars örnek döndürme görevi Mars 5NM, 1975 yılında tek bir N1 fırlatıcısı ile fırlatılacaktı.

Mars 5M

[değiştir | kaynağı değiştir]

Mars örnek döndürme görevi Mars 5M (ru 1 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.), Proton fırlatıcısı ile kısmen fırlatılacak ve daha sonra 1979'da Mars'a uçmak üzere birlikte yörüngede ayrı bir taşıyıcıya kenetlenecekti.[19]

Vesta

[değiştir | kaynağı değiştir]

Vesta görevi, 1991 yılında fırlatılacak olan, iki özdeş iki gezegenlerarası sondalardan oluşacaktı. Mars'a (Venüs'e erken bir uçuş planı yerine) uçması ve daha sonra farklı sınıflara ait dört asteroidi incelemesi amaçlandı. 4 Vesta'da bir itici ile fırlatılacaktı.

Tsiolkovski

[değiştir | kaynağı değiştir]

Tsiolkovski görevi, 1990'lı yıllarda Jüpiter'den bir "sapan çekimi atışı" yapmak için fırlatılan ve daha sonra Güneş'in beş ya da yedi katı yarıçapındaki bir yörüngeden geçmek için planlanan çift amaçlı, derin gezegenlerarası bir sonda olarak planlandı. Bu uzay aracının bir türevi muhtemelen Satürn ve ötesine doğru fırlatılacaktı.[20]

Olaylar, başarısızlıklar ve aksilikler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sovyet uzay programı, bazı ölümcül olaylar ve başarısızlıklar yaşadı.[21]

1960'ta Nedelin felâketi olarak adlandırılan kazada, fırlatma rampasında denenen yakıtlı bir roketin felaket bir patlamasıydı; patlama anında birçok teknik personel, uzay mühendisi ve projede çalışan teknisyenler ölmüştü.

Eğitim sırasında ilk resmî kozmonot ölümü, 23 Mart 1961'de Valentin Bondarenko'ydu, düşük basınçlı, yüksek oksijenli bir atmosferde alev içindeki bir durumda ölümü meydana geldi.

Voskhod programı, ikincil görevli bir uçuş sırasında Sovyet liderliğinin değişmesi ve ikinci görev sırasında neredeyse ölümcül olan 'yakın çağrı' nedeniyle iptal edildi. Planlanan diğer uçuçlar ilerledikçe, Sovyet uzay programına 20 günlük uzun süreli uçuşta, bir kadın tarafından bir uzay yürüyüşü ve bağlı bir uzay yürüyüşü de dahil 'ilkler' başlığında verilebilirdi.

İki yıl içinde Korolyov, Komarov (Soyuz 1 kazasında) ve ilk uzay adamı Gagarin'in (sıradan bir savaş uçağı görevinde) ölümleri anlaşılır bir şekilde Sovyet uzay programı üzerinde ciddi bir olumsuz etki bıraktı.

Sovyetler, fırlatıldıktan kısa bir süre sonra dört insansız testin her birinde infilak eden dev N-1 roketi ile ilk Ay görevi için çabalamaya devam ediyorlardı. Amerikalılar, 20 Temmuz 1969'da Apollo 11 ile Ay'da insanlı ilk görev ile uzay yarışını kazandı.

1971'de Soyuz 11 görevi sırasında, mürettebat kapsülünün yeniden giriş hazırlıkları sırasında basıncının azalması sonucunda üç kozmonotun ölümüyle sonuçlandı. Bu kaza, uzayda (yüksek atmosfere karşıt olarak) gerçekleşen tek insan ölümüyle sonuçlanan olaydı. Soyuz 11 aracındaki mürettebat üyeleri Vladislav Volkov, Georgi Dobrovolski ve Viktor Patsayev idi.

5 Nisan 1975'te Soyuz 7K-T No.39, Salyut 4 uzay istasyonuna 2 kozmonot taşıyan bir Soyuz roketinin ikinci aşaması arızalandı ve ilk insanlı fırlatım durduruldu. Kozmonotlar birkaç bin mil uzağa gitmişti ve Sovyetler Birliği ile zor ilişkiler içinde olan Çin'e ineceklerinden endişe edilmişti. Kapsül bir yamaçta kayarak bir dağa çarptı ve neredeyse bir kayalıktan kaymıştı; neyse ki, paraşüt halatları ağaçlara takılmış ve bunun gerçekleşmesini engellemişti. Mürettebattan ikisi ağır yaralandı ve komutan Lazarev bir daha asla uçmadı.

18 Mart 1980'de bir Vostok roketi yakıt doldurma operasyonu sırasında fırlatma rampasında patlayarak 48 kişiyi öldürdü.[22]

Ağustos 1981'de, 1971'de fırlatılan Kosmos 434, atmosfere yeniden girmek üzereydi. Uzay aracının nükleer maddeleri taşıdığı endişelerini ortadan kaldırmak için SSCB Dışişleri Bakanlığı'ndan bir sözcü, 26 Ağustos 1981'de Avustralya hükûmetine uydunun "deneysel bir Ay kabini" olduğuna dair güvence verdi. Bu, Sovyetler Birliği tarafından şimdiye kadar insanlı Ay uzay uçuşu programına giren ilk başvurulardan biriydi.[5]

Eylül 1983'te, kozmonotları Salyut 7 uzay istasyonuna taşımak için fırlatılan bir Soyuz roketi rampada patlayarak Soyuz kapsülünün iptal sisteminin devreye girmesine neden oldu, iki kozmonot gemide kurtarıldı.

Bunlara ek olarak, ölümleri Sovyetler Birliği tarafından örtbas edildiği iddia edilen Kayıp Kozmonotların birkaç doğrulanmamış hesabı vardır.

Ayrıca kazaların tam listesine de bakınız.

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Gorodomlya Island". Russianspaceweb.com. 10 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2016. 
  2. ^ "German rocket scientists in Moscow". Russianspaceweb.com. 4 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2016. 
  3. ^ ABD'nin erken dönem uzay programı, II. Dünya Savaşı sonrasında ABD'ye göç eden ve Alman teknolojik tecrübesinden geçmiş mühendislerden ve Sovyet uzay programı da Nazi Almanyası bilim adamları ve roket mühendislerinden yararlanmıştır. Daha sonra Soğuk Savaş boyunca gelişmiş bir altyapı kurmuş bu iki süper gücün uzay programları Nazi Almanları'nın (Helmut Gröttrup'a bakınız) deneyim ve bilgilerine dayanmaktaydı.
  4. ^ "Roscosmos General Information". 6 Ocak 2016. 21 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2017. 
  5. ^ a b c d e f g h i j k l m Siddiqi, Asif A. (8 Ekim 2006). "Challenge To Apollo: The Soviet Union and the Space Race, 1945-1974". NASA. 1 Ocak 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Aralık 2016. 
  6. ^ George P. Sutton (Kasım–Aralık 2003). "History of Liquid-Propellant Rocket Engines in Russia, Formerly the Soviet Union" (PDF). Journal of Propulsion and Power. 19 (6). [ölü/kırık bağlantı]
  7. ^ John Pike. "Katyusha Rocket". Globalsecurity.org. 5 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2016. 
  8. ^ "Rockets & People" (PDF). NASA, history.nasa.gov. 2 Haziran 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2016. 
  9. ^ Wade, Mark (1997–2008). "Soyuz". Encyclopedia Astronautica. 17 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2009. 
  10. ^ Peter Bond, Anma yazısı: Korgeneral Kerim Kerimov 17 Aralık 2008 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi [ölü/kırık bağlantı], The Independent, 7 Nisan 2003.
  11. ^ "Йепхл Юкхебхв Йепхлнб". Space.hobby.ru (Rusça). 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2016. 
  12. ^ "LEK Lunar Expeditionary Complex" [LEK Ay Seferi Kompleksi]. Astronautix.com (İngilizce). 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2016. 
  13. ^ "DLB Module". Astronautix.com (İngilizce). 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2016. 
  14. ^ a b c d "Into the Cosmos: Space Exploration and Soviet Culture". Books.google.com. 29 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2016. 
  15. ^ a b "OhioLINK Institution Selection". Ebooks.ohiolink.edu. Erişim tarihi: 19 Ocak 2016. 
  16. ^ Launius, Roger (2002). To Reach the High Frontier. University Press of Kentucky. ss. 7-10. ISBN 0-8131-2245-7. 
  17. ^ Rincon, Paul; Lachmann, Michael (13 Ekim 2014). "The First Spacewalk How the first human to take steps in outer space nearly didn't return to Earth". bbc.co.uk. BBC News. 14 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2014. 
  18. ^ "Buran - the Soviet 'space shuttle'". BBC. 20 Kasım 2008. 14 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2010. 
  19. ^ "Марс-79 — Википедия". Rusça Vikipedi (Rusça). Erişim tarihi: 19 Ocak 2016. 
  20. ^ Zak, Anatoly (5 Şubat 2013). "Planetary spacecraft". Russian Space Web. 10 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mayıs 2016. 
  21. ^ James E Oberg (12 Mayıs 1981). Red Star in Orbit. ISBN 978-0394514291. 
  22. ^ "MEDIA REPORTS | Soviet rocket blast left 48 dead". BBC News. 31 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2016. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Sovyetler_Birliği%27nin_uzay_programı&oldid=34500775" sayfasından alınmıştır