Sovnarhoz
Sovnarhoz (Rusça: совнархоз, совет народного хозяйства, sovet narodnogo khozyaystva) veya Bölgesel Ekonomik Sovyeti, Sovyetler Birliği'nde ayrı ekonomik bölgeleri yönetmek için kurulan kuruluşlardır. Tamamı Ulusal Ekonomi Yüksek Sovyeti'ne bağlıydı. Bu kuruluşlar Sovyetler Birliği'nin iki tarihsel döneminde var oldu, ilki kapsar 1917-1932 arası dönemde,[1] ikincisi ise 1957-1965 yıllarındaki ekonomik reformlar sonrası kuruldu.
Sovnarhoz adındaki ekonomik konseyler bürokrasiye karşı mücadele etmek amacıyla Mayıs 1957'de Nikita Kruşçev tarafından yönetim reformu kapsamında tanıtıldı.[2][3] Reform sırasında ülke ekonomisi ekonomik konseylerin kurulduğu ekonomik idari bölgelere bölündü. Bu bölgeler Birlik Cumhuriyetlerinin Yüksek Sovyetleri tarafından kuruldu. Bununla birlikte ülkedeki parti liderleri ve milletvekilleri tarafından da onaylandı. Ekonomik konseyler birlik cumhuriyetlerinin meclislerine bağlıyken, konsey başkanları ilgili birlik cumhuriyetindeki bakanlıklarn haklarından yararlandı ve bakanlar kurulunun bir parçasını oluşturdu.[4] Kasım 1962'de Sovyetler Birliği Ulusal Ekonomi Konseyi kuruldu.[5] Aralık ayında, kaldırılan birkaç ekonomik idari bölge de dahil olmak üzere daha büyük ekonomik alanlar oluşturulmaya başlandı ve her birinde bir sovnarhoz oluşturdu. Başlangıçta 105 ekonomik bölgeye ayrılmıştı; sovnarhozlar operasyonel ve planlama yönetimi idi.[6] 1960'tan sonra merkezileşme süreci ekonomik konseyler sistemine entegre edildi. Buna göre birkaç ekonomik idari bölgeye sahip olan Birlik cumhuriyetlerinde, ulusal ekonomik konseylerin ekonomik faaliyetlerini koordine etmek üzere cumhuriyet ulusal ekonomik konseyleri oluşturuldu. Ardından zaman geçtikçe ekonomik bölgelerin sayısı (ve buna bağlı olarak sovnarhoz sayısı) 105'ten 43'e düşürüldü.[7] Bunun sonucu olarak Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti'nde 67 yerine 24 bölge, Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nde ise 14 yerine 7 ekonomik konsey görev aldı.[8] Şubat 1963'te Sovyetler Birliği Yüksek Sovyeti kararnamesiyle Orta Asya ekonomik bölgesi, Özbekistan, Kırgızistan, Tacikistan ve Türkmenistan'da ekonomik idari bölgeleri kuruldu.[9] Son olarak, Mart 1963'te Ulusal Ekonomi Bakanığı Sovyetler Birliği Yüksek Ekonomik Konsey oluşturuldu.[10]
Kruşçev'in Ekim 1964'te istifası reformların çoğu durduruldu. Bir yıl sonra, Ekim 1965'te Sovyetler Birliği Komünist Partisi, bölgesel endüstri yönetim sistemini terk etmeye ve sektörel yönetim sistemine geri dönmeye karar verdi. Reform sırasında yaratılan ekonomik bölgeler kaldırıldı ve her seviyedeki sovnarhozlar kapatıldı.[11]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Декрет об учреждении Высшего совета народного хозяйства" (Rusça). hist.msu.ru. 27 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2019.
- ^ Timothy J. Colton (1 Ekim 1998). Moscow: Governing the Socialist Metropolis. Harvard University Press. s. 449. ISBN 978-0-674-58749-6.
- ^ Peter Rutland (15 Ekim 2009). The Politics of Economic Stagnation in the Soviet Union: The Role of Local Party Organs in Economic Management. Cambridge University Press. s. 75. ISBN 978-0-521-12130-9.
- ^ "О ДАЛЬНЕЙШЕМ СОВЕРШЕНСТВОВАНИИ ОРГАНИЗАЦИИ УПРАВЛЕНИЯ ПРОМЫШЛЕННОСТЬЮ И СТРОИТЕЛЬСТВОМ" (Rusça). Consultant.ru. 21 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2019.
- ^ Об образовании Совета народного хозяйства Советского Союза (СНХ СССР) : Указ Верховного Совета СССР № 772-VI от 24 ноября 1962 г. // Ведомости Верховного Совета СССР, 1962 г., № 48
- ^ Philip Hanson (2003). The Rise and Fall of the Soviet Economy: An Economic History of the USSR From 1945. Longman. s. 58. ISBN 978-0-582-29958-0.
- ^ Paul Cocks; Robert Vincent Daniels; Nancy Whittier Heer (1976). The Dynamics of Soviet Politics. Harvard University Press. s. 111. ISBN 978-0-674-21881-9.
- ^ Ведомости Верховного Совета СССР, 1963 г., № 6
- ^ Об образовании Среднеазиатского экономического района : Указ Верховного Совета СССР № 1010а-VI от 5 февраля 1963 г. // Ведомости Верховного Совета СССР, 1963 г., № 7
- ^ Об образовании Высшего совета народного хозяйства Совета Министров СССР: Указ Верховного Совета СССР № 1020а-VI от 13 марта 1963 г. // Ведомости Верховного Совета СССР, 1963 г., № 11
- ^ Об изменении системы органов управления промышленностью и преобразовании некоторых других органов государственного управления : Закон от 2 октября 1965 г. // Ведомости Верховного Совета СССР 1965 г. № 39