Sosyal inovasyon

Sosyal inovasyon, toplumun ekonomik ve sosyal sorunlarını çözmeye yönelik gözetilen hedefler ve bu hedefler doğrultusunda yapılan faaliyetlerdir. Bu faaliyetler, yeni veya geliştirilmiş etkinliklerin, girişimlerin, hizmetlerin, süreçlerin ve ürünlerin uygulanmasını içerir. Temel olarak, insanların yaşamlarında pozitif etkiler yaratmak için somut yöntemler bulmayı amaçlar.

Sosyal inovasyon, toplum ve bireyler için sürdürülebilir yaşam koşulları sağlamak amacıyla, mevcut toplumsal, kültürel, ekonomik ve çevresel sorunlara yenilikçi ve sürdürülebilir çözümler üretme sürecidir. Bu süreç, genellikle ortak bir hedefe sahip sosyal topluluklar veya kurumlar tarafından gerçekleştirilir. Sosyal inovasyon, kamu kurumları, vakıflar, dernekler ve kâr amacı gütmeyen şirketler gibi çeşitli kuruluşlar tarafından desteklenir. Özellikle, kâr amacı güden şirketler de sosyal inovasyon projeleri gerçekleştirebilirler. Ancak, sosyal inovasyonun ana farkı, bu sürecin temel amacının maddi kazanç elde etmek değil, toplumsal yenilik ve iyileşmeyi hedeflemesidir. İyi bir sosyal inovasyon projesini belirleyen kriter, kimin uyguladığından ziyade hangi amaca hizmet ettiğidir.

Moulaert ve diğerleri (2005), sosyal inovasyonun üç temel boyutunu tanımlarlar. İlk olarak, ürün boyutu olarak adlandırılan boyut, bireylerin karşılanmamış ihtiyaçlarını gidermeyi hedefler. İkincisi, süreç boyutudur ve toplumun çeşitli kesimlerini kapsayarak katılımı arttırarak sosyal ilişkilerdeki değişimi ifade eder. Üçüncüsü ise güçlendirme boyutudur ve sosyo-politik kapasitenin arttırılması ve bireylerin ihtiyaçlarına erişimi sağlamak için gerekli kaynaklara ulaşımı ifade eder. Avrupa Birliği, sosyal inovasyonu bu üç boyutu kapsayacak şekilde genel bir tanım yapar. Buna göre, sosyal inovasyon; toplumsal ihtiyaçları daha etkili bir şekilde karşılayan ve yeni sosyal ilişkiler veya birliktelikler oluşturan ürünler, hizmetler, modeller gibi yeni fikirlerdir. İnovasyonlar sadece topluma fayda sağlamakla kalmaz, aynı zamanda toplumun harekete geçme yeteneğini de artırır (BEPA, 2011:9). Dolayısıyla, sosyal inovasyonlar toplumda fırsat eşitliği veya fırsatlara erişim eşitliği sağlama konusunda önemli bir araç olarak görülebilir.

Öte yandan, Arrow (1963) tarafından ifade edildiği üzere, sosyal inovasyonlar genellikle yeni hizmetler tasarlamak, sunmak ve sürdürmek amacıyla gerçekleştirilir. Sosyal hizmetler, sağlık ve eğitim gibi kamu sektörü hizmetlerinde faaliyet gösteren üçüncü sektör örgütleri, toplumsal sorunların çözümü için çeşitli sosyal inovasyon projeleri uygulamaktadırlar.

Sosyal inovasyon, toplumun çeşitli sorunlarına yaratıcı ve etkili çözümler sunarak onları çözmeyi amaçlar. Bu süreç, toplumsal değişimi teşvik eder ve bireylerin ve toplulukların yaşam kalitesini artırmayı hedefler. Özellikle genç bireyler, sosyal inovasyon aracılığıyla kendilerini güçlendirme ve toplulukları içinde yenilikçi çözümler geliştirme fırsatı bulurlar. Bu da onları daha dinamik, kapsayıcı ve sürdürülebilir bir sosyal pazar ekonomisine aktif katılımcılar olarak dahil olmaya teşvik eder.

Tarihçe

Stanford Üniversitesi'ndeki Center for Social Innovation (CSI), toplumun sosyal yaşamında karşılaştığı problemlere çözüm üretirken sürdürülebilir olmasını amaçlayan bir merkez olarak sosyal inovasyon alanı oluşturmak için çalışmalarına başladı. 1999’da bir araya gelen alanında uzman kişiler bir yol haritası belirledi. Bu yol haritası Amerika Birleşik Devletleri’nde Beyaz Saray Sosyal İnovasyon Ofisinin kurulmasına yol açtı.

Sosyal inovasyonun özellikleri

Sosyal inovasyonun oluşum sürecinde ilk başta bir problem alanına ve ihtiyaca yönelik düşünceler geliştirilerek fark edilmesi gereklidir. Düşünce aşamasından sonra ortaya çıkan düşüncelerin deneme açısından modeller geliştirilerek ilk deneme sürümünün gerçekleştirilmesi gereklidir. Üçüncü aşama olan uygulama aşamasında ise artık soruna yönelik çözümler bulunmuş olup hayata geçirilmiştir. Son aşama olan etki aşamasında ise soruna yönelik bulunan çözümlerin değerlendirilmesi aşamasıdır.

Sosyal inovasyonun özellikleri genel olarak şu şekilde sıralanabilir:

• Toplumsal sorunlara etkin cevap veren,
• Yenilikçi,
• İş birliğine açık,
• Çözüm odaklı,
• İstihdamı artıran,
• Yerel ve ulusal gelişmeyi hızlandıran,
• Kaynak kullanımına daha iyi imkan tanıyan,
• Kapsayıcı,
• Adil,
• Sürdürülebilir olmak üzere başlıca özellikleri bulunmaktadır.

Çalışma alanları

Genel olarak; eşitlik, güçlendirme, toplumsal yenilikler ve çevre kategorileri, sosyal inovasyon projelerinin geliştirilebileceği alanları temsil eder.

Gençlik politikaları: Gençlerin sosyal inovasyona katılımının önemi ve gençlik politikalarının inovatif karakteri.

Ekonomik ve sosyal dönüşüm: Toplumların ekonomik ve sosyal yapısındaki değişimler ve bu değişimlerin sosyal inovasyon üzerindeki etkileri.

Sosyal inovasyon ekosistemi: Sosyal inovasyon ekosisteminin oluşturulması ve güçlendirilmesi.

Sosyal girişimcilik: Sosyal inovasyon ve sosyal girişimcilik arasındaki ilişki ve Türkiye’de sosyal girişimciliğin ekonomik bir alan olarak gelişimi.

Dünyadan sosyal inovasyon örnekleri

• Vikipedi: Her biri gönüllüler tarafından yazılan, yüzlerce dilde makaleye ev sahipliği yapan bir ansiklopedidir.
• Mikrokredi: Bangladeşli ekonomist Muhammed Yunus tarafından yoksul bireylerin yaşadığı en temel sorunlardan biri olan finansmana erişim problemine çözüm için geliştirilen bir sistemdir.
• Open University: Dünya genelinde çevrim içi eğitim sağlama fırsatı sunan bir kurumdur.
• OpenStreetMap: İnternete erişimi olan herkesin ücretsiz olarak erişebileceği coğrafi verileri toplayan, iş birliğine dayalı bir web haritalama projesidir.
• Mapillary: Dünyanın en büyük kitle kaynak tabanlı sokak görünümlerini içeren platformudur.

Türkiye'den sosyal inovasyon örnekleri

• TOG: Gençlerin sosyal sorumluluk projeleri ile sorunlara çözüm üretmesini sağlarken, kişisel gelişimlerine de katkı sağlayan bir vakıftır.
• Usturlab: Gençlerin bilim ve sanata ilgilerini ve meraklarını artırarak geleceğin mucitleri olabilmeleri için yol gösteren bir sosyal inovasyon örneğidir.
• İhtiyaç Haritası: Destek sağlamak isteyenleri ihtiyaç sahipleri ile buluşturan bir platformdur.
• Yuvarla Sosyal Girişimi: Online olarak yapılan alışverişlerde oluşan küsuratların yuvarlanarak sivil toplum alanında çalışan derneklere bağışına dayanan bir girişimdir.
• Sosyal İnovasyon Ajansı: Toplumsal ihtiyaçlara yenilikçi ve uygulanabilir çözümler sunan sosyal fayda odaklı çalışan bir kamu kurumudur.

İlişkili kavramlar

• Açık inovasyon: Amacına uygun bir şekilde ortaya konmuş bilgi giriş ve çıkışlarıyla kurum içinde var olan yenilik faaliyetlerini hızlandıran ve bu faaliyetleri kurum dışı kullanıma da açarak bilginin istikrarlı bir akışta olmasını hedefleyen paradigmadır.
• Kapalı inovasyon: İşletmenin yalnızca kendi içerisindeki etkileşimleri ile rekabet edebilecek noktaya gelebileceğini ve inovasyon sürecinin yalnızca işletmeye katma değer sağlayabileceğini savunmaktadır.
• Sürdürülebilirlik: Sürdürülebilirlik daimi olma yeteneği olarak açıklanan bir kavramdır. Sürdürülebilirlik, temelde ekoloji ve ekolojik sistemlerin fonksiyonlarını, süreçlerini ve üretkenliğini gelecekte de devam ettirebilme yeteneği olarak algılanmaktadır.
• Sosyal fayda: Sosyal fayda, toplumun veya bireylerin refahını ve mutluluğunu artırmayı amaçlayan projeler ve faaliyetlerdir. Sosyal fayda, genellikle ekonomik kazanç gibi maddi amaçlardan ziyade, insanların sağlık, eğitim, barınma, aile ve sosyal hayat gibi temel ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik projeleri içerir.
• Sosyal sermaye: Sosyal sermaye, ülkelerin ekonomik aktiviteleri üzerinde toplumsal yaşamın etkilerini incelemeyi hedefleyen, sosyal içerikli yeni bir ekonomik terimdir. Bu kavram, toplum içindeki ilişkilerin ve ağların ekonomik performansa olan katkısını değerlendirmeye çalışır. Sosyal sermaye, insanların birbirleriyle kurdukları güven, iş birliği ve normlar sayesinde ekonomiye nasıl katkıda bulunduğunu analiz eder. Bu yeni ekonomi anlayışı, toplumsal bağların ve etkileşimlerin ekonomik faaliyetler üzerindeki önemini vurgular.
• Veri odaklı tasarım: Veri odaklı tasarım, problemlere veri odaklı bir perspektiften bakılması olarak ifade edilmektedir.
• Bilimsel araştırma tasarımı: Bir araştırmanın temeli veya genel planını ifade etmektedir. Araştırma problemini çözmek veya şekillendirmek için ilgili süreçlerin detaylandırılması ve hipotezlerin testi, araştırma sorularının cevaplandırılması ve böylece ihtiyaç duyulan bilginin elde edilmesini içermektedir.
• Sosyal dönüşüm: Toplumun her alanında zaman içerisinde meydana gelen farklılaşma ve değişim olarak ifade edilmektedir.
• Etki yatırımcılığı: Finansal getiri elde etmenin yanı sıra sosyal ve çevresel pozitif katkı sağlamak amacıyla kamu, özel sektör, belediyeler, sosyal girişimler ve STK’lar etki yatırımcılığı yapmaktadır.
• Sosyal etki ve sosyal etki analizi: Sosyal etki analizi, filantropik kuruluşlar, sivil toplum örgütleri, sosyal girişimciler ve şirketler gibi çeşitli kuruluşlar için artan bir öneme sahiptir. Bu analiz yöntemi, kuruluşların faaliyetlerinin toplum ve çevre üzerindeki etkilerini ölçme ve değerlendirme süreçlerinde yardımcı olur. Sosyal etki analizinin temel amacı, bir kuruluşun sosyal fayda sağlama kapasitesini ne kadar iyi gerçekleştirdiğini ve misyonunu ne derece etkin bir şekilde yerine getirdiğini belirlemektedir.
• Sosyal girişimcilik: Son yıllarda özel sektör, kamu ve kar amacı bulunmayan sektörlerde hızla yayılan sosyal girişimcilik kavramının temelleri oldukça eskidir. Kar amacı gütmeyen kuruluşların gelir elde etmek amacıyla fırsatları tespit etme, bu fırsatlardan faydalanmak için gerekli kaynakları toplama ve bu fırsatları somut sonuçlara dönüştürme çabalarıdır. Sosyal girişimcilik kişisel sermayeyi arttırmaktan daha çok sosyal problemlere sürdürülebilir, inovatif çözümler sunarak yenilik oluşturur.
• Çözüm odaklı düşünme: Problemler karşısında sorunun oluşturduğu rahatsızlık ve problemin çözümüne ilişkin olumsuz düşünceler bireyi çaresiz hissettirir. Bunun yerine ortadaki sorunun çözümüne ilişkin alternatif yolların olduğu düşünüldüğünde, daha olumlu sonuçlar alınabilir. Bu noktada çözüm odaklı düşüncenin önemi ortaya çıkmaktadır. Çünkü  çözüm odaklı düşünce kaynağı çözüm odaklı yaklaşım, hayatta karşılaşılan sorunlara farklı bir bakış açısı ile bakmaktır. Çözüm odaklı düşünen kişiler çözüme kilitlenip problemin çözümünü araştırıp ürettiği çözümleri denemeye çalışır. Çıkılamaz bir halde olan durumdan olumlu bir değişime giden yolda kişinin kaynaklarının ve dayanıklılığını vurgulayan çözüm odaklı yaklaşımın odağı gelecektir. Çözüm odaklı yaklaşımda hedefler net bir şekilde tanımlanır. Çözüm odaklı düşünme yaklaşımında kişi, kendi hayatının uzmanı olur ve sorunların çözümü için izlenecek yolda kendi belirlediği yol haritasına göre ilerler. Çözüm odaklı yaklaşımda “her zaman alternatif yollar vardır” düşüncesi ile hareket edilmesi, gelecek odaklılık ve kullanılan çözüme ilişkin dil ve süreç kavramı ile yakından ilişkili görünmektedir.