Sineperver Valide Sultan Çeşmesi (Fatih)
 Çeşmenin ön cephesinden görünümü (Ekim 2020) | |
 | |
| Diğer ad(lar) | Kanlı Çeşme |
|---|---|
| Genel bilgiler | |
| Tür | Çeşme |
| Konum | Fatih, İstanbul, Türkiye |
| Koordinatlar | 41°01′23″K 28°56′29″D / 41.02306°K 28.94139°D |
| Tamamlanma | 1825 ya da 1826 |
| Yenileme | 2009 · 2018 |
| Teknik ayrıntılar | |
| Yapı sistemi | Kâgir |
| Malzeme | Küfeki taşı |
Sineperver Valide Sultan Çeşmesi ya da Kanlı Çeşme, İstanbul'un Fatih ilçesindeki bir çeşmedir. Ayşe Sineperver Sultan tarafından 1825 ya da 1826'da yaptırıldı. 1994 yılı itibarıyla suyu akmayan çeşme, 2009'daki restorasyonu sonucunda işlevsel hâle getirildi. Musluğunun tahrip edilmesinin ardından 2015 itibarıyla bir kez daha işlevini yitirse de 2018'deki restorasyonuyla birlikte tekrar faaliyete geçti.
Küfeki taşından inşa edilen dikdörtgen planlı kâgir çeşmenin ön cephesi, dört pilaster ile dikey olarak üçe bölünür. Ortadaki iki pilaster arasında bir musluk yer alır. Altındaki tekne, cephe boyunca uzanır ve pilasterlerle üç bölmeye ayrılır. Mermer ayna taşında kabartma motifler işlenmiştir. Ayna taşının yukarısında yer alan, inşasına dair dört satırlık kitâbesi, kabartma tekniğiyle işlenmiştir. Yapının ön cephesinde bir alınlık varken arka kısımdaki haznesinin üzeri çatısızdır.
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]Çeşme, Ayşe Sineperver Sultan tarafından 1825 ya da 1826'da yaptırıldı.[a][1] Suyunun acı olmasından ötürü halk arasında Kanlı Çeşme olarak da adlandırılıyordu.[1] 1943'teki eserinde İbrahim Hilmi Tanışık, çeşmenin acı olan suyunun "daima boşa aktığı"ndan bahsediyordu.[2] 1978'e kadar suyunun aktığı bilinen çeşmenin, 1994'te ise bu işlevi yerine getiremediği tespit edilmişti.[1] 26 Aralık 1986'da, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından "korunması gerekli kültür ve tabiat varlığı" olarak tescil edildi.[3]
Çeşme, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Koruma Uygulama Denetim Bürosu tarafından 2009 yılında restore edildi. Bu çalışmalar kapsamında çeşmenin temizliği yapıldı, yapıyı saran bitkiler temizlendi, kırılmış kısımlarda tümleme ile ayrılan kısımlarda birleştirme yapıldı, çimento sıva uygulanmış yerler temizlenirken Horasan harcı ile sıvalama gerçekleştirildi, miksiyon ve altın varak uygulamasıyla kitâbesi yenilendi. Şehir şebekesinden bağlanan su tesisatı, eklenen iki musluk ve su giderinin yapılmasıyla birlikte suyu akar hâle getirildi. Ön yüzüne, çeşmenin tanıtımını ve bu onarımını anlatan, ahşap ve pirinçten yapılmış bir levha da eklendi.[4] Bu levhada, çeşmenin kitâbesindeki tarih, 1241 yerine hatalı bir şekilde 1212 olarak yazılıydı.[5]
Eylül 2015 itibarıyla, musluklarının çalınmış olmasından ötürü çeşmenin suyu akmamaktaydı.[6] 2018'de, İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından gerçekleştirilen restorasyon çalışmasıyla birlikte musluk yenilenerek çeşme akar hâle getirilirken[7] 2009'da eklenen levha söküldü.
Konumu ve mimarisi
[değiştir | kaynağı değiştir]İstanbul'un Fatih ilçesinin Hırka-i Şerif Mahallesi'ndeki Eski Ali Paşa Caddesi'nde, 17 numara önünde konumlanır.[3][8] Su haznesi dahil tamamen küfeki taşından yapılmış, 15,75 m2lik tapu alanına sahip dikdörtgen planlı kâgir bir duvar çeşmesidir.[1][9][4][8][10] Ön cephesini dikey olarak üçe ayıran dört pilaster, cephenin tamamını kaplayan teknesini de üç kısma böler.[1][2] Cephenin iki yanındaki pilasterler, yapının kenarlarından bir miktar mesafe olacak şekilde konumlanır.[3] Ortadaki iki pilaster arasında yer alan mermer ayna taşında; yukarısında Bursa kemeri şeklindeki bir kabartmanın olduğu barok bir kabartma, bu kabartmanın yukarısında ise sorguç motifli bir kabartma bulunur.[1][9] Ayna taşının yukarısında, iki pilasterin arasında, dendanlı kartuşlar içine kabartma tekniğiyle işlenen dört satırlık mensur bir kitâbe yer alır. Celî sülüs tekniğiyle işlenen yazı, hattat İbrahim Sükûtî'ye aittir. Kitâbenin zemini yeşil boyalı, harfler ve çerçevesi ise altın varak kaplıdır. Son dizesinin sonunda sanatçının imzasının, "eser" kelimesinin üzerinde ise çalışmanın yapıldığı yılın yer aldığı metin şu şekildedir:[1][9][11][12]
صاحبة الخيرات والحسنات مرحوم |
Sâhibetü'l-hayrât ve'l-hasenât merhûm |
Çeşmenin küfeki taşından yapılan alınlığı, kubbeye benzer bir tepeliği ile iki tarafa doğru uzanan kavislerden meydana gelir.[9] Sanat tarihçisi Doğan Yavaş, alınlığın oluşturduğu bu akroteri "gayet zevksiz bir formda" olarak tanımlar.[1] Arka kısmındaki haznesinin üzeri çatısızdır.[2]
-
Çeşmenin yan cephesinden görünümü (Ekim 2020) -
Çeşmenin musluk ve ayna taşı kısmı (Ekim 2020) -
Çeşmenin kitâbesi (Ekim 2020)
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Kitâbesindeki 1241 yılı, miladi takvimde 1825 ya da 1826'ya denk gelir.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ a b c d e f g h Yavaş, Doğan (1994). "Sineperver Valide Sultan Çeşmesi". Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. 7. İstanbul: Türkiye Cumhuriyeti Kültür Bakanlığı-Tarih Vakfı. ss. 9-10. ISBN 975-7306-07-X.
- ^ a b c Tanışık, İbrahim Hilmi (1943). İstanbul Çeşmeleri. 1. İstanbul: Maarif Matbaası. s. 250.
- ^ a b c "Sineperver Valide Sultan Çeşmesi". Envanter.gov.tr. 8 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2021.
- ^ a b Deniz 2017, s. 87.
- ^ Çuluk, Sinan (12 Temmuz 2014). "Sineperver Valide Sultan Çeşmesi". Tarih Yazıları. 21 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2021.
- ^ Deniz 2017, s. 88.
- ^ Gündüz, Mehmet (Bahar 2020). "Suriçi'ndeki Yapılaşmanın Tarihi İstanbul Çeşmeleri Üzerindeki Etkisi ve Çeşmelerin Mevcut Durumu". Kent Kültürü ve Yönetimi Dergisi. Kent Akademisi. 13 (1): 146-162. 2 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2021.
- ^ a b "Sineperver Valide Sultan Çeşmesi (H. 1241-M. 1825)". Su Vakfı. 15 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2021.
- ^ a b c d Ertuğ, Necdet, (Ed.) (2006). İstanbul Tarihî Çeşmeler Külliyatı. 3. İstanbul: İSKİ Genel Müdürlüğü. s. 55. ISBN 9789944100342.
- ^ "TKGM Parsel Sorgulama Uygulaması - Öznitelik bilgisi". Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü. 19 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Egemen, Affan (Ekim 1993). "1031 - Sineperver Valide Sultan Çeşmesi". İstanbul'un Çeşme ve Sebilleri. İstanbul: Arıtan Yayınevi. s. 756.
- ^ Arpacı, Kubilay (2020). İstanbul Mimarisinde Sanatkâr İmzaları (1800-1923) (yüksek lisans). İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Sanatı Anabilim Dalı. ss. 395-396.
- Genel
- Deniz, M. Şimşek (Aralık 2017). Eski Eserlerin Sürdürülebilir Periyodik Bakımında Mobilize Muayane Bakım-Onarım ve Denetim Sisteminin Kurulması (doktora). Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Mühendislik ve Fen Bilimleri Enstitüsü.
