Sibirya Tatarcası
| Sibir tatarca | |
|---|---|
| tatar tel | |
| Ana dili olanlar | Rusya Federasyonu, Kazakistan, Türkiye, diğer eski SSCB ülkelerinde ve Türk Cumhuriyetlerinde. |
| Bölge | Sibirya |
| Etnisite | Sibirler |
| Konuşan sayısı | 100.000 (2012)[1] |
| Dil ailesi | Türk dilleri
|
| Dil kodları | |
| ISO 639-1 | - |
| ISO 639-2 | - |
| ISO 639-3 | sty |
| Glottolog | sibe1250[2] |
Sibirya tatarca (Sibirya tatarca: татар тел / tatar tel, сыбыр тел, sıbır tel[3]) ya da Sibir Tatarcası, Türk dillerinin Kıpçak Grubuna bağlı bir dil. Yaklaşık 100.000 kişi tarafından konuşulmakta olan dil, Sibirler'in millî dilini oluşturur. Sibirce, Tobol-İrtış, Baraba ve Tom olmak üzere üç lehçeye sahiptir. Dil, Rusya Federasyonu'nda Kurgan, Tümen, Omsk, Novosibirsk, Tomsk, Kemür, Svedlov bölgelerinde konuşulur. Ayrıca zamanında Sibirya'dan Türkiye'ye göç etmiş Böğrüdelik, Cihanbeyli köyü halkı da Sibirce konuşurlar.[kaynak belirtilmeli]
UNESCO'ya göre Rusya'da asimile olan ve tehlike altında bulunan bir dildir.[4] 2012 yılında Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü tarafından düzenlenen 4. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu Dilleri ve Kültürleri Yok Olma Tehlikesine Maruz Türk Toplulukları Son Sesler Duyulmadan, Sibir dili ve Sibirler toplumunu kritik tehlike altında kategorisinde değerlendirmiştir.[5]
Lehçeler
[değiştir | kaynağı değiştir]- Tubıl-irtеş:
- Tömen söyleşimi — Tümen;
- Tubıl söyleşimi — Tubıl,Úr Vаgаy, Yarkeü rаyоnlаrı;
- Könçıgış tubıl аs söyleşimi (tugız-uvаt) — Vаgаy;
- Sаz söyleşimi — Tubıl, Uvаt rаyоnlаrı ;
- Tevriz (kurdаk, kurtаk) söyleşimi — Оmsk Oblastından Tevriz, Ust-İşim, Znаmеnskое rаyоnlаrı;
- tаrа söyleşе — Omsk Oblastı'nın Tаrа, Bоlşеrеçе, Kоlоsоvkа rаyоnlаrı.
- Bаrаbа — Novosibirsk Oblastının Bаrаbа, Kuybışеv, Kıştаv, Vеngеrоvо, Ubа, Çаn rаyоnlаrı[6]
- Tоmsk:
- eüştе-çаt söyleşе — Tоmsk Oblastı'nın Tоmsk rаyоnu ;
- kаlmаk söyleşе — Kеmеrоvо Oblastı'nınYurgа rаyоnu;
- оr аssöyleşе — Novosibirsk Oblastı'nın Kоlıvаn rаyоnu .
Yazma
[değiştir | kaynağı değiştir]Şu anda Sibirya Tatar dilinin yazımını yasal olarak düzenleyen herhangi bir düzenleyici belge bulunmamaktadır. Bu durum, Sibirya Tatar dilinin Rusya'nın Batı Sibirya Tatarlarının edebi dili olarak kesin bir şekilde yorumlanmasını engellemektedir, bu nedenle yalnızca bağımsız bir dil belirtileri olan ayrı Batı Sibirya Tatar lehçelerinden bahsedebiliriz. İslam'ın Sibirya'ya girmesinden bu yana, Sibirya Tatarları Tatarca yazılarını kullandılar.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Ethnologue'da Sibirce 22 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, (Ed.) (2017). "{{{name}}}". Glottolog 3.0. Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History.
- ^ Eberhard, David M., Gary F. Simons, and Charles D. Fennig (eds.). 2023. Ethnologue: Languages of the World. Twenty-sixth edition. Dallas, Texas: SIL International. 9 Mart 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Siberian Tatar- UNESCO
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2019.
- ^ Kоrusеnkо S. N., Kulеşоvа N. V. Gеnеаlоgiya i еtniçеskаya istоriya bаrаbinskih i kurdаkskо-sаrgаtskih tаtаr. - Nоvоsibirsk, 1999. - S.6.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ЮНЕСКО Интерактивный Атлас языков мира, находящихся под угрозой исчезновения. Электронная версия: Siberian Tatar.
- Cтефанова Р. Т., Тюменский юридический институтLanguage and Literature № 12 22 Ekim 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Словарь диалектов сибирских татар 15 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Диалектная ономастическая и апеллятивная лексика в основах фамилий сибирских татар 22 Ekim 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- С. М. Исхакова, Б. Ф. Валеев Проблемы возрождения национального языка сибирских татар
- Н. З. Гаджиева К вопросу о классификации тюркских языков и диалектов
- Н. З. Гаджиева Тюркские языки (Лингвистический энциклопедический словарь. — М., 1990
- Смирнова Е. Ю. (Омск) Магия в традиционном мировоззрении: по материалам традиционной одежды сибирских татар
- Валеев Б. Ф. Об этнической принадлежности сибирских татар
- Сагидуллин М. А. Словарь тугумных наименований (генонимов) сибирских татар
- Сагидуллин М. А. Семантико-грамматические параллели крымскотатарского и сибирскотатарскиого языков
- "Научное наследие профессора Г. Х. Ахатова". 4 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2019.