Selyaran
Mimarlık alanında selyaran veya mahmuz,[1][2] köprü gibi yapıların ayaklarını (payandalarını) çevrelemek üzere kazıklar, tuğlalar ya da taş bloklar kullanılarak inşa edilen savunma niteliğindeki bir dalgakıran türüdür.
Selyaranlar, köprü çevresindeki su akışını kolaylaştıracak biçimde tasarlanarak sel sularının taşıdığı enkaz veya nehir trafiğinden kaynaklanan çarpmalar ile erozyonun neden olduğu zararları azaltabilir. Ayrıca, köprü ayaklarının ağırlığını daha geniş bir alana yayarak köprünün taşıyıcı yapısında önemli bir rol üstlenebilirler.
Mahmuz terimi, su akışını dikkate alacak şekilde tasarlanan ve elmas biçimli bir payanda ya da selyaran yapısı için kullanılmaktadır.[3] “Starkwater” (buz siperi) tabiri ise deniz buzlarına karşı koruyucu bir dalgakıran niteliği taşımaktadır.
Şekil ve konumlarına bağlı olarak bazı selyaranlar, nehir artıkları, çamur ve diğer malzemeleri biriktirebilir ve bu durum akış yönünde suyun ilerlemesini zorlaştırabileceği gibi, seyrüsefer güvenliği açısından da tehlike oluşturabilir.
Şekil
[değiştir | kaynağı değiştir]
Selyaranlar, köprü ayaklarının düşey yükünü taşıyan payandaların bir parçasını meydana getirebilir ve bu nedenle genellikle simetrik bir tasarıma sahip olurlar. Çift yönlü akışın söz konusu olduğu gelgit etkisine açık nehir kesimlerinde iki tarafta da mahmuz yapıları gerektiğinden yine simetrik selyaranlar tercih edilmektedir. Örneğin, Galler sınırındaki Chepstow’da bulunan Old Wye Köprüsü’nün ayaklarında ve bu ayakların temel kısımlarında, suyun çekildiği dönemde her iki uçta da mahmuz kullanıldığı görülebilmektedir. Ayrıca, nehir tabanının aşınmasını azaltmak amacıyla akış yönünde de mahmuz yerleştirilebilir. Bazı selyaranlar ise yalnızca akıntı yönünde bir mahmuz barındırmakta, aşağı akış yönünde ise düz veya yuvarlak bir bitiş sergilemektedir.
Selyaranların kimi zaman burun olarak adlandırılan uç kısmı keskinleştirilmiş veya kavisli biçimde tasarlanır. Mahmuz ise beton ya da moloz-taş benzeri malzemelerden meydana gelebilir, ancak çoğu zaman aşınmayı önlemek amacıyla çelik bir açı profiliyle kaplanır. Bu sayede deniz buzları köprü ayağına çarptığında, darbe tek bir noktada yoğunlaşarak kütlenin kırılması sağlanır. Soğuk iklim koşullarında, selyaran genellikle düşeyden yaklaşık 20 ila 45° açılı bir eğime sahip olur ve bu sayede su akıntısı kısmen suya batmış buz kütlelerini yukarı doğru kaldırarak kesme etkisi oluşturur.[4] Bu özelliğe sahip selyaranlar starkwater (buz siperi) diye de anılabilir.[5][6]
Dar köprülerde, yaya sığınma alanı sağlamak amacıyla mahmuz formu köprü korkuluğunun (parapetin) üst kısmına kadar devam ettirilebilir.
.jpg)
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "KÖPRÜ". TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2025.
- ^ Doğan Hasol (1979). Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü. Yapı-Endüstri Merkezi Yayınları. s. 333.
- ^ "cutwater". Encyclopaedia Britannia. Erişim tarihi: 4 Nisan 2024.
- ^ Urquhart, Leonard Church (1959). Civil Engineering Handbook. 4th. New York: McGraw-Hill Book Company. ss. 8-75.
- ^ Raymond, William G.; Riggs, Henry E.; Sadler, Walter C. (1937). The Elements of Railroad Engineering. 5th. New York: John Wiley & Sons. s. 163.
- ^ Fowler, Charles Evan (1929). The Ideals of Engineering Architecture. 1st. Chicago: Chicago Gillette Pub. Co. ss. 179-195.