Sanasaryan Koleji
| Sanasaryan Koleji | |
|---|---|
 | |
| Etkinlik | 1881–1912 |
| Tür | Kolej |
| Öğrenciler | 120 |
| Konum | Erzurum,  Osmanlı İmparatorluğu |
Sanasaryan Koleji (Ermenice: Սանասարեան վարժարան)[1], 1881'de Ermeni tüccar Mıgırdıç Sanasaryan[2] tarafından Osmanlı İmparatorluğu vilayeti Erzurum'da kurulan Ermenice eğitim veren okul.[3]
Okulun mezunları Erzurum ve çevresindeki Ermeni okullarında öğretmenlik yapmıştır.
Erzurum Kongresi, 23 Temmuz – 7 Ağustos 1919 arasında okul binasının bir salonunda gerçekleşmiştir. Bina günümüzde Kongre Müzesi ve Erzurum Resim Heykel Müzesi olarak kullanılır.
Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]
Kuruluşu[değiştir | kaynağı değiştir]
Okulun kurucusu tüccar Mıgırdıiç Sanasaryan, Türkiye doğumlu bir Rus Ermenisidir. Sanasaryan, Avrupa 'da eğitim hayatındaki gelişmeleri ve Rus eğitim sistemini Avrupa'ya yakın Ermeni yerleşimlerinde yaygınlaştırmak istiyordu.[4] Ermeniler'in yoğun olduğu bir şehirde bir okul açarak, diğer şehirlerde kuracağı okullarda görev yapacak kişileri yetiştirmek üzere büyük bir maddi kaynak ayırdı. Bu kaynağın sürekliliği için özel bir vasiyetname hazırladı. 1880 sonlarında hizmete girecek okulun açılacağı şehir olarak ilk önce Sanasaryan'ın annesinin doğum yeri olan Van düşünülmüş, orada Getronagan Ermeni Lisesi olduğu için, ruhanî önder Mağakya Ormanyan'ın teklifi ile Erzurum'da karar kılınmıştır.[4]
İlk on yılı[değiştir | kaynağı değiştir]
Okul, 1 Ekim 1881'de açıldı. Hem yatılı hem gündüzlü öğrenci kabul eden bir erkek okulu idi. İlk on yılında öğrenim süresi 9 yıl idi. Ücretli öğrencilerin yanı sıra her yıl en aşağı 30 yatılı öğrenci burslu olarak okula kabul edilirdi.[5]
Sanasaryan Mektebi'nin binası, 1883'te Hripsimyan Okulu arazisinde inşa edilmeye başladı. 1886-1887 yıllarında bir atölye, boyahane ve fırın binaları da eklenerek demircilik, marangozluk eğitimleri veren zanaat programı başladı. Bu program daha sonra temel eğitim bölümünden ayrılıp, Sanasaryan Mektebi'ne bağlı, dört yıllık ayrı bir Sanayi Mektebi haline getirilmiştir.[4]
Sanasaryan Koleji ilk mezunlarını 1890-1891 döneminde verdi. Okulun mezunları Erzurum ve çevresindeki Ermeni okullarında öğretmenlik yaptılar.[6]
İkinci on yılı[değiştir | kaynağı değiştir]
Okulun kurucusu Sanasaryan 1890’da ölümüne kadar okulla ilgili bütün masrafları üstlendi; ölümünden sonra ise varlığının büyük bir kısmını okula miras bıraktı.[5] Sanasaryan'ın ölümünden sonra okulun yönetimi, kurduğu iki cemiyet tarafından yürütüldü. Cemiyetlerden birisi İstanbul’da Ermeni Patriği’nin, diğeri Erzurum’da Ermeni piskoposunun başkanlığında görev yapmaktaydı.[7]
Okulun 1891-1901 arasındaki ikinci on yılında Alman orta öğretim sistemine uygun bir program yürütüldü. 1891-1892 öğretim yılından itibaren okula okuma yazma bilen, ilkokul eğitimi olan öğrencilerin alındığından eğtim süresi 9 yıldan 7 yıla düşürüldü.[5]
Dersler[değiştir | kaynağı değiştir]
20. yüzyıl başında okulda şu dersler verilmekteydi:[5] din, kilise tarihi, klasik Ermenice, çağdaş Ermenice, Osmanlıca, Fransızca, Fransızcadan Türkçeye ve Türkçe'den Fransızca'ya tercüme (ayrı bir ders olarak), Almanca, tarih (genel tarih, Ermeni Tarihi ve Osmanlı tarihi), coğrafya, matematik bilimleri, muhasebe, fizik, kimya, siyasi iktisat, köy ekonomisi, resim, güzel yazı, müzik, enstrüman eğitimi, beden eğitimi, el işleri.
Yaz tatilinde yatılı öğrenciler Erzurum ovasındaki Garmir Manastırı, Iğdatzor, Sıratzor gibi yerlerde kurulan çadır kampında vakit geçirirlerdi.[5]
Müze ve kütüphane[değiştir | kaynağı değiştir]
Okul bünyesinde büyük bir kütüphane, çeşitli bilimlere ait obje koleksiyonları (örneğin Japon ve Çin el sanatları örnekleri, Erzurum Ovası'nda yakalanmış vahşi hayvan ve kuş türleri, eski paralar)[4], 93 adet Ermenice ve bir adet Gürcüce elyazması bulunan bir müze kurulmuştu. Deri üzerine yazılı, 986 tarihli, 234 sayfalık Sanasaryan İncili, müzedeki en kıymetli eserdi. Bu el yazması, günümüzde Erivan’daki Mesrop Maşdots Elyazmaları Kütüphanesi’ndedir.[5]
Okulun kpanması[değiştir | kaynağı değiştir]
Okul, 1912'deki Ermeni Olayları üzerine İstanbul Patrikliği'nin kararı ile 1912'de Sivas'a taşındı ve burada kiralanan bir binada faaliyetini sürdürdü.[4] 1915 olayları sonrasında ise okul kapandı; öğrencilerin bir kısmı İstanbul'daki Getronagan Okulu'na nakloldu.[8] Erzurum'daki okul binasına ve kira getiren mallarına el konuldu.[9]
Okul binasının tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]
Kongre binası[değiştir | kaynağı değiştir]
I. Dünya Savaşı'ndan sonra başlayan Türk Kurutuluş Savaşı'nda önemli rolü olan Erzurum Kongresi, 1918'de Sanasaryan Mektebi'nin birinci katındaki bir salonda yapıldı.
Binada faaliyet gösteren okullar[değiştir | kaynağı değiştir]
Okul binası 1920-1921 yıllarında Sanat Okulu, 1922-1923 yıllarında Sultani olarak kullanıldı. 1924 yılında ilkokul odu ancak yılın sonunda çıkan bir yangınla ahşap bölümleri tamamen yandı.
Onarılan yapı, 1940 yılında "Atatürk Yapı Sanat Okulu" oldu. Sonraki yıllarda sırasıyla Atatürk Yapı Sanat Enstitüsü ve Fen Lisesi olarak hizmet verdi. Kongrenin yapıldığı salon, 1960'da Milli Eğitim Bakanlığı'na bağlı özel bir müze olarak ziyarete açıldı.
Bina, 1998'den itibaren Güzel Sanatlar Lisesi, 2006'dan itibaren Nurettin Topçu Sosyal Bilimler Lisesi oldu.[10]
Erzurum Resim Heykel Müzesi[değiştir | kaynağı değiştir]
Bina, 2011-2013 yılları arasında Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından restore edilip Kültür ve Turizm Bakanlığı'na devredildi.[11]
Kültür ve Turizm Bakanlığı binası Erzurum Resim Heykel Müze ve Galerisi olarak yeniden düzenleyip 2018'de ziyarete açmıştır. Müzede, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemine ait 76 tabloyu içeren 152 parçalık koleksiyon sergilenir.[12] Kongre Salonunda ise Erzurum Kongresi'nin ve Milli Mücadele'nin anıları sergilenmektedir.
Yasal durumu[değiştir | kaynağı değiştir]
Türkiye Ermenileri Patrikliği, Ankara'daki mahkemeye Sanasaryan Koleji'nin iadesi için başvuruda bulunmuştur.[13] Kolejin varlıkları arasında Erzurum'da 9 parsel arazi, bir bahçeli ev, Ağveren köyünde geniş tarım arazileri, Gez köyünde 2 parsel arazi ve İstanbul'un Sirkeci semtinde Sanasaryan Han olarak bilinen ticari kompleks vardır.[13] Dava halen devam etmektedir.[13]
Önemli mezunlar[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ A History of Armenia - sayfa 372, Vahan M. Kurkjian tarafından.
- ^ The Heritage of Armenian Literature: From the eighteenth century to modern times By Agop Jack Hacikyan, Gabriel Basmajian, Edward S. Franchuk, p.337
- ^ A few facts about Turkey under the reign of Abdul Hamid II. By An American observer, s.54
- ^ a b c d e "Agos'un arşivinden: Sanasaryan Varjaran'ın gasp edilen 'yetim hakkı'". Agos. 4 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2021.
- ^ a b c d e f Houshamadyan. "Okullar 2". Houshamadyan. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2024.
- ^ Zamacı, Ayşe (29 Nisan 2019). "Ermeni Milliyetçiliğinin Siyasallaşmasında Ermeni Muallimlerinin Faaliyet ve Rolleri". Ermeni Araştırmaları (62): 47-72. ISSN 1303-068X.
- ^ Keha, Murathan (20 Mart 2014). "OSMANLI İMPARATORLUĞU'NDA MİSYONERLİK VE ERZURUM'DAKİ FAALİYETLERİ". EKEV Akademi Dergisi (58): 73-96. ISSN 1301-6229.
- ^ "Paris Avukatlarından Hovhannes Şahnazar'ın Sansaryan davası ile ilgili Raporu". HyeTert. 16 Ocak 2012. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2024.
- ^ "AYM'den Sansaryan Han kararı: Vakfa iade edilecek". Independent Türkçe. 14 Aralık 2022. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2024.
- ^ Çalış, Ercan; Polat, Esra (30 Haziran 2022). "Erzurum Resim Heykel Müzesi ve Koleksiyonunda Bulunan Şeref Akdik'e Ait Resimlerin Bir Grup Minyatürle Birlikte Değerlendirilmesi". Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 11 (1): 80-100. doi:10.47130/bitlissos.1083357. ISSN 2147-5962.
- ^ "ERZURUM RESİM HEYKEL MÜZESİ VE GALERİSİ". Kültür Portalı. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2024.
- ^ "Tarihi kongre binası yeni yüzüyle ziyaretçilerini bekliyor". www.aa.com.tr. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2024.
- ^ a b c "Patrikhane Sanasaryan davasını Anadolu sathına yaydı". 21 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2012.