Saksağan
 | Bu maddede kullanılan dış bağlantıların Vikipedi'nin politikalarına veya kurallarına uygun olmadığı düşünülmektedir. |
| Saksağan | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | ||||||||||
| ||||||||||
Cinsler
| ||||||||||
|
Saksağan, kargagiller (Corvidae) familyasından uzun kuyruklu kuş türlerini kapsayan bir cins ve Pica, Urocissa, Cissa, Cyanopica cinslerini oluşturan kuş türlerinin ortak adıdır.
Etimoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Saksağan sözcüğü "sakız öten" sözcüğünden türetilmiştir ve buradan sakızgan sözü oluşmuş, bu sözcükten de evrilip saksağan olmuştur.[1]
Özellikleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Uzun kuyruklu, çeşitli tüy renkleri olan vücutlarına oranla büyük bir beyni, çok güçlü gagası ve ayakları olan omnivor (hepçil) ve savunmacı olan ötücü kuşlardır. Karga (Corvus) türlerinin hepsi ve saksağan türlerinin bazıları ortalama 7 yaşındaki[2] çocukla aynı zekaya sahiptir. Kuşlar arasında kendini aynada tanıyan tek kuş türü Avrupa saksağanıdır.[3] Yapılan deneylerde, diğer karga türlerinin aynada kendilerini gördüklerinde aynanın arkasında başka karga olup olmadığına baktıkları gözlemlenmiştir. Özetle kendilerini tanıyamamaktadırlar. Ayna deneyleri hayvanlar için kolay değildir. Buna rağmen kargagillerin görsel hafızaları çok gelişmiştir.[4] İnsan ve hayvan yüzlerini unutmazlar.[5] İyilik, kötülük yapanları veya bir insanla, hayvanla yaşadıkları önemli olaylarda insan, hayvan yüzlerini unutmazlar. Hatta eğer önbelleğine almak isterse çevredeki cansız cisimlerin görünüşlerini bile tanıyabilir, hatırlayabilirler. Fakat her yeni bilgi öğrendiklerinde eski bilgileri hatırlamak, bilmek zorlaşır. Daha da fazla yeni bilgi öğrendiklerinde ise eski bilgiler uçar gider. Sürüsünü, ailesini bu olaylara karşı uyarırlar ve olaylara göre davranıp hareket ederler. Yeni öğrendikleri bilgileri nesilden nesile aktarırlar[6] ve çok karmaşık dil yetenekleriyle aynı biz insanlar gibi iletişim kurarlar.
Alet yapabilirler; buna örnek yeni kaledonya kargalarının ağaç kovuğundaki larvalara ulaşmak için çubuk veya dal parçası kullandıkları görülmüştür,[7] çubuk kullanmasının nedeni özellikle larvayı direkt olarak yukarıya çekmekten ziyade çok daha kolay olan yolu tercih etmesidir. Larvayı çubukla dürterek larvanın sinirlenip çubuğu ısırmasını sağlamakta ve yukarı çekip yemektedir.[8] Benzer deneyler kuzgunlarda da yapılmış bir yiyecek dolusu kaba ulaşmak için suya taş vb. nesneler atıp su seviyesinin yükselmesini sağlayıp yiyeceği almayı başarmıştır.[9] Kargalar geleceğe dair planlar yapabilir ve düşünebilir.[10] İsveç'te Lund Üniversitesi tarafından yapılan araştırmalara göre primatlar "zihinsel zaman yolculuğu" ile geleceği hayal ederek düşünebilmektedir. Geleceğe yönelik plan yapma becerisinin insana özel olduğu düşünülüyordu. Şimdi, ilk kez insan dışı türlerde de gelişmiş planlama kapasitesinin olduğu anlaşılmıştır. Aynı şekilde kuzgunların da maymunlar gibi geleceğe yönelik plan yaptığı bilinmektedir. Buna en basit örnek olarak kargalar yiyeceklerini saklarlar, sincaplar sakladıkları yiyeceklerin yerlerini unuturlar ve bu sayede birçok ağacın oluşmasına katkı sağlarlar, sincapların aksine kargalar görsel hafızaları çok gelişmiş olduğu için yiyecekleri sakladıkları yerleri unutmazlar ve her yıl sakladıkları yerleri bulurlar. Yiyecek saklamanın amacı zorlu dönemlerde, kış mevsiminde veya yavrulama döneminde zorluk çekmemesidir. Yiyeceğin fazlası her zaman saklanır.
Dağılım
[değiştir | kaynağı değiştir]Pica cinsi; Avrupa, Asya, Kuzeybatı Amerika, Tibet'te ve Hindistan'ın yüksek rakımlı bölgelerinde Lakadh (Kargil ve Leh) ve Pakistan'da; Cyanopica ise Doğu Asya ve İber Yarımadası'nda bulunur.
Yaşam Alanı
[değiştir | kaynağı değiştir]Orman, köy, park, hayvancılığın yapıldığı yerler, fundalıklar, yaylalar ve şehirde yaşarlar. Şehir hayatına adapte olmuş kuşlardır. Şehirlerde insan çöplüklerinden dolayı sayıları daha çok ve hayatta kalma oranları diğer yaşam alanlarına göre yüksektir.
Beslenme
[değiştir | kaynağı değiştir]
Hepçil bir beslenme şekline sahiptirler, hemen hemen her şeyi yerler. Meyve, sebze, tahıl, kuruyemiş, besin çöpleri, leş, her türlü et çeşidi, böcekler, omurgasızlar, tohum, yavru kuşlar, kuş yumurtaları, yavru hayvanlar (kendinden boyut olarak küçük olan, yavru veya sakat olan canlıları avlayıp yerler).[11] Şehirde yaşayan kargaların beslenmesinin %65'i insan yemeklerinden oluşur. Geriye kalanlar ise böcekler, tohumlar ve sadece %1'i leştir.[12] Doğada insan yiyecekleri bulunmadığından, yırtıcı kuşların avladıkları avları çoğu zaman yırtıcı kuşun kuyruğuna vurup çekiştirip rahatsız ederler [13] ve çalmak için uğraşırlar, fırsat olmadığında ise bekleyip geriye kalan et parçalarını ve bol miktarda daha fazla leş, tohum ve böcek yerler. Kargalar kendinden ufak yetişkin canlıları grup olup çok nadiren avlarlar. Bir avı çalmak avlanmaktan daha kolaydır. Şehirde ise yemek yiyen kediye veya köpeğe aynısını yaparlar.[14] Şehirde kedileri, köpekleri rahatsız edip yiyeceklerini çalmakta ustalaşmışlardır. Yine de yiyecek çalmaktan çok aynı doğadaki gibi sıralarını beklerler, her zaman yiyecek çalmaya fırsat olmaz.
Yaşam Şekli
[değiştir | kaynağı değiştir]
.jpg)
Saksağandan saksağana yuva yapma süresi, kuluçka süresi değişir.[15] Bir saksağanın aslında gün içinde yaptığı şeyler hemen hemen aynıdır; belirli tünek, yemek/su alanları vardır. Gün içinde buralara uçarlar; yemek ararlar, zamanlarının büyük çoğunluğunu böcek aramak için kullanırlar ve gün bittiğinde tünek alanlarına gidip uyurlar. Saksağanlarda ortalama yuva yapma mevsimi şubat ayının son haftasında veya mart ayının ilk haftasında başlar. Yuvanın dış iskeleti en az kalem kalınlığındaki dallardan; yuvanın iç kısmı ise kuru ot, pamuk, tüy gibi yumuşak malzemelerden oluşur. Son olarak da yuvanın daha sağlam olması ve dalları birbirine yapıştırmak içinde çamurla yuvalarını sıvarlar. Tokyo'daki büyük gagalı kargaların (Corvus macrorhynchos) yuva yapmak için kıyafet askılıkları çaldıkları ve yuvanın yumuşak malzemesi olarak da mandaların sırtına konup tüylerini yolup kaçtıkları görülmüştür.
Yetişkin olmayan yavru saksağanların kuyruk tüyleri daha kısadır. Tüyleri yetişkinlere nazaran daha az parlaktır, gagasının kenarında ten renginde yumuşak bir doku vardır, ağzının içi kırmızıdır ve gözleri maviye yakındır, büyüdükçe göz rengi koyu kahverengi olur, gagasındaki yumuşak doku yok olur ve ağzının içinin bir kısmı (gaga altı), siyaha döner. 2 aylık olduklarında ebeveynleri ağızdan beslemeyi bırakır ve artık kendileri yemek bulup yemeye başlar ailesiyle birlikte yemek bulup yer. Bu şekilde cinsel olgunluğa ulaşana kadar (3-4 yaş)[16] yıl ebeveynleriyle yaşar. Kargalarda; fiziksel, karakter ve zeka gelişimi 1 yılda tamamlanır ama üremeye hazır oldukları yaşa çok çok sonra ulaşırlar. Cinsel olgunluğa ulaştıktan sonra kalıcı olarak ebeveynlerinden, sürüsünden ayrılırlar ve kendi sürüsünü kurar, eş edinir ve yuva yapar. Bu sayede döngü tamamlanmış olur. Kargalarda sürü ve ailenin sayısı, kuşun yaşadığı yere, yiyecek bolluğuna, yaşına ve karakterine göre değişebilir. Saksağan veya Leş kargası (Corvus cornix) yalnız yaşamazlar, sadece sürü üyelerinin sayısı daha azdır; Mesela yiyeceğin bol olduğu ağaçların büyük yüksek olduğu bir yerde saksağanlar daha fazladır, sürü üyeleri daha fazladır, ailesinden sürüsünden daha geç yaşta ayrılabilir ya da hiç ayrılmayabilir, çok büyük sürüler oluşturabilir.
Davranışları
[değiştir | kaynağı değiştir]- Saksağanlar sosyal ve savunmacı kuşlardır, eşlerini, ailelerini, yavrularını ve bölgelerini korumak için ellerinden geleni yapacaklardır ama bu ters etkide gösterir; kargalar aynı türdeşi de olsa sürüsünden veya ailesinden olmadığı sürece yabancı kargaları sürüsünde istemezler, onlarla yiyecek paylaşmazlar. Sürüye yeni bir karga katılmaya çalıştığında bir süre kabul etmeyebilirler. Kargalar cenaze törenleri yapmaktadır,[17] aralarından biri öldüğünde ölünün etrafını sarıp karmaşık şekillerde birbirleriyle iletişim kurarlar. Ne olup bitiyor, anlamaya çalışırlar. Eğer aralarından birini öldürenin, zarar verenin veya yakalayanın kim olduğunu bulurlarsa ondan intikam almak isteyeceklerdir. Bunu yapan bir kedi, insan ya da herhangi bir yırtıcı hayvansa onu rahat bırakmazlar; yüzleri, vücut özelliklerini akılda tutup, her gördüklerinde alarm çağrısıyla onu rahatsız ederler. Yapabilirlerse vurup kaçabilirler. Biz insanlar kargaların nasıl bir iletişim kurduğunu, kurdukları iletişimin ne anlama geldiğini bilemeyiz. Bir kuş bilimci veya biyolog olmadığımız sürece; sesin sadece alarm çağrısı mı, normal çağrı mı ve şarkı olup/olmadığını bilebiliriz. Kargalar kendilerini besleyen insanlara teşekkür ettiğini belirtmek/sevgisini gösterebilmek için hediye getirirler; buna en iyi örnek Gabi Mann diye bir kızın kargaların getirdiği hediyelerden koleksiyonu var. Bilinenin aksine kargalar sadece esaret altında olduklarında parlak cisimlere, yiyecek dışındaki cisimlere ilgi duyarlar, onu saklarlar ve çalarlar.[18] Onun dışında doğada yaşayan bir karga parlak bir cisim gördüğünde (Yeni Kaledonya kargası hariç) fazla ilgilenmeyecektirler. Esaret altında zekalarını daha iyi kullanabilirler ama mutlu olmazlar, türdeşleri olmadığından kendini yalnız hissedecektirler. Aile içinde çoğu kez kavga ederler ama kavga fazla büyümez. Aileden veya sürüden olmayan bir karga türünden ailelerini ve kendilerini korumak için ölümüne savaşırlar.[19][20] Savaştığı kuş genelde sakatsa, hastaysa veya yavruysa ölür. Çok titiz ve gerektiğinde seçici kuşlardır. Kargalar çok sık banyo yapmayı seven ve yemek yedikten sonra gagasını silen hatta yediği leşi, çöpü, böceği dahası bulduğu her yiyeceği bile suda yıkayan bir kuş türüdür. Fırsatı olursa, bulursa en temiz suda bu işlemleri yapmayı tercih eder.
Cinsler ve türler
[değiştir | kaynağı değiştir]Holarktik (siyah/beyaz) Saksağanlar
| Tür | Bilimsel Adı | Yaygın Adı |
|---|---|---|
.jpeg)
|
Pica pica | Avrupa Saksağanı |
|
Pica hudsonia | Siyah-Gagalı Saksağan |
|
Pica nutalli | Sarı-Gagalı Saksağan |
| Pica asirensis | Arabistan Saksağanı | |
.jpg)
|
Pica mauritanica | Mağrip Saksağan |
|
Pica serica | Kore Saksağanı |
Oryantal (mavi/yeşil) Saksağanlar
| Bilimsel Adı | Yaygın Adı | |
|---|---|---|
|
Urocissa caerulea | Tayvan mavi saksağan |
.jpg)
|
Urocissa erythrorhyncha | Kırmızı-Gagalı Mavi Saksağan |
.jpg)
|
Urocissa flavirostris | Sarı-Gagalı Mavi Saksağan |
.jpg)
|
Urocissa whiteheadi | Beyaz-Kanatlı Saksağan |
_(2).jpg)
|
Urocissa ornata | Sri Lanka Mavi Saksağan |
| Tür | Bilimsel Adı | Yaygın Adı |
|---|---|---|
|
Cissa chinensis | Yaygın Yeşil Saksağan |
|
Cissa hypoleuca | Sarı-Göğüslü Saksağan |
|
Cissa thalassina | Cavalı Yeşil Saksağan |
|
Cissa jefferyi | Bornean Yeşil Saksağan |
Mavi-Kanatlı Saksağanlar
| Tür | Bilimsel Adı | Yaygın Adı |
|---|---|---|
 |
Cyanopica cyanus | Mavi Kanatlı Saksağan |
.jpg) |
Cyanopica cooki | İber Saksağanı |
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Saksağan kelimesinin kökeni". 11 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Zeka". 10 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Avrupa Saksağanı ve Ayna". 1 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Taş ve Kuzgun". 10 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Kuzgun ve Hafıza". 1 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Robot Karga'nın yaptıklarını gören tecrübesiz genç kuşlar daha kolay öğrenir". 20 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Kaledonya Kargası ve Yaptığı Aletler". 20 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Kaledonya kargasının farklı taktiği". 9 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Kuzgunların Zekası". 21 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Kargalar derin düşünebilir ve geleceği öngörüp plan yapabilirler". 18 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Karga tavşan avlamış yiyor". 20 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Karga Diyeti". 23 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Karga şahinin yiyeceğini çalmaya çalışıyor". 14 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Kedilerden yiyecek çalmak için uğraşıyorlar". 23 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Kargaların yuvalama şekli". 4 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Karagaların Cinsel Olgunluk Yaşı". 11 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Saksağanların Cenaze Töreni". 6 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Kargalar ve parlak cisimler". 11 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Kargalar insanlar gibi bazen kendi türlerini öldürebilir". 11 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "A Murder of Crow". 23 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Davranışları, Zekası https://www.youtube.com/watch?v=cbSu2PXOTOc&t=108s bu belgeselde orman kargaları yuva yapmak için kıyafet askılıklarını kullanıyor:''https://www.youtube.com/watch?v=zGYII1XbE4U&t=1607s1 Aralık 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..'' https://www.youtube.com/watch?v=YwXKNMI9sGU26 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. https://www.youtube.com/watch?v=Sng1oV_uDzM18 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. https://www.youtube.com/watch?v=AVaITA7eBZE&t=12s9 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Görsel Hafıza hakkında https://www.youtube.com/watch?v=mRwSC5eHQzA 10 Mart 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Yeni Kaledonya kargaları ve yaptığı Aletler https://www.youtube.com/watch?v=UZM9GpLXepU 20 Mart 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Bu videoda çubukla larvaları dürtüp kızdırarak çubuğu ısırmasını sağlıyor ve yukarı çekip yiyor ''https://www.youtube.com/watch?v=xwVhrrDvwPM''. Kargalar birbirlerine yeni şeyler öğretebilir bilgiyi nesilden nesle aktarabilir bu videoda robot karganın yaptıklarını başka kargalar uygulayıp öğrenebilir ''https://www.youtube.com/watch?v=8LaCfp2ugHU4 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 4 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.''
- Kuzgunların su seviyesini yükseltip yiyecekli kaba ulaştığı video ''https://www.youtube.com/watch?v=lrYPm6DD44M 21 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 21 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.''
- Kargalar hakkında bilimsel çoğu şeyler yazan en iyi site John Marzluff(Vahşi Yaşam Biyoloğu)' un doktora sonrası araştırma öğrencisi Kaeli Swift'in yazıları: https://corvidresearch.blog/about/17 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. https://corvidresearch.blog/faqs-about-crows/11 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. https://corvidresearch.blog/faqs-about-crows/#crow-murder11 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. https://corvidresearch.blog/2016/03/29/everything-you-want-to-know-about-crow-nests/4 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Kargaların Beslenmesi https://corvidresearch.blog/2016/02/17/crow-curiosities-what-do-crows-eat/ 23 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Pica cinsinden bir saksağan kendini aynada tanığı video: https://www.youtube.com/watch?v=HRVGA9zxXzk1 Aralık 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Karga Zekası 5-7 yaş arasındaki çocuklarla eş olabilir: https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.009289510 Mart 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Yırtıcı kuşu rahatsız ettiği video https://www.youtube.com/watch?v=DqFpx3mE9fQ&t=45s 14 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Kargalar ve Hediyeler: https://www.youtube.com/watch?v=HWXe7Js6GnI&t=129s26 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
