İçeriğe atla

Sakarya Nehri

Vikipedi, özgür ansiklopedi
(Sakarya (nehir) sayfasından yönlendirildi)
Başlığın diğer anlamları için Sakarya (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Sakarya Nehri
Sakarya nehrinin havzası
Sakarya nehrinin havzası
Konum
Ülke(ler) Türkiye
Şehir(ler) Eskişehir, Ankara, Bilecik, Sakarya
Genel bilgiler
Drenaj sistemi Sakarya Nehri
Aktığı yer Karadeniz
Kaynak 39°21′10″N 31°03′32″E / 39.35289°K 31.05879°D / 39.35289; 31.05879
Kaynak rakımı 871 m
Ağız 41°07′40″N 30°38′55″E / 41.1279°K 30.64873°D / 41.1279; 30.64873
Ağız rakımı 0 m
İniş 1,05 ‰
Uzunluk 824 km (512 mi)
Debi 158.1 m³/sn
Sağ kolları Ankara Çayı, Kirmir Çayı
Sol kolları Porsuk Çayı, Çark Suyu
Akım yerleri Sarıyar Barajı ve, Gökçekaya Barajı,Yenice Barajı

Sakarya Nehri Kızılırmak ve Fırat nehirlerinden sonra Türkiye'nin üçüncü en uzun, Kuzeybatı Anadolu'nun ise en büyük akarsuyudur. Nehir, ismini Yunan Mitolojisi'ndeki nehir tanrısı Sangarius'dan almaktadır.

Fiziki özellikleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Uzunluğu 824 km olup, beslenme havzasının genişliği 58.160 km², havzaya yıllık düşen yağış miktarı 31.057 milyar m³'dür. Sakarya havzasına düşen ortalama yıllık yağış 524,7 mm/m², ortalama yıllık sıcaklık 14,5 C'dir. Sakarya havzası 58.160 km²'lik büyüklüğü ile Türkiye'nin %7,5'ini kapsarken, yılık taşıdığı 6,40 milyar m³ su ile toplam ülkesel akışın %3,4'ünü oluşturur. Havza alanı Türkiye arazisinin %7,46'sı büyüklüğündedir. Nehrin genişliği 60–150 m arasında değişir. Havzada tarım alanları %43,8, çayır ve mera alanı %19,6, orman ve fundalıklar %28,7, boş alan %2, yerleşme alanı %1,6, su kaplı alanlar %1,5 oranındadır.[1]

Sakarya Havzası

[değiştir | kaynağı değiştir]
Manavpınarı-Hürriyet köyleri arasında Sakarya Nehri'nin sert kıvrımı.

Sakarya Nehri havzasını Kızılırmak, Batı Karadeniz, Gediz, Konya kapalı havzası, Marmara, Akarçay ve Susurluk havzaları tarafından kuşatılmıştır.[2]

Sakarya nehri havzasında şu dokuz ilin toprakları bulunmaktadır: Sakarya, Bolu, Ankara, Eskişehir, Bilecik, Bursa, Kütahya, Konya, Afyon. Sakarya nehrinin kolları: Porsuk Çayı, Ankara Çayı, Mudurnu Çayı, Koca Çay, Kirmir Çayı, Çark Suyu ve Darıçay Deresi'dir.

Nehrin bir kolu Afyon'un kuzeydoğusundaki Bayat Yaylası'ndan, diğeri Eskişehir Çifteler Sakaryabaşından doğar.

Önce İç Anadolu Bölgesi'ne doğru akar sonra Kızılırmak'ın tersine bir kıvrımla, kuzeye döner, Polatlı yakınlarında en büyük kollarından biri olan Porsuk Çayı'nı ve Ankara Çayı'nı alır. Geyve Boğazı'ndan geçer ve Karasu'dan akarak Karadeniz'e dökülür.

Barajlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Sakarya Havzasında bulunan akarsular.[3]
Akarsu adı Uzunluk (km) Ortalama debi (m³/sn)
Sakarya Nehri 720 158,1
Seydi Çayı 107 38,0
Bardakçı Deresi 42 0,1
Gökpınar Deresi 100 5,6
Ilıca Deresi 40 1,5
Porsuk Çayı 448 16,4
Ankara Çayı 140 11,9
Kirmir Çayı 160
Aladağ Çayı 83 0,8
Nallıdere 31
Değirmendere 17 02
Çatak Çayı 20 0,1
Göynük Çayı 60 6,1
Göksu Çayı 105 18,9
Karasu Çayı 65 1,4
Mudurnu Çayı 120 22,2
Çark Suyu 45 4,7

Sakarya Nehri'nin Aladağ ve Kirmir sularını aldığı yerde Türkiye'nin en büyük santrallerinden biri olan Sarıyar Hidroelektrik Santrali ile Gökçekaya Hidroelektrik Santralı ve Yenice Barajı kurulmuştur.

Sakarya Nehri yılda 5 milyar m³ su taşımaktadır. Akımın mevsimlere dağılımı şu şekildedir: %13 sonbahar, %30 kış, %44 İlkbahar, %13 yaz.[4]

Nehir üzerine Gökçekaya, Yenice ve Sarıyar barajları yapıldıktan sonra akım, taşkın ve aşındırma faaliyetlerinde değişmeler gözlemlenmiştir. Önceleri taşkınlarla çevresine zarar veren nehrin barajlardan sonra zararları azalmıştır. Aşağı Sakarya havzasında yıllık ortalama akımın barajların yapımıyla 195.7 m³/sn'den 158.1 m³/sn'ye (%19.2) düştüğü belirlenmiştir. Taşkın ihtimali nehrin orta kesimlerinde %45-51, aşağı kesimlerinde %31-37 azalmıştır. Barajlardan sonra nehrin maksimum debisi düşüp ortalama ve en az debileri artarak akım rejiminde düzenlenme görülmüştür. Nehrin taşıdığı askıda katı madde %40-65 oranında azalmıştır. Bunun sonucunda temiz suyun enerjisi artmış, yatağını derine ve yana doğru aşındırma gücü artmıştır.[5] Sakarya'nın debisinde kışın fazla düşme olmaması karların fazla etkili olmadığını gösterse de, ilkbaharda artışta karların etkisi vardır. Sakarya'nın rejimi karların ikincil derecede etkili olduğu yağmurlu (yağmurlu-karlı) rejimdir.[6]

Sakarya Nehri 4,6.106 t/yıl sediment taşımakta iken 1972 yılında yapılan Gökçekaya Barajı'ndan sonra bu miktar 3,8.106 t/yıl'a düşmüştür.

Sakarya denizaltı kanyonu

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sakarya Deltası'nın önünde, deniz tabanında eski bir kanyon bulunur. -50 M'den başlayan denizaltı kanyonu, -800 M'ye kadar 7 km uzunluğundadır. Denizaltı kanyonu Sakarya ağzı ve Küçükboğaz Gölü yakınlarında denizaltı deltasını kesen girinti oluşturur. Küçükboğaz Gölü'nün önündeki kanyon girintisi -50 m'den -800 m'ye kadar 10 km uzunluğundadır. -800 m derinlikten kuzeybatıya dönen kanyonlar, -1000/-1100 metreler arasında daha geniş bir kanyon ile -2000 m derinliğe ulaşırlar.[2]

Sakarya Nehri paleocoğrafyası

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sakarya Nehri'nin oluşumu/akış yönü ile ilgili değişik görüşler bulunur. Birinci görüş;[2] Kuzey Anadolu Fayının kestiği alanda oluşan graben çukurunun akışı Sapanca Gölü-İzmit körfezine çevirdiği teorisidir. Sakarya, Sapanca Gölü'nün Marmara Denizi'nden ayrılması ile kuzeye akarak Karadeniz'e ulaşmıştır. Bu akış doğrultusunda Adapazarı Ovasının bulunduğu graben çukuruna getirdiği sedimentleri doldurduğundan, gelişkin bir delta oluşturamamıştır. Oysa Karadeniz'e dökülen Kızılırmak ve Yeşilırmak Bafra Ovası ve Çarşamba Ovası ile önemli çıkıntı yapan deltalar oluşturmuştur.

Diğer bir görüş, ırmağın geç pliyosende oluştuğunu ve her zaman Karadeniz'e doğru aktığını iddia eder.

Son buzul devrinde Karadeniz günümüze göre 120 m aşağıdaydı, son 8 bin yıl yükselerek günümüz seviyesine ulaşmıştır. Türkiye deltalarının hepsi bu yeni deniz seviyesine göre son 5-6 bin yıl içinde oluşmuştur.

Önemli kollar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Galeri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Sakarya'nın Karadeniz'e döküldüğü alan. Kıyıdaki akıntı doğuya doğru.
Sakarya Nehri'nden Karadeniz'e sedimantasyon taşınımı. Kıyıdaki akıntı batıya doğru.
Sakarya Havzası
Sarıyar Barjı
Sakarya Nehri, Karasu
Sakarya Nehri'nin Karadeniz'e döküldüğü ağız kesimi.

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ ÇAKMAK, Belgin; BEYRİBEY, Mevlüt. "Materyal ve Yöntem" (PDF). Sakarya Havzası Sulamalarında Sistem Performansının Değerlendirilmesi. ankara.edu.tr. 22 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 26 Kasım 2014. 
  2. ^ a b c "Sakarya Nehri Hidrolojisi" (PDF). KARASU KIYI ALANI KIYI DARALMASI RAPORU. tmmob.org.tr. 11 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Ekim 2015. 
  3. ^ YAYKIRAN, Salim. "SAKARYA HAVZASI'NIN YÜKSEK ÇÖZÜNÜRLÜKLÜ HİDROLOJİK MODELİNİN YAPILANDIRILMASI" (PDF). itu.edu.tr. 7 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Kasım 2018. 
  4. ^ "Sakarya Nehri" (PDF). Sakarya İl Çevre Durum raporu. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı. 2011. 28 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2014. 
  5. ^ IŞIK, Sabahattin; ŞAŞAL, Mustafa; DOĞAN, Emrah. "Sonuç" (PDF). SAKARYA NEHRİNDE BARAJLARIN MANSAP ETKİSİNİN ARAŞTIRILMASI. mmfdergi.gazi.edu.tr. 12 Nisan 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Kasım 2014. 
  6. ^ İNANDIK, Hâmit. "Sakarya'nın rejimine dair küçük bir not". Türk Coğrafya Dergisi sayı:18-19. 8 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Kasım 2014. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Sakarya Nehri ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Sakarya_Nehri&oldid=34166218" sayfasından alınmıştır