İçeriğe atla

Sahib Ata Külliyesi

Bağlantı ekle
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Sahip Ata Cami taç kapısı ve minaresi

Sahip Ata Külliyesi, Konya Karatay ilçesinde bulunan bir külliyedir.[1]

Külliye Cami, kıble duvarı arkasında bulunan türbe ve medrese ile çifte hamamdan oluşmaktadır. Külliye 1258 yılında inşa edilmeye başlanmıştır ve eklenen yapılarla 1283 yılında tamamlanmıştır. Cami kısmı 1570,1825, 1848,1871 ve son olarak 2007 yılında ise taç kapısı ile beraber restore edilmiştir.

Sahip Ata Külliyesi, Konya’nın Meram İlçesi'nde bulunmaktadır. Külliye; cami, hankâh, türbe ve hamamdan oluşmaktadır. Külliye yerleşim planı; kuzeyde cami, caminin mihrap duvarına bitişik inşa edilmiş Fahreddin Ali, eşi ve çocuklarının kabirleri bulunan türbe, türbenin güney duvarı bitişiğinde hankâh ve onun karşısında da çifte hamam yer almaktadır.[2]

SAHİP ATA CAMİSİ

Konya’nın Meram İlçesi Sahip Ata Mahallesinde bulunan; cami, hankâh, türbe ve hamamdan oluşan yapılar topluluğunun inşasına, cami taç kapısında Selçuklu sülüsü ile yazılmış tek satırlık kitabede yer alan tarihe göre H.656/M.1258’de başlanmıştır.[3] Kitabeye göre külliyenin en erken tarihli yapısı olan cami, II. Keykavus’un saltanatı sırasında, H.656/M.1258 yılında Sahip Ata Fahreddin Ali tarafından inşa ettirilmiştir.[4] Caminin mimarı, taç kapının iki yanındaki sebillerin cephesinde, madalyonlar içinde ismi verilen Kölük bin Abdullah’tır. Diğer yapıların mimarı tam bilinmemekle beraber Kaluyan el-Konevi ile Kölük b. Abdullah’ın isimlerinden bahsedilmektedir.[5] İki defa yangın geçiren [6] ve tamamen harap olan cami, kapladığı saha içinde 1871 yılında günümüzdeki haliyle yapılmıştır.[7] Cami 1871’de yeniden inşa edilirken küçültülmüş ve taç kapı ile yeni bina arasında bir avlu bırakılmıştır.[8]

Sahip Ata Külliyesi’nin en erken tarihli yapısı olan camisinden kıble duvarı, mihrabı ve anıtsal portali günümüze gelebilmiştir. Tavanı on iki ahşap direkle taşınan bugünkü cami, mihrap eksenindeki daha geniş olmak üzere kıble duvarına dik beş sahından meydana gelen kare planlı bir yapıdır. Kıble duvarının ortasında kısmen zemine gömülü durumda mozaik çini tekniğinde bir mihrabı vardır.[9] Mihrabın iki yanında yarım yıldız planlı iki yarım kâgir direk görülmekte olup, bunlar yardımı ile mihrabın üstünde önceden kâgir ayak ve kemerlere oturtulmuş bir kubbenin bulunduğu anlaşılmaktadır.[10] Cephedeki çifte minareli portalden başka yanlarda karşılıklı birer girişi bulunmaktadır. Portal taş, tuğla ve çini mozaik bakımından eşiz güzelliktedir. İlk yapıya ait kündekâri işlemeli iki kanatlı bir kapı ile çini mozaikle süslü bir mihrap bulunmaktadır. Çini mihrap geometrik ve rumi motiflerle süslenmiş olup Selçuklu çini işçiliğinin bir şaheseridir.[11] Bugünkü düz çatılı inşa edilen camide üst örtü tavanlıdır ve ortasında bir şemse göbek vardır. Harimin kuzeyinde ahşap bir mahfil katı bulunmaktadır.[12] Kuzeydeki avlu kapısı, mukarnaslı yaşmaklı ve iki yandaki emzikli sebillerin üzerinde tekrarlanan düğümlü kaval silmelidir. Mukarnaslı sebil pencerelerinin altında antik lahitlerden musluklu birer hazne yer almaktadır. Taç kapının sağında on altı yivli gövdeye sahip, şerefe üstü yenilenmiş bir minare yükselmektedir.  Günümüze ulaşmadığı düşünülen diğer minaresiyle birlikte taç kapının çifte minareli olduğu söylenebilir. Caminin kuzeydeki kapısının kündekari tekniğinde kanatlarının ilk yapıdan kaldığı bilinmektedir.[9]

1959 yılında, Milli Eğitim Bakanlığı Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü Merkez Teşkilatı içinde kurulu Rölöve Bürosunca, diğer Anadolu Selçuklu Mimari eserleriyle birlikte Konya’daki Sahip Ata Hankâhı ve Camisi’nin kalan kısımlarının rölövesi çıkarılmıştır.[13] Haluk Karamağaralı tarafından, Sahip Ata Camisi’nde 1964 yılında yapılan sondaj ve kazı çalışmaları sonucu caminin doğu, batı ve kuzey yönlerinde duvar temelleri tespit edilmiş, bundan ilk yapının kuzeydeki taç kapıya kadar uzanan kıble duvarına dik yedi sahınlı, mihrap önü kubbeli, ahşap direkli bir yapı olduğu anlaşılmıştır.[14] 1974 yılında Ömer Yörükoğlu tarafından caminin avlusunda yapılan temizlik ve sondaj çalışmalarında ise kandiller, bol miktarda keramik, minareye ait olabileceği düşünülen çini parçaları gibi küçük buluntular ele geçirilmiştir.[15] Sahip Ata Camisi’nde 2006-2007 yılında başlayan onarım çalışmalarında caminin dış cephesinde, üst örtüde, harimde ve çini mihrapta çalışmalar yapılmıştır. Ayrıca taç kapıda ve minarede de temizlik ve restorasyon çalışmaları gerçekleştirilmiştir.[16]

SAHİP ATA TÜRBESİ

Sahip Ata Külliyesi’nin içinde yer alan Sahip Ata Türbesini, hazırlık bölümünden ayıran kemerdeki kitabesine göre, H.682/M.1283 yılında Selçuklu vezirlerinden Sahip Ata Fahreddin Ali tarafından yaptırılmıştır. Türbe, cami ile hankâh arasında yer almaktadır. Caminin ana ibadet kısmından türbeye küçük bir kapı açıldığı görülmektedir. Türbeye esas giriş, hankâh içinden bir dehlizden geçilerek ulaşılan sivri kemerli kapıyla sağlanmaktadır. Taş ve tuğla malzemeden inşa edilen yapıya hankâhın kubbeli avlusunun kuzeydoğu köşesindeki kapıdan geçilmektedir. Türbe bugün çatıyla örtülü bir dehlizle bu bölüme geniş bir sivri kemerle açılan, kare planlı ve Türk üçgenleriyle geçişi sağlanan kubbeli ziyaret bölümünden oluşmaktadır.[17]

Tuğla tonozla örtülü içerisinde ahşap sandukaların bulunduğu mumyalık bölümüne hankâhın kuzey eyvanına açılan türbe penceresinin önünde yer alan kapağın altındaki merdivenler aracılığıyla girilmektedir. Bu cenazelik katı girişi kapatılmıştır. Döneminin en canlı çini örneklerini bulunduran türbeye, gene çinilerle bezeli, hazırlık bölümünden geçilerek girilmektedir. Ortasında altı adet çinili sanduka bulunan türbenin duvarları, tepe pencerelerinin altına kadar mavi renkli altıgen çini panolarla, zemini ise kare tuğlalarla kaplanmıştır. Türbe hankâha ve camiye altta birer dikdörtgen pencere ile üstte hankâha ve batıya çini ajurlu, sivri kemerli tepe pencereleriyle açılmaktadır. Tuğla üçgen bingilerle geçilen kubbesi, balık kılçığı biçiminde örülmüş olup, altta çiçekli kufi çini şeridi ve tepe noktasında da çiniden bitkisel dolgulu kufi yazılı dairesel madalyonu içermektedir. Hazırlık bölümüyle türbe arasında bulunan şişkin sivri kemer tümüyle bitkisel, geometrik, madalyon, yazı ve diğer motifleri içeren yer yer sarı, mor, lacivert, turkuaz mavisi ve yeşil renkli mozaik çinilerle bezenmiştir. Aynı bezeme kompozisyonu ile üzerinde geometrik düzende sırlı tuğla ve çinili bölümü içeren, sivri kemerli hankâha geçiş kapısında da karşılaşılmaktadır. Hazırlık bölümü doğu duvarında ise sırlı tuğla ve çinilerden kufi yazıyla oluşturulan “Ali” bezeme şeridi pencereler arasında yer almaktadır. Türbe 13. yüzyıl Anadolu Selçuklu döneminin çini mozaik süslemelerinin en iyi örneklerini sergilemektedir. Türbenin ortasındaki altı adet sandukanın çini levhalar ile kaplı olduğu görülmektedir. Bu çiniler üzerinde kabartma yazılar, geometrik ve bitkisel süslemeler yer almaktadır. Sandukaların en büyüğü Sahip Ata’ya aittir. Diğerlerinin Sahip Ata’nın oğulları Tacettin Hüseyin, Nusrettin Hasan, kızı Melike Hatun ile torunu Şemseddin Muhammed’e ait olduğu kabul edilmektedir.[18]

SAHİP ATA SULTAN HAMAMI

Sahip Ata Külliyesi’ni meydana getiren birimlerden biri olan çifte hamam, külliyenin doğusunda yer almakta olup 1258-1283 yılları arasında Sahip Ata Fahreddin Ali tarafından mimar Kelük bin Abdullah’a yaptırılmıştır. Halk arasında “sultan hamamı” olarak bilinmektedir.[19] Anadolu Selçuklu dönemi çifte hamamlarının en büyüğü olan yapı doğu-batı doğrultusunda kurulan simetrik bir plana sahip olup dikdörtgen şeklindedir. Hamamın erkekler bölümü kuzeyde, kadınlar bölümü ise güneyde yer almaktadır. 1934 yılına ait bir tespite göre hamamın bazı bölümleri değiştirilerek keçe imalathanesi yapılmıştır. Hamamın inşasında duvarlarda moloz taş; kemer, tonoz, kubbe ve üst örtüye geçişte tuğla malzeme kullanılmıştır.[20]

Erkekler bölümüne batı cephesinde yer alan kapıdan girilmektedir. Soyunmalık mekânının ortasında bir havuz bulunmaktadır. Bu bölüm onarılıp çatı ile örtülmüştür. Burada bir kapı ile küçük kubbeli bir hacimden aralık kısmına oradan da yine kubbeli olan soğukluk kısmına ulaşılmaktadır. Soğukluğun güneyinde bulunan kubbeli küçük hacim keçelik olarak kullanılmaktadır. Soğukluktan haçvari dört eyvanlı köşe hücreli tipte planlanmış sıcak bölümüne girilmektedir. Ortasında sekizgen göbek taş mevcuttur. Eyvanların üzeri tonoz, köşe hücreleri ve ortadaki büyük açıklık kubbe ile örtülmüştür. Doğu eyvanının ortasındaki pencere su deposuna açılmaktadır. Kadınlar bölümüne ise güney-batı köşeden girilmektedir. Bu bölümün planı erkekler bölümü planının simetriğidir. Her iki bölümün su deposu ve külhanı ortaktır. Onarımlar sırasında soyunmalık kısımları kiremit kaplı kırma çatı altına alınmıştır. Diğer bölümlerin üzerlerine demirli beton mozaik yapılmıştır. Halen her iki bölüm de kullanılmaktadır.[21]

SAHİP ATA HANKÂHI

Büyük merkezlerde yer alan ve genellikle şeyhin, pirin türbesi bulunan geniş programlı tarikat yapılarına ‘hankâh’ denilmektedir.[22] Sahip Ata Hankâhı plan olarak XIII. yüzyılın bilinen Selçuklu tekke ve hankâhları arasında en büyüğü ve simetriği olandır. Bu abidevi eserin Merv ve Tirmiz bölgelerindeki XI. ve XIII. yüzyıllara ait merkezi kubbeli ve aksiyal eyvanlı Orta Asya evleri ile yakın benzerliği oldukça dikkat çekicidir.[23] Sahip Ata Hankâhı’nın yapım tarihi doğuda yer alan taç kapının kapı açıklığı üzerindeki dilimli kemer içerisinde yer alan kitabesinden H.678/M.1279 yılında III. Gıyaseddin Keyhüsrev döneminde Sahip Ata Fahrettin Ali tarafından yaptırıldığı anlaşılmaktadır.[24]

Hankâha doğu taraftan dükkânların arasına yerleştirilmiş portalden girilmektedir. Basık kemerli kapıdan iki ucu beşik, ortası çapraz tonozlu bir dehlize geçilmektedir. Bu dehlizle kubbeli iç avluya ulaşılmaktadır. İç avlu, türbe eyvanı ile birlikte üç eyvandan oluşmaktadır. Köşelerde yer alan kapılarla batıda kubbeli, doğuda tonozlu hacimlere geçilmektedir. Eyvanların duvarları ince şeritlerle çerçevelenmiş firuze renkli altıgen çinilerle kaplanmıştır. Yıllar içerisinde birçok onarıma tabi tutulan hankâhın güney eyvanına bir mihrap yerleştirilmiştir. Avlunun ortasında bulunan sekizgen havuz da bozulmuştur. Avlunun aydınlık feneri de sekizgen planlı ve piramidal külahlı olarak yapılmıştır. Kubbeye geçişteki üçgenler ve kubbe kasnağı üzerinde çini mozaik süslemeler bulunmaktadır. Burada mavi ve patlıcan moru sırlı tuğlalarla iç içe geçmiş büyük devamlı çinilerle etkili bir dekor oluşturulmuştur. Kırılıp yerinden sökülen altıgen çinilerle kaplı olan eyvan duvarları, yıkılan hücreleri restore edilerek yapı “Vakıf Eserler Müzesi” haline getirilmiştir.[25]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "SÂHİB ATA KÜLLİYESİ". TDV İslâm Ansiklopedisi. 15 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2022. 
  2. ^ Konya Büyükşehir Belediyesi Konya İl Merkezi Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Envanteri, Konya, 2010, s. 797.
  3. ^ İbrahim Hakkı Konyalı, Abideleri ve Kitabeleri ile Konya Tarihi, Konya, 1964, s. 506.
  4. ^ Remzi Duran, Selçuklu Devri Konya Yapı Kitabeleri, Ankara, 2001, s. 58.
  5. ^ Ayşe Denknalbant Çobanoğlu, Konya Sahip Ata Camii Taç Kapısı Üzerine Yeni Bir Tespit, TÜBA-KED,11-25, 2016, s. 13.
  6. ^ Uğur Ferit-Mesut Koman, Sahip Ata ve Oğullarının Hayatı ve Eserleri, İstanbul, 1934, s. 43.
  7. ^ İbrahim Hakkı Konyalı, Abideleri ve Kitabeleri ile Konya Tarihi, Konya, 1964, s.512.
  8. ^ Haluk Karamağaralı, Sahip Ata Camisi’nin Restitüsyonu Hakkında Bir Deneme, Rölöve ve Restorasyon Dergisi, Sayı:3, 1982, s. 49.
  9. ^ a b Sevgi Parlak, Sahip Ata Külliyesi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt: 35, İstanbul, 2008, 516.
  10. ^ Mahmut Akok, “Konya’da Sahip Ata Hanikâh, Camisi’nin Rölöve ve Mimarisi”, Türk Arkeoloji Dergisi, Sayı: XIX-II, Ankara, 1970, s.7.
  11. ^ Mehmet Önder, Mevlana Şehri Konya, Ankara, 1971, s.113.
  12. ^ Haşim Karpuz, Türk Kültür Varlıkları Envanteri Konya 42, Cilt: I. Ankara, 2009, s. 46.
  13. ^ Mahmut Akok, Konya’da Sahip Ata Hanikâh, Camisinin Rölöve ve Mimarisi, Türk Arkeoloji Dergisi, Sayı: XIX-II, Ankara, 1970, s.5.
  14. ^ Haluk Karamağaralı, Sahip Ata Camisi’nin Restitüsyonu Hakkında Bir Deneme, Rölöve ve Restorasyon Dergisi, Sayı:3, Ankara, 1982, s. 51.
  15. ^ Ömer Yörükoğlu, Sahip Ata Araştırması, VIII. Türk Tarih Kongresi 11-15 Ekim 1976 Kongreye Sunulan Bildiriler, II. , 1981, s. 899-907.
  16. ^ Ayşe Denknalbant Çobanoğlu, Konya Sahip Ata Camii Taç Kapısı Üzerine Yeni Bir Tespit, TÜBA-KED,11-25, 2016, s. 14.
  17. ^ Sevgi Parlak, Sahip Ata Külliyesi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt: 35, İstanbul, 2008, 517.
  18. ^ Haşim Karpuz, Türk Kültür Varlıkları Envanteri Konya 42, Cilt: I, Ankara, 2009, s. 56.
  19. ^ Haşim Karpuz, Türk Kültür Varlıkları Envanteri Konya 42, Cilt: I, Ankara, 2009, s. 60.
  20. ^ Sevgi Parlak, Sahip Ata Külliyesi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt: 35, İstanbul, 2008, 517.
  21. ^ Haşim Karpuz, Türk Kültür Varlıkları Envanteri Konya 42, Cilt: I,  Ankara, 2009, s. 61.
  22. ^ Haşim Karpuz, Anadolu Selçuklu Mimarisi,  Konya, 2004, s.95.
  23. ^ Yılmaz Önge, “Konya Sahip Ata Hankâhı”, Suut Kemal Yetkin’e Armağan, Ankara, 1984, s.285.
  24. ^ Uğur, M. Ferit-M. Mesut Koman, Sahip Ata ve Oğullarının Hayatı ve Eserleri, İstanbul, 1934, s. 47.
  25. ^ Haşim Karpuz, Türk Kültür Varlıkları Envanteri Konya 42, Cilt: I, Ankara, 2009, s. 51-52.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Sahib_Ata_Külliyesi&oldid=33671075" sayfasından alınmıştır