Safiye Elbi
Safiye Elbi | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 29 Haziran 1882 İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 6 Temmuz 1964 (82 yaşında) İstanbul, Türkiye |
| Evlilikler | Hüseyin Bey |
| Çocuk(lar) | Fatma Nahide, Tarık |
| Ödüller | Uluslararası Florence Nightingale Madalyası, İngiliz Kızılhaç Madalyası, Şefkat Nişanı 2. Rütbe, Harbi Umumi Madalyası, Laponya Kızılhaç Nişanı 1. Rütbe, Fransız Kızılhaç Madalyası |
| Kariyeri | |
| Çalıştığı kurumlar | Âsar-ı Atika Müzesi Geçici Hastanesi, Hilâl-i Ahmer Galata ve Cağaloğlu Hastaneleri, Reşitpaşa Hastane Gemisi, Kızılay Hemşire Okulu |
Safiye (Hüseyin) Elbi (29 Haziran 1882, İstanbul - 6 Temmuz 1964, İstanbul), Türk hemşire.
Türkiye'de modern hemşireliğin gelişmesine katkısı olmuş bir meslek kadınıdır. Balkan Savaşı ve I. Dünya Savaşı'nda gönüllü hemşirelik yaptı. Türkiye'de Cumhuriyetin ilanından sonra da pek çok hayır kurumunda ve dernekte görev aldı. Kadınların sosyal hayata katılması için çalışmalarda bulundu. Mesleğe bağlılığı 1923'te uluslararası bir ödül olan Florence Nightingale Madalyası ile ödüllendirildi. 1925'te İstanbul'da kurulan Kızılay Hemşire Okulu'nda idareci ve öğretmen olarak görev yaptı.
Yaşamı
[değiştir | kaynağı değiştir]Ailesi, çocukluk ve gençliği
[değiştir | kaynağı değiştir]29 Haziran 1882'de İstanbul'da doğdu. Babası, makine mühendisliğinin Türkiye'deki öncülerinden olan Tersane-i Âmire başmühendisi Ferik Ahmet Besim Paşa, annesi bir İngiliz soylusu olan Hammond Wilward'ın kızı Josephine Wilward'dır (evlendikten sonra Müslüman olarak Firdevs adını almıştır).[1] Büyükbabası, Kırım Harbi sırasında hemşirelik mesleğinin öncüsü Florence Nightingale’i Kırım’a götüren geminin süvarisi olan Miralay Şükrü Bey idi. İleride hemşire olmasında büyükbabasının Florence Nightingale hakkında anlattıkları etkili oldu.[2]
Safiye Hanım, Ahmet Besim Paşa ve Firdevs Hanım'ın beş çocuğundan birisi idi.[3] Diğer kardeşleri gibi tahsilini Avrupa'da yaptı.[4] İngiliz ve Alman okullarında okuduğundan İngilizce ve Almanca öğrendi.
Londra'da iken deniz yarbayı Hüseyin Bey ile evlendi; böylece adına "Hüseyin" eklendi. Hüseyin Bey’in Londra’daki görevi son bulunca İstanbul’a yerleştiler.[3] Çift, Fatma Nahide ve Tarık adında iki çocuk sahibi oldu.[1] Aile, Soyadı Kanunu'ndan sonra "Elbi" soyadını aldı.[5]
Osmanlı Devleti'nde Hilâl-i Ahmer Cemiyeti 14 Nisan 1877'de kurulmuştu. Safiye Hanım, cemiyetin üyeleri ile yaptığı sohbetlerde ısrarla kadınların da cemiyette yer alması gerektiğini anlattı. Kimileri bu işlerin kadın doğasına aykırı olduğunu, kimileri kadınların cemiyete katılmasının yasalara aykırı olduğunu iddia etmekteydi. Safiye Hanım cemiyet nizamnamesinde, cemiyetin hanımlar için bir merkez kurulabileceğini ifade eden 43. maddesine dayanarak 20 Mart 1912’de, Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Encümân-ı Nivanı adıyla bir hanımlar merkezinin kurulmasını sağladı.[3]
Balkan Savaşları ve Cihan Harbi
[değiştir | kaynağı değiştir]Balkan Savaşları sırasında Hilâl-i Ahmer Cemiyeti yaralı askerlere bakmak için İstanbullu kadınları göreve çağırdığında Safiye Hanım, kız kardeşi Nesime Mukadder (Dölen) ile birlikte başvurdu. İki kardeş bir süre bağış olarak yatak-yorgan toplayarak hastanelerin kurulmasında görev aldılar. O dönemde Âsar-ı Atika Müzesi, geçici hastane haline getirilerek İngiliz Kızılhaçı'na tahsis edilmiş ve İngiltere'den gelen sağlık ekibi "Müze Hastanesi" olarak bilinen yapıda savaş yaralılarını tedavi etmişti. Safiye Hüseyin Hanım ve kardeşi, iyi İngilizce bildikleri için bir süre sonra Müze Hastanesi'ne gönderildi. Safiye Hüseyin Hanım, bu hastanede hemşirelik mesleğine başladı. Müzenin müdürü Halil Ethem Bey görevleri sırasında kendi lojmanını iki kızkardeşe tahsis etti.[1]
Safiye Hüseyin Hanım, geçici hastanelerin kapatılmasının ardından anatomi kitapları okuyarak hemşirelik bilgisini geliştirmeye çalıştı. Hilal-i Ahmer Cemiyeti'nin 1913-1914 yıllarında Darülfünun konferans salonunda düzenlediği hasta bakımı kurslarına katıldı. Kursu bitiren 300 hemşire arasında yer aldı.[2] İstanbullu hanımların gönüllü hemşireliklere yöneltilmelerinde, cemiyet başkanı Besim Ömer Paşa'ya yardım eti.[6]
I. Dünya Savaşı sırasında Hilâl-i Ahmer'in İstanbul'da açtığı Galata ve Cağaloğlu Hastanelerinde gönüllü hastabakıcılık yaptı. Sık görülen tetanos ve gazlı kangren hastalıkları konusunda uzmanlaştı.[1] Savaş döneminde Hilâl-i Ahmer Hastanesi'nde dönüştürülen Bezmi Âlem Sultanisi'nde de bir süre görev yaptı. Daha sonra ağır yaralıları Çanakkale Cephesinden vapurla İstanbul'a taşıyan Reşit Paşa Hastane Gemisi'nde görevlendirildi.[7] Gemide Alman ve Avusturyalı hemşireler çalışmaktaydı. Safiye Hanım, hastane gemisindeki tek Türk hemşire ve başhemşire olarak görev yaptı. Reşitpaşa Vapuru dışında Maydos’da, Anafartalar’daki İkinci Ordu karargâhında ve Alman karargâhında hastabakıcı olarak hizmet verdi.[2]
I. Cihan Harbi'nden sonra
[değiştir | kaynağı değiştir]Savaşın sonunda çeşitli Avrupa ülkelerinde öğrenim gören gençlerin ve Türk esirlerin durumunu incelemek, gereksinimlerini tespit etmek ve destek sağlamak üzere Hilâl-i Ahmer Cemiyeti tarafından Avrupa'ya gönderilen heyette Münire İsmail Hanım ile birlikte yer aldı. Heyet, memleketlerine iade edilen Alman ve Avusturyalı esirleri taşıyan Korkovoda Vapuru ile Avrupa'ya gitti.[1] Safiye Hanım, Berlin, Zürih ve Lozan şehirlerinde görev yaptı. Öğrencilerin durumlarını öğrenip ailelerine bilgi iletilmesini; ailelerin ilettiği havalenamelerin öğrencilere ulaştırışmasını sağladı. Ayrıca İstanbul’a dönmek isteyen Türk vatandaşlarının Hamburg’da bir araya getirilerek, Reşitpaşa ve Gülcemal Vapurları ile ülkeye dönmelerini sağladı.[2] Ayrıca Berlin'deki çok kötü durumda bulunan Türk mezarlığının düzenlenmesine çalıştı.[4]
İstanbul'a döndüğünde yeni kurulan Himaye-i Etfal Cemiyeti'nin idare heyetinde yer aldı. Ayrıca Save the Children adlı insani kurum ile çalıştı ve kurumun müfettişi oldu. Hilal-i Ahmer Cemiyeti'nin 1924'te kurmayı kararlaştırdığı ve 1925'te İstanbul'da açtığı Kızılay Hemşire Okulu'da idare heyeti ve eğitim kadrosunda görev aldı. Fransızca derslerini yürüttü ve okulun eksikleri ile ilgilendi.[1]
1923'te Uluslararası Kızılhaç Komitesi tarafından verilen uluslarası bir ödül olan Florence Nightingale Madalyası ile ödüllendirildi. İlk defa 1920 yılında verilen bu ödülün ikincisi, 12 Mayıs 1923'te düzenlenen açıklandı. Safiye Elbi, Türkiye Hilal-i Ahmer Cemiyei tarafından ödüle aday gösterilmişti. 16 ülkeden 45 hemşire arasından o. yıl ödüle layık görülen 12 hemşireden biri oldu. Ödülü, 17 Kasım 1923'te Cenevre'de toplanan Kızılhaç Genel Merkez Kurul toplantısında kendisine takdim edildi.[4] Safiye Hanım için ayrıca İstanbul'da 21 Kasım günü Hilal-i Ahmer Hanımlar Merkezi'nde bir tören yapıldı. Bu törende kendisine Florance Nightingale Madalyasını Hilal-i Ahmer Hanımlar Merkezi Başkanı Prenses Nimet Hanım taktı.
Cumhuriyetin ilanından sonra
[değiştir | kaynağı değiştir]Saltanat döneminde Almanya ve İsviçre'deki kongrelere katılmış olan Safiye Hanım, cumhuriyetin ilanından sonra Cenevre'de toplanan Uluslararası Hemşire Kongresi'nde 1923 ve 1927 yıllarında Türkiye'yi temsil etti.[8] Cenevre, Paris, New-York, Şikago şehirlerinde hemşirelik, hastabakıcılık ve içki aleyhtarlığı konularında konferanslar verdi. Kadınlarla ilgili söyleşilere katıldı.[6]
Hilâl-i Ahzar Cemiyeti'nin ilk kadın üyesi olarak idare heyetinde yer aldı.[1] Ayrıca Veremle Savaş Derneği ve Türk Kadınlar Birliği'nin de kurucu üyeleri arasında yer aldı.
Türkiye'de kadınların ilk defa seçme ve seçilme hakkını kullandıkları 1930 yılı belediye seçimlerinde İstanbul'da Cumhuriyet Halk Fırkası adayı olarak Belediye Meclis üyeliği seçimlerine katıldı ve meclise girdi.[9]
1933 yılında Türk Hasta Bakıcılar Cemiyeti'nin (1943 yılında isim değiştirerek Türk Hemşireler Derneği oldu) kuruluşunda rol aldı ve cemiyet başkanlığı yaptı.
Son yılları ve ölümü
[değiştir | kaynağı değiştir]1960'lı yıllarda sağlığı kötüleşti; Gureba Hastanesi'nde tedavi gördü. 1 Kasım 1963 tarihli Hürriyet gazetesinin “İlk Hemşire Kadın Hastanede Hemşiresiz Kaldı" başlıklı haberine göre burada yattığı dönemde bazı günler hemşire yerine hastabakıcılar tarafından bakılmaktan şikayetçi idi. Basında bu haberin yer bulmasından sonra Kızılay Hemşirecilik Okulu öğrencilerinin her gün sıra ile bakması sağlandı.[3] 6 Temmuz 1964 günü Gureba Hastanesi'nde öldü.[6]
Safiye Hüseyin Elbi Arşivi
[değiştir | kaynağı değiştir]Safiye Elbi'nin aile fotoğrafları, diplomaları, hatıratı, kendisine çeşitli yerlerden yollanan kartpostalları içeren arşivi İstanbul'daki Atatürk Kitaplığı'nda yer almaktadır.[10]
Elbi'nin madalya ve nişanlarıyla çekilmiş siyah-beyaz fotoğrafı, kendisine gönderilen telgraflar, Amerika Konsolosluğu´ndan aldığı pasaport, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu fahri azalık kartı, Hilal-i Ahmer Cemiyeti´ne bağlı Cağaloğlu Hastanesi tarafından verilen Osmanlı Türkçesi takdirname gibi muhtelif efemeralar içeren Aslı Davaz tarafından hazırlanmış bir arşivi de İstanbul'daki Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı'ndadır.[11]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e f g Yılmaz - Gören, Şerife; Yalın, N. Yasemin. "Hemşirelik Tarihinde Bir Öncü "Safiye Hüseyin Elbi"". Lokman Hekim Dergisi, 6(2), Yıl : 2016. 22 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2020.
- ^ a b c d "Safiye Hüseyin Elbi (1880-1964)". Mehmet KARAYAMAN. Atatürk Ansiklopedisi. 18 Kasım 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b c d Kökrek, Mehmet (22 Aralık 2020). "İmparatorluk gurubunda parlayan güneş: Hüseyin Safiye Elbi". Gzt. 26 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2024.
- ^ a b c Albayrak, Muzaffer (1 Mart 2020). "Türkiye'nin Florence Nightingale'i: Safiye Hüseyin Elbi | #tarih". 18 Kasım 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2024.
- ^ "Türkiye'nin Florence Nightingale'i: Safiye Hüseyin Elbi". Muzaffer Albayrak. Tarih Dergisi. Mart 2020. 18 Kasım 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b c Toros, Taha. "İlk Türk Hemşiresi Safiye Hüseyin Elbi" (PDF). Skylife Dergisi, Nisan 1995. 22 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Mart 2020.
- ^ Vakkasoğlu, Vehbi (2015). Çanakkale'de Şahlananlar: Destan Yazan Yiğitler ve Analar. ISBN 9786051626024.
- ^ "Çanakkale'nin Kadın Kahramanı Safiye Hüseyin". Fikriyat.com sitesi, 16 Mart 2019. 22 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2020.
- ^ Metintaş, Mustafa Yahya. "Nezihe Muhittin ve Türk Kadınının Siyasi Haklar Mücadelesi". Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Türk Dünyası Uygulama ve Araştırma Merkezi Yakın Tarih Dergisi Cilt 1 Sayı 3 Yıl 2018. 22 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2020.
- ^ "Safiye Hüseyin Elbi". ataturkkitapligi.ibb.gov.tr. 6 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2023.
- ^ "Safiye Hüseyin Elbi Arşivi" (PDF). Kadineserleri.org. 18 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2023.