İçeriğe atla

Süperkabarcık

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Büyük Macellan Bulutu'ndaki süper kabarcık Henize 70[1]

Astronomide süper kabarcık veya süper kabuk, yüzlerce ışık yılı genişliğinde sıcak gaz (106 K) atomlarıyla dolu ve çevresindeki yıldızlararası ortamdan daha az yoğun olan bir boşluktur. Bu boşluk, çevreleyen ortama karşı şişirilen ve çok sayıda süpernova ile yıldız rüzgarları tarafından oyulan bir yapıdır. Yeni doğan yıldızların rüzgarları, hareketleri ve kütleçekimleri, süper kabarcıkları diğer tüm toz veya gazdan arındırır.[2] Güneş Sistemi, Yerel Kabarcık olarak bilinen eski bir süper kabarcığın merkezine yakın bir konumda yer alır. Bu kabarcığın sınırları, birkaç yüz ışık yılını aşan mesafelerde dış yıldızların toz sönümlemesindeki ani bir artışla tespit edilebilmektedir.

Oluşum

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ağırlıkları sekiz güneş kütlesinden yaklaşık yüz güneş kütlesine kadar değişen, O ve erken B spektral tiplerine sahip büyük kütleli yıldızlar genellikle OB birlikleri olarak adlandırılan gruplar halinde bulunur. Büyük kütleli O-tipi yıldızların güçlü yıldız rüzgarları vardır ve bu yıldızların çoğu yaşamlarının sonunda süpernova olarak patlarlar.

Yerel Kabarcık (Güneş ve Beta Canis Majoris yıldızını içeren) ve Loop I kabarcığı'nın (Antares'i içeren) sanatsal tasviri.

En güçlü yıldız rüzgarları, bir yıldızın ömrü boyunca 1051 erg (1044 J) kinetik enerji açığa çıkarır ki bu da, bir süpernova patlamasına eşdeğerdir. Bu rüzgarlar, onlarca ışık yılı genişliğinde yıldız rüzgarı kabarcıkları oluşturabilir.[3] OB birliklerinin içindeki yıldızlar birbirine yeterince yakındır ve rüzgar kabarcıkları birleşerek süper kabarcık adı verilen dev bir kabarcık oluşturur. Yıldızlar öldüğünde, süpernova patlamaları da benzer şekilde saniyede birkaç yüz kilometreye varan genişleme hızlarıyla daha da büyük boyutlara ulaşabilen şok dalgalarını tetikler. OB birliklerindeki yıldızlar kütleçekimsel olarak bağlı değildir, fakat küçük hızlarda (yaklaşık 20 km/s) birbirlerinden uzaklaşırlar ve yakıtlarını hızla tüketirler (birkaç milyon yıl sonra). Sonuç olarak, süpernova patlamalarının çoğu yıldız rüzgarı kabarcıklarının oluşturduğu boşluk içinde meydana gelir.[4][5] Bu patlamalar hiçbir zaman görünür bir süpernova kalıntısı oluşturmaz, bunun yerine enerjilerini sıcak iç kısımda ses dalgaları olarak harcarlar. Böylece hem yıldız rüzgarları hem de yıldız patlamaları, süper kabarcığın yıldızlararası ortamda genişlemesini sağlar.

Süper kabarcıklar tarafından süpürülen yıldızlararası gaz genellikle soğuyarak boşluğun etrafında yoğun bir kabuk oluşturur. Bu kabuklar ilk kez yirmi bir santimetre hidrojen çizgisi emisyonunda gözlemlenmiş[6] ve süper kabarcık oluşumu teorisinin geliştirilmesine yol açmıştır. Ayrıca sıcak iç kısımlarından yayılan X-ışını emisyonunda, iyonize kabuklarından yayılan optik çizgi emisyonunda ve kabuklarında süpürülen tozdan yayılan kızılötesi sürekli emisyonda da gözlemlenirler. X-ışını ve görünür emisyon tipik olarak daha genç süper kabarcıklardan gözlemlenirken, yirmi bir santimetrede görülen daha yaşlı ve daha büyük nesneler birden fazla süper kabarcığın birleşmesinden kaynaklanabilir ve bu nedenle bazen süper kabuklar olarak adlandırılır.

Yeterince büyük süper kabarcıklar tüm galaktik diski delerek enerjilerini çevredeki galaktik hale ve hatta galaksilerarası ortama salabilirler.[7][8]

Örnekler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Büyük Macellan Bulutu'ndaki süper kabarcık LHA 120-N 44.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b Henize 70: A SuperBubble In The LMC 2 Ekim 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Astronomy Picture of the Day, 30 Kasım 1999
  2. ^ Thomson, Jason (18 Mayıs 2016). "Sublime image reveals superbubbles, star formation, and satellite galaxies". ProQuest 1789525419. 
  3. ^ Castor, J.; McCray, R.; Weaver, R. (1975). "Interstellar Bubbles". Astrophysical Journal Letters. 200: L107–L110. Bibcode:1975ApJ...200L.107C. doi:10.1086/181908 Özgürce erişilebilir. 
  4. ^ Tomisaka, K.; Habe, A.; Ikeuchi, S. (1981). "Sequential explosions of supernovae in an OB association and formation of a superbubble". Astrophys. Space Sci. 78 (2): 273–285. Bibcode:1981Ap&SS..78..273T. doi:10.1007/BF00648941. 
  5. ^ McCray, R.; Kafatos, M. (1987). "Supershells and Propagating Star Formation". Astrophysical Journal. 317: 190–196. Bibcode:1987ApJ...317..190M. doi:10.1086/165267. hdl:2060/19870005634 Özgürce erişilebilir. 
  6. ^ Heiles, C. (1979). "H I shells and supershells". Astrophys. J. 229: 533–544. Bibcode:1979ApJ...229..533H. doi:10.1086/156986. 
  7. ^ Tomisaka, K.; Ikeuchi, S. (1986). "Evolution of superbubble driven by sequential supernova explosions in a plane-stratified gas distribution". Publ. Astron. Soc. Jpn. 38 (5): 697–715. Bibcode:1986PASJ...38..697T. 
  8. ^ Mac Low, M.-M.; McCray, R. (1988). "Superbubbles in Disk Galaxies". Astrophysical Journal. 324: 776–785. Bibcode:1988ApJ...324..776M. doi:10.1086/165936 Özgürce erişilebilir. 
  9. ^ "A Cosmic Superbubble". ESO Photo Release. 30 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2011. 
  10. ^ N44 Superbubble 26 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Astronomy Picture of the Day
  11. ^ Monogem Ring 11 Nisan 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., The Internet Encyclopedia of Science
  12. ^ Yurii Pidopryhora, Felix J. Lockman, and Joseph C. Shields. The Ophiuchus Superbubble: A Gigantic Eruption from the Inner Disk of the Milky Way 12 Nisan 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., The Astrophysical Journal 656:2, 928-942 (2007)
  13. ^ "Huge 'Superbubble' of Gas Blowing Out of Milky Way". PhysOrg.com. 13 Ocak 2006. 15 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2008. 
  14. ^ STIS and GHRS Observations of Warm and Hot Gas Overlying the Scutum Supershell (GS 018−04+44) 3 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., The Astrophysical Journal
  15. ^ Observational Evidence of Supershell Blowout in GS 018-04+44: The Scutum Supershell 20 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., The Astrophysical Journal, Cilt 532, Sayı 2, s. 943–969.

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Süperkabarcık&oldid=34642720" sayfasından alınmıştır