İçeriğe atla

Richard Wright (yazar)

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Richard Nathaniel Wright
Carl Van Vechten tarafından 1939'da çekilen fotoğrafı
Doğum4 Eylül 1908(1908-09-04)
Adams County, Mississippi, ABD
Ölüm28 Kasım 1960 (52 yaşında)
Paris, Fransa
MeslekHikâye yazarı
Romancı
Şair
Makale yazarı
MilliyetAmerika Birleşik Devletleri Amerikalı
Etkiledikleri
Etkilendikleri

Richard Nathaniel Wright (4 Eylül 1908; Adams County, Mississippi - 28 Kasım 1960, Paris), Afrikalı-Amerikalı öykü, roman ve makale yazarı, şair.

Hayatı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Çocukluğu

[değiştir | kaynağı değiştir]

Büyükbabaları azad edilmiş köleler olan Wright, Natchez, Mississippi yakınlarındaki Roxie'de bulunan Rucker plantasyonunda doğdu. Ailesi daha sonra Memphis, Tennessee'ye taşındı. Önceleri ortakçılık yapan babası Nathaniel, Memphis'te iş bulamayınca aileyi terk etti. Tüm aileye, öğretmen olan annesi Ella bakmaya başladı. 1914'te Ella Wright hastalanınca iki oğlu, Metodist bir yetimhane olan Settlement House'a gönderildi. Aile daha sonra Ella'nın akrabalarının yanında yaşamak üzere Jackson, Mississippi'ye taşındı. Richard Wright, Jackson'da büyüdü ve buradaki devlet okulunda okudu.

Aile daha sonra Wright'ın teyzesinin yanına, Elaine, Arkansas'a taşındı, ancak yazarın eniştesi Silas Hoskins'in beyazlar tarafından 1916'da öldürülmesi üzerine buradan ayrıldı. Aile West Helena, Arkansas'a kaçarak birkaç hafta buradaki kiralık bir odada yaşadı.[1] Ella 1917'de oğullarıyla birlikte birkaç aylığına Jackson'a döndü, ancak aile 1918'de yeniden West Helena'ya gitti. Annenin 1919'da felç geçirmesi ailenin parçalanmasıyla sonuçlandı. Wright, dayısı Clark ve yengesi Jody ile birlikte yaşamak üzere Greenwood, Mississippi'ye taşındı. Burası annesinin olduğu yere yakındı, ancak akrabalarının yazar üzerinde kurduğu baskı, Wright'ın duygusal olarak çökmesine sebep oldu. Duygusal çöküntünün sonucunda Jackson'a dönmesine izin verilen Wright, 1920 ile 1925 yılları arasında burada anneannesiyle yaşadı. Burada da büyükannesinin ve teyzesinin, tanrıya ulaşmak için sürekli dua etmesi yönündeki baskılarına maruz kaldı. Adventizm mezhebine bağlı büyük annesinin, cumartesi günleri çalışmasına izin vermemesi üzerine Wright, evi terk etmeye kalkıştı. Gençliğinde teyzesi ve büyükannesi ile yaşadığı bu çatışma, yazarın daha sonraki yaşamında, dünyevi sorunlara getirilen dinî çözümlere karşı uzlaşmaz ve saldırgan bir tavır takınmasına yol açtı.

Wright on beş yaşındayken, The Voodoo of Hell's Half-Acre isimli ilk öyküsünü yazdı. Öykü Southern Register isimli yerel bir zenci gazetesinde yayımlandı. 1923'te, sınıfının mezuniyet konuşmasını yapmak için seçildi. Beyazlara boyun eğen bir zenci olarak görülmek istemediği için okul yöneticilerinin kendisine verdiği metni okumayı reddetti ve okulun zenci yöneticilerinin de araya girmesiyle, kendi yazdığı metni okumasına izin verildi. Aynı yılın eylül ayında, Jackson'da yeni açılan Lanier High School'un matematik, İngilizce ve tarih derslerine katılmaya başladı. Ailesi için para kazanması gerektiğinden dersleri, birkaç hafta düzensiz takip ettikten sonra bıraktı. 1925'te yeniden Memphis'e taşınana kadar Mississippi'de yaşadıkları, Amerika'daki ırkçılık hakkındaki temel düşüncelerinin oluşmasını sağladı.[2]

Şikago dönemi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Wright 1927'de Chicago'ya taşındı. Bir süre iş aradıktan sonra posta memuru olarak çalışmaya başladı ve bu dönemde diğer yazarların eserlerini ve üsluplarını inceledi. 1931'de Büyük Buhran sebebiyle işsiz kaldı ve devlet yardımı almaya başladı. 1932'de, solcu ve Marksist yazarları ve sanatçıları desteklemek için kurulan ve ismini John Reed'den alan John Reed Club'ın toplantılarına katılmaya başladı. Bu kulübün ABD Komünist Partisi'nin etkisinde olması sebebiyle Wright, bir grup parti üyesiyle ilişki kurdu. Toplantılarda, edebiyaçılarla kurduğu ilişkilerin sonucunda, 1933'te partiye resmen katıldı ve devrimci bir air olarak The New Masses ve diğer sol kanat dergiler için proletaryan şiirler yazdı.

Wright 1935'te ilk romanı Cesspool'u tamamladı ancak roman 1963'te Lawd Today adıyla yayımlandı. 1936'da yazarın Big Boy Leaves Home başlıklı öyküsü New Caravan'da yayımlandı. Yazar aynı yılın şubat ayında National Negro Congress için çalışmaya başladı. Nisanda ise, üyeleri arasında Arna Bontemps ve Margaret Walker'ın da yer aldığı South Side Writers' Group'un başkanlığını yapmaya başladı. John Reed Club'daki çalışmaları çerçevesinde Left Front isimli bir derginin editörlüğünü üstlendi; ancak dergi Wright'ın karşı çıkmasına rağmen Komünist Parti yönetilerince 1937'de kapatıldı.[3]

Wright'ın Şikago'daki komünistlerle iyi ilişkileri olsa da, yazara New York'ta kalacak yer bulmak için yapılan bir teklif zenci olduğu için engellendi.[4] Dahası, yazar bazı zenci komünistler tarafından, iyi eğitim gördüğü sanısıyla ve beyaz toplum tarafından asimile edildiği iddiasıyla burjuva entelektüeli olarak adlandırıldı. Ancak yazar, ilkokul sonrasında devlet eğitim kurumlarına devam edememiş ve genelde kendi kendini yetiştirmişti.[5] Yazar, genç komünist yazarlara yeteneklerini geliştirebilecekleri ortamlar yaratılmasını savunuyordu ve zenci milliyetçisi kişilerle bu yönde çalışmaya başladı. Bu sebeple yazarın Komünist Parti'yle ve önde gelen Afrikalı-Amerikalı komünist Buddy Nealson'la arası açıldı.[6] Birlikte çalıştığı yoldaşları tarafından bıçakla tehdit edildi, bir grev sırasında Troçkist ilan edildi ve 1936'daki 1 Mayıs yürüyüşünden kovuldu.[7]

New York dönemi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Wright 1937'de New York'a taşındı ve şehre yereştikten sonra oradaki Komünist Parti üyeleriyle yeni bağlantılar kurdu. 1938'de WPA Writers’ Project tarafından hazırlanan şehir rehberi New York Panorama için çalıştı ve kitabın Harlem bölümünü yazdı. Ayrıca Daily Worker gazetesinin Harlem editörü oldu. yaz ve sonbahar boyunca bu gazete için iki yüzün üzerinde makale yazdı ve kısa süre yayınlanan New Challenge isimli edebiyat dergisinin editörlüğüne yardımcı oldu. Yazarın Ralph Ellison ile uzun süre devam edecek dostluğu da bu dönemde başladı.

1938'in başlarında, Fire and Cloud isimli öyküsü ile Story dergisinin yarışmasında birinci oldu ve beş yüz dolarlık ödülü kazandı.[8] Ödülün ardından, temsilcisi John Troustine'den ayrıldı ve Paul Laurence Dunbar'ın da temsilciliğini yapan Paul Reynolds ile anlaştı. Bu arada Story dergisi, Wright'ın yarışmaya gönderdiği tüm öykülerden oluşacak bir derleme için Harper'a teklif götürdü. Teklifi kabul eden Harper öyküleri yayımladı.

Dört öyküden oluşan Uncle Tom's Children isimli bu kitap sayesinde Wright, 1938'de ulusal çapta bilinirliğe kavuştu. Öykülerden bazıları, ABD'nin güney eyaletlerindeki linç olgusu üzerine kurgulanmıştı. Kitabın yayınlanması ve olumlu eleştiriler alması, yazarın Komünist Parti'deki statüsünü sağlamlaştırdı ve maddi istikrar elde etmesini sağladı. New Masses dergisinin editör kuruluna atandı. Önde gelen edebiyat eleştirmeni ve Komünist yanlısı Granville Hicks, Wright'ın Boston'daki solcu toplantılara katılmasını sağladı. Yazar, kitabının yüksek satış adetlerine ulaşmasıyla elde ettiği gelirle, 6 Mayıs 1938'de Harlem'e taşındı ve Native Son isimli kitabını yazmaya başladı. Öykü kitabı sayesinde kazandığı Guggenheim Bursu'nu kullanarak, 1940'a kadar Native Son üzerinde çalıştı. 1940'ta yayımlanan kitap, Book of the Month Club'a seçilen ilk Afrikalı-Amerikalı eseri oldu.

Wright, eserlerinde şiddete odaklandığı için eleştirildi. Native Son'da siyahları, beyazların korkularını haklı çıkaracak şekilde anlattığı öne sürüldü. Bu romanın kahramanı olan Bigger Thomas, siyahlar üzerinde toplumun koyduğu sınırları aşmak için çeşitli suçlar işliyordu. Kitabın yayımlanışının ardından yazar yoğun bir döneme girdi. Temmuz 1940'ta siyahların halk tarihine ilişkin bir çalışmada Edwin Rosskam'ın fotoğraflarına eşlik edecek metinler için araştırmalar yapmak amacıyla Şikago'ya döndü. Şikago'dayken, Langston Hughes, Arna Bontemps ve Claude McKay ile birlikte American Negro Exhibition'ı ziyaret etti.

Daha sonra Chapel Hill, Kuzey Karolina'ya giderek, Paul Green'le birlikte Native Son'ın tiyatro uyarlaması üzerinde çalıştı. Ocak 1941'de başarı kazanan zencilere verilen Spingarn Madalyası'nı kazandı. Native Son'ın Broadway prodüksiyonu, Mart 1941'de Orson Welles yönetmenliğinde başladı ve genelde olumlu eleştiriler aldı. Farm Security Administration'ın arşivlerinden seçilen fotoğraflar, Wright'ın yazdığı metinlerle birlikte Twelve Million Black Voices: A Folk History of the Negro adı altında Ekim 1941'de yayımlandı.

Yazar 1945'te yazdığı Black Boy isimli otobiyografisinde, Roxie'deki hayatını, Şikago'ya taşınmasını, din konusunda ailesiyle yaşadığı çatışmayı, beyaz işverenlerle yaşadığı sorunları ve sosyal izolasyonu anlattı. Ölümünden sonra 1977'de yayımlanan American Hunger ise bu biyografinin ikinci cildi olarak yazılmıştı. Bu kitapta yazar, John Reed Club'a ve 1942'de ayrıldığı ABD Komünist Partisi'ne katılışını anlattı. Kitapta Wright, "burjuva" kitaplarına ve suçlanan eski üyelere karşı komünizm çevresindeki hoşgörüsüz tavrı, tutucu dinî çevrelerdeki benzer tavırlarla karşılaştırdı. Wright, Sovyetler Birliği'ndeki Büyük Temizlik'e karşıydı.

Paris dönemi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Wright 1946'da Paris'e taşındı ve sürekli olarak ABD dışında yaşamaya başladı. Paris'te, Jean-Paul Sartre ve Albert Camus ile arkadaş oldu. 1953'te yayımlanan ikinci romanı The Outsider'da, yazarın üzerindeki varoluşçu etkiler görülmeye başladı. Roman, Afrikalı-Amerikalı bir adamın New York'ta Komünist Parti'ye katılmasını anlatıyordu. ABD'nin ilk varoluşçu romanı sayılan bu kitapta, zenci adam kendisini kabul etmeye hazır olmayan bir çevreye giriyordu. Wright 1954'te kısa bir roman olan Savage Holiday'i yayımladı. Yazar, 1947'de Fransız vatandaşlığına geçtikten sonra Avrupa, Asya ve Afrika'ya seyahat etti. Bu gezilerin sonucunda birçok kurgu dışı kitap yazdı. Afrika'nın gelişen toplumlarını ele aldığı 1954 tarihli Black Power bunlardan biriydi.

Wright'ın Black Boy kitabının yayımlanmamış bir bölümü olan ve 1946'da Atlantic Monthly'de yayımlanan bir makalesi, 1949'da antikomünist bir derleme olan The God That Failed'de yer aldı. Bunun üzerine Congress for Cultural Freedom'a katılma çağrısı alan yazar, bu organizasyonun CIA ile bağlantılı olduğunu düşünerek çağrıyı kabul etmedi. CIA ve FBI Wright'ı 1943'ten beri izliyordu. McCarthycilik sebebiyle Hollywood'daki stüdyo yöneticileri yazarı 1950'lerde kara listeye aldı. Ancak Wright, Native Son'ın Arjantin yapımı film uyarlamasında, 42 yaşında olmasına rağmen Bigger Thomas karakterinin gençliğini oynadı.

Yazar 1955'te Bandung Konferansı için Endonezya'ya gitti ve gözlemlerine The Color Curtain: A Report on the Bandung Conference isimli kitabında yer verdi. Wright'ın sonraki eserleri 1957 tarihli White Man, Listen!, 1958'de yayımlanan romanı The Long Dream ve ölümünün ardından 1961'de yayımlanan kısa öykü toplamı Eight Men'di

Şubat 1959'da, yazarın temsilcisi Paul Reynolds, Wright'a dört yüz sayfalık Island of Hallucinations'ın taslağı için oldukça kötü bir eleştiri gönderdi. Buna rağmen Wright, Mart 1959'da bu taslak üzerine kurgulanmış bir romanı geliştirmeyi sürdürdü. Mayısta Paris'i terk edip Londra'ya yerleşmeye karar verdi. Yazara göre Fransız politikacılar gittikçe Amerikan baskısı altına giriyordu ve Paris'te yaşayan Amerikalı siyah yazarlara karşı çeşitli saldırılar başlamıştı. 26 Haziran 1959 günü yazar bir amipli dizanteri nöbeti geçirdi. Kasım 1959'da eşi Londra'da bir apartman dairesi buldu, ancak yazar gerek hastalığı gerekse İngiliz iltica memurlarıyla yaşadığı çeşitli sorunlar sebebiyle İngiltere'de yaşamaktan vazgeçti.

19 Şubat 1960'ta Wright, Reynolds'tan The Long Dream'in New York'ta sahnelenmeye başlayan tiyatro uyarlamasının çok kötü eleştiriler aldığını ve uyarlamayı yapan Ketti Frings'in sonraki gösterileri iptal ettiğini öğrendi. Yazar bu sırada The Long Dream'in yayımlanabilimesi için de Fransa'da uğraş vermekteydi. Bu sorunlar sebebiyle, Doubleday ile anlaşmak için bitirmek zorunda olduğu Island of Hallucinations'ı tamamlayamadı.

Wright Haziran 1960'ta Fransız radyosu için, kitapları ve edebiyat kariyeri ile ilgili bir dizi konuşma kaydetti. Bu konuşmalarda ABD'de ve dünyada ırkçılık konusuna da değindi ve özellikle Amerika'nın Afrika politikasını eleştirdi. Eylül sonunda, Sorbonne'da okumak üzere Londra'dan Paris'e taşınan kızı Julia'nın masraflarını karşılayabilmek için, Nicole Barclay'in sahip olduğu plak şirketinin çıkardığı plakların kapaklarına tanıtım yazıları yazdı. Yazar maddi sıkıntılarına rağmen, Kanada radyosundan gelen bir dizi program teklifini, radyonun Amerika etkisinde olduğundan şüphelendiği için geri çevirdi. Aynı sebeplerle, Hindistan'da Lev Tolstoy anısına düzenlenen Kültürel Özgürlük Kongresi'ne de davetli olmasına rağmen katılmadı.

Edebiyatla ilgilenmeyi sürdüren Wright, Kyle Onstott'a Mandingo isimli kitabını Fransa'da yayımlaması için yardımcı oldu. Yazarın son önemli çabası, American Church in Paris'te öğrencilere ve üyelere sunduğu Siyah Sanatçı ve Entelektüelin Birleşik Devletler'deki Durumu isimli dersti. Wright burada, Amerikan toplumunun, mevcut ırkçı durumu sorgulamak isteyen her siyahı yeniden köleliğe döndürerek durdurmaya çalıştığını savundu. Bu savına örnek olarak komünisterin Native Son'a sürekli saldırmalarını ve James Baldwin gibi yazarların kendisiyle devamlı tartışmaya çalışmalarını gösterdi.

1957'de Afrika seyahati sırasında yakalandığı amipli dizanteri hastalığı, sonraki üç yıl boyunca çeşitli tedaviler uygulanmasına rağmen yazarın sağlığının gitgide bozulmasına sebep oldu.[9] 1960'ta 52 yaşındayken Paris'te kalp krizi geçirerek öldü ve Père Lachaise Mezarlığı'na gömüldü. Kızı Julia babasının öldürüldüğünü iddia etti.[10]

Ailesi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Wright 1939'da Rus Yahudisi kökenli modern dans öğretmeni Dhima Rose Meadman ile evlendi ancak çift kısa süre sonra boşandı. Yazar ikinci evliliğini Polonya Yahudisi bir göçmenin kızı olan ve Komünist Parti'nin Brooklyn sorumlusu olarak çalışan Ellen Poplar ile 1941'de yaptı. Çiftin Julia (1942) ve Rachel (1949) adlarında iki kızı oldu.

Etkileri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Natchez'de Richard Wright anısına dikilmiş tabela

Wright 1950'lerden itibaren, Avrupa'da yaşamaya başlaması ve daha uluslararası bir bakış açısına sahip olması sebebiyle Amerika'daki zencilerden ve kendi kökeninden uzaklaşmaya başladı. Bu yıllarda dünya çapında politik açıdan ünlü bir kişi oldu ancak edebi eserlerinde düşüş görülmeye başladı.[11] Yazarın bu sebeple ABD'de azalan etkisi, 1960'larda yeniden güçlenmeye başladı. Bu dönemde ortaya çıkan militan zenci bilinci sebebiyle Wright'ın eserleri yeniden ilgi çekti. Wright'ın Native Son gibi eserleri edebi yönüyle ve tekniğiyle değil, savunulan fikirler ve tavır sebebiyle etkili oldu.

1970'lerde ve 80'lerde Wright hakkında çeşitli araştırmacıların hazırladığı yazılar önemli edebiyat dergilerinde yayımlandı. Çeşitli üniversitelerde yazar hakkında konferanslar düzenlendi. Native Son'ın senaryosu Richard Wesley tarafından yazılan film uyarlaması Aralık 1986'da gösterime girdi. Bazı romanları, ABD'deki kimi üniversitelerde zorunlu kitap olarak okutuldu.[12]

Son dönemde yazarın eserlerinin felsefi yönden de incelenmesi gerektiğine dair görüşler ortaya çıktı. Örneğin Paul Gilroy'a göre yazarın eserlerindeki felsefi derinlik daha önceki incelemelerde ya gözden kaçırılmıştı ya da yanlış değerlendirilmişti.[13] Yazarın temel amacı, beyazların gözündeki sabırlı, gülünç ve boyun eğen zenci mitini, zencileri beyazlara doğru biçinde betimlemek suretiyle yıkmaktı.[14]

Nisan 2009'da Wright'ın portresi ABD'de bir posta pulunda yer aldı. 61 sentlik pul, edebi sanat serisinin yirmi beşinci pulu olarak hazırlandı. Pulda yazar, Native Son'ın geçtiği yerleri anımsatan bir Şikago görüntüsü önünde betimlendi.[15]

Eserleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Wright hayatı boyunca birçok roman ve öykü yazdı. Bunlardan bazılarını tiyatroya da uyarladı. Bunun yanı sıra birçok makale ve kurgu dışı metin de yazdı. Eserlerinden bazıları ölümünden sonra yayımlandı. Ayrıca Wright'ın Native Son ile Black Boy gibi eserlerinin ilk baskılarında çıkarılmış olan ve ırkçılık, cinsellik veya politika konusunda sarsıcı içeriğe sahip bölümler de 1991 yılında bu kitapların eksiksiz baskılarında yer aldı. Novellası Rite of Passage ise ilk defa 1994'te basıldı.

Yazar yaşamının son yıllarında Japon şiir türü haikuya ilgi duydu ve bu formda 4.000'den fazla şiir yazdı. Bunlar arasından kendi seçtiği 817 tanesi 1998'de Haiku: This Other World adıyla yayımlandı. Wright'ın gezi yazılarından bir derleme ise 2001 yılında Mississippi University Press tarafından basıldı. Yazarın ölümüyle yarım kalan ve zenci bir polis memuru ile cinayet işlediğini düşündüğü oğlunun hikâyesini anlatan A Father's Law isimli kitabı, Wright'ın kızı Julia tarafından 2008'de yayımlandı. Julia ayrıca, yazarın politik kitaplarının da gündemde kalmasını sağlamak için HarperCollins ile anlaştı ve Wright'ın üç kitabı Three Books from Exile: Black Power; The Color Curtain; and White Man, Listen! başlığı ile tek cilt olarak Şubat 2008'de yayımlandı.


Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Canada, Mark (8 Ekim 2002). "Lession 8: Richard Wright, Outsider". UNC Pembroke. 24 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2008. 
  2. ^ Wright, Richard (1993). Black Boy. New York: Harper Collins. ss. 455-459. ISBN 0-06-081250-8. 
  3. ^ Wright, Richard (1965). "Richard Wright". Crossman, Richard (Ed.). The God That Failed. New York: Bantam Books. s. 121. 
  4. ^ The God That Failed, sayfa 123–126
  5. ^ The God That Failed, sayfa 113–116
  6. ^ The God That Failed, sayfa 126–134
  7. ^ The God That Failed, sayfa 143–145
  8. ^ Black Boy, sayfa 465
  9. ^ Nance, Kevin (16 Şubat 2007). "Celebrating Black History Month: Richard Wright". Chicago Sun-Times. 1 Eylül 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2008. 
  10. ^ "Richard (Nathaniel) Wright (1908-1960)". Books and Authors. 2003. 18 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2008. 
  11. ^ Mullen, Bill. "Richard Wright (1908-1960)". An Online Journal and Multimedia Companion to Anthology of Modern American Poetry. University of Illinois. 17 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2008. 
  12. ^ "Richard Wright". Harper Collins. 23 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2008. 
  13. ^ Sarah Relyea, Outsider Citizens (New York: Routledge, 2006): 62. Paul Gilroy, The Black Atlantic (Cambridge: Harvard UP: 1993): 147.
  14. ^ Duffus, Matthew (26 Ocak 1999). "Richard Wright". The Mississippi Writers Page. University of Mississippi. 11 Şubat 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2008. 
  15. ^ United States Postal Service http://shop.usps.com/webapp/wcs/stores/servlet/ProductDisplay?catalogId=10152&storeId=10001&categoryId=11828&productId=44351&langId=-1&WT.ac=44351 27 Haziran 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Richard_Wright_(yazar)&oldid=32597083" sayfasından alınmıştır